Morgunblaðið - 08.12.2006, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2006 45
EINS og flestir sem þekkja til í
orkumálum vita, er vetni ekki orku-
lind heldur orkuberi og
að á Íslandi er vetni
framleitt með rafgrein-
ingu á vatni. Það sem
færri kannski vita, er
að vetni er ekki alveg
nýtt í hagkerfi heims-
ins. Árið 2001 var
heimsframleiðsla af
vetni meiri en 400 millj-
ónir rúmmetra en það
jafngildir rúmlega 10%
af heimsframleiðslu á
olíu, sem væri nóg fyrir
alla bíla Evrópusam-
bandsins. Samt sem áð-
ur er þetta vetni er ekki notað sem
eldsneyti heldur sem efnasamband í
iðnaði.
Í dag er 95% af vetni framleitt með
jarðefnaeldsneyti og 5% með raf-
greiningu vatns. Rafmagnið sem not-
að er fyrir það er framleitt með jarð-
efnaeldsneyti eða kjarnorku. Í dag
eru stærstu vetnisframleiðendurnir
olíu- og efnaframleiðslufyrirtæki; í
Evrópu eru það Shell, BP (British
Petroleum) og Air Liquide.
Evrópusambandið styrkir til-
raunaverkefnið CUTE (Clean Urban
Transport for Europe) sem fram-
kvæmt er í átta Evrópulöndum. Það
er nú langt komið og
verið að vinna nið-
urstöður úr því. Ís-
lenska tilraunin með
vetnisstrætisvagna,
ECTOS (Ecologic City
TranspOrt System) var
hluti af CUTE. Útkom-
an úr þessum tilraunum
skiptir miklu máli fyrir
þau fyrirtæki sem taka
þátt í þeim. Fyrir utan
Daimler Crysler eru
það Shell, BP og Air Li-
quide en þessi fyrirtæki
búa yfir mikilli þekk-
ingu á vetnisframleiðslu úr jarð-
efnaeldsneyti og vilja auka þekkingu
sína á dreifingaraðferðum fyrir hugs-
anlega aukna framleiðslu þeirra í
samgöngugeiranum, því mest af því
vetni sem framleitt er, er nýtt á
staðnum. Það ætti því ekki að koma á
óvart að þeir sem mestan áhuga hafa
á þróun vetnistengdrar tækni, skuli
vera hin sömu fyrirtæki og þau sem í
dag eru helstu framleiðendur vetnis.
Ísland mun í framtíðinni framleiða
vetni með rafgreiningu þar sem jarð-
hiti og vatnsafl eru meginorkuauð-
lind landsins; auðlind sem nóg er af,
hún er ódýr og mengar ekki. Af þeim
borgum sem þátt tóku í CUTE, var
Reykjavík ekki eina borgin sem próf-
aði vetnisframleiðslu úr endurnýj-
anlegri orkulind. Stokkhólmur notaði
vatnsaflsorku og í Barcelona var
vetni framleitt með sólarorku. BP
hefur einkaleyfi á þeim ljósspenn-
urafhlöðum sem notaðar voru í
Barcelona.
Með því að taka þátt í CUTE-
verkefninu eru Shell, BP og Air Li-
quide að stýra þróun framleiðslu
vetnisorku sem eldsneyti fyrir sam-
göngur. Þessi fyrirtæki eiga það
vetni sem selt er en eignarréttur á
vetnisframleiðslu, vetnisstöðvum og
dreifingarferlinu er einmitt afar mik-
ilvægt atriði. Eignarréttur á vetn-
iseldsneyti mun verða jafnmik-
ilvægur og eignarréttur á olíulindum
og -vinnslu.
Sýn Rifkin á ,,vetnishagkerfi“
er enn draumur
Jeremy Rifkin leit í bók sinni
Vetnishagkerfið á vetnisorku sem
lausn á mörgum vandamálum, svo
sem olíuþörf, óróleika í alþjóða-
stjórnmálum, ójöfnuði milli ríkja í
efnahagsmálum og gróðurhúsaáhrif-
um. Með hugtakinu „ferli lýðræði-
svæðingar“ lætur hann sig dreyma
um betri heim þar sem sérhvert land,
jafnvel þau fátækustu, sérhver borg,
jafnvel sérhver manneskja á jörðinni
geta framleitt sína eigin orku, þökk
sé nokkurs konar smárafgreining-
artækjum á vetni, sem nota end-
urnýjanlegar orkulindir.
Fyrir þá sem lesa bók Rifkin, er
ljóst að þetta mögulega vetn-
isorkukerfi hefur í dag ekki verið
nægilega reynt. Í þeim tilraunum
sem gerðar hafa verið undanfarin ár,
hefur eignarrétturinn á vetnisfram-
leiðslu, hvort sem er um er að ræða
dreifða eða miðlæga framleiðslu, ver-
ið ráðgerður í höndum stórra einka-
fyrirtækja. Þau munu ákveða orku-
verðið, hvar og hvernig dreifa skuli
orkunni og í hvaða tilgangi. Í dag
ákveða þessi fyrirtæki tímasetningu
umskiptanna frá jarðefnaeldsneyti
yfir í vetniseldsneyti. ,,Ferli lýðræði-
svæðingar“ gegnum dreifð fram-
leiðslukerfi virðist því vera langt frá
því að verða að veruleika.
Lokaorð
Á síðastliðnum tíu árum hafa Shell
og BP keypt og fengið einkaleyfi á
margs konar endurnýjanlegri tækni
og komið á fót miklum vetnisdeildum
innan fyrirtækja sinna. Hið nýja
slagorð BP er til að mynda ,,handan
olíu“. Það er ekki ætlun mín að gagn-
rýna skoðanir, sýnir og væntingar
aðila sem taka þátt í og framkvæma
tilraunir með vetni, þar sem þeir
vinna eðlilega að eigin hag. Það sem
ég vil benda á, er að í dag hefur að-
eins hluti af mögulegri framtíð vetn-
isorkukerfis verið prófaður og að nú-
verandi viðhorf munu ekki leiða til
róttækra breytinga í orkukerfum.
Jafnvel þótt smárafgreiningartæki
á vetni hafi verið á markaði í tuttugu
ár og seld víða til meðalstórra og
minni fyrirtækja, hafa þau ekki verið
prófuð fyrir notkun í samgöngum.
Mínar áhyggjur snúast um það að ef
þjóðfélag okkar mun ekki prófa
þessa tækni, munum við missa af
mikilli byltingu í orkukerfi okkar á
næstu áratugum og ekki hafa mögu-
leikann á að finna hina bestu hugs-
anlegu lausn fyrir okkar þarfir.
Staða vetnistækni í heiminum
René Biasone fjallar un vetni
og orkumál »… ef þjóðfélag okkarmun ekki prófa
þessa tækni, munum við
missa af mikilli byltingu
í orkukerfi okkar á
næstu áratugum …
René Biasone
Höfundur er doktorsnemi við Háskóla
Íslands. Efni doktorsritgerðar hans er
þróun vetnisnotkunar á Íslandi.