Morgunblaðið - 09.12.2006, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2006 55
menning

 



 
 
 

         


 !


 
!
 "#  
$
  
 %& '(
 )*





  


  "  
 

 +   " ,
-"

 ## & 
 ! ./
 ,

"##$ %& ' !( )* #  + !
Tilnefningar Íslands til Bók-menntaverðlauna Norður-landaráðs voru tilkynntar
nýlega. Rithöfundarnir Jón Kalman
Stefánsson og Hallgrímur Helgason
eru tilnefndir fyrir Íslands hönd og
þurfa að keppa við tíu aðra Nor-
ræna höfunda um verðlaunin sem
verða afhent í byrjun næsta árs.
Hallgrímur Helgason er til-
nefndur fyrir verk sitt Rokland.
Hann þekkja velflestir landsmenn,
enda ekki aðeins áberandi og vin-
sæll rithöfundur heldur einnig
myndlistarmaður og álitsgjafi.
Jón Kalman Stefánsson er líka
vinsæll rithöfundur en nafn hans og
andlit eru ekki eins þekkt og Hall-
gríms. Jón hefur þó tvisvar áður
verið tilnefndur til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs, árið
2001 fyrir Sumarið bak við brekk-
una og árið 2004 fyrir Ýmislegt um
risafurur og tímann. Bókin sem Jón
er tilnefndur fyrir núna er Sumar-
ljós og svo kemur nóttin sem kom
út fyrir seinustu jól og fékk Ís-
lensku bókmenntaverðlaunin 2005.
Í henni eru sagðar nokkrar sögur
íbúa smáþorps á Vesturlandi.
Yndislegar sögur um líf þeirra, ást-
ir og örlög á gamansaman en trega-
fullan hátt.
  
Jón Kalman er minn uppáhalds-rithöfundur og í hvert sinn sem
ég hugsa til verka hans fyllist
hjarta mitt hamingju, ég brosi út í
loftið og öll gagnrýnin hugsun í
kolli mínum fýkur út í buskann svo
ég á mjög erfitt með að skrifa á
hlutlausan hátt um hann.
Kynni mín af Jóni Kalman hófust
á saklausum degi á bókasafninu
fyrir löngu. Þar valdi ég tilviljunar-
kennt nokkrar bækur, eins og svo
oft áður, og var bók Jóns Birtan á
fjöllunum ein af þeim sem urðu fyr-
ir valinu. Ekki veit ég hvaða eld-
ingu laust niður í mig við lestur
hennar en eitt er víst að ég var
óhæf til viðræðna meðan á lestr-
inum stóð og nokkra daga á eftir,
því ég sveif um í draumkenndri
sælu bókaormsins sem hefur fundið
rithöfundinn sinn. Strax í næstu
bókasafnsferð tók ég allt annað
sem komið hafði út eftir hann og
gleypti í mig, síðan þetta var hefur
Jón Kalman verið minn uppáhalds-
rithöfundur og enginn komist ná-
lægt því að steypa honum af þeim
stalli hingað til.
Öll verk hans hef ég lesið oftar
en einu sinni og flest oftar en þrisv-
ar og það er sama hvað ég les
hverja bók oft alltaf hafa þær sömu
áhrif á mig. Hann er einn af fáum
rithöfundum sem fær mig til að
hlæja upphátt eða jafnvel fella tár.
Bækur Jóns eru mannlegar, með
dramatískum lýsingum og íróníu,
og ég sem lesandi á mjög auðvelt
með að samsama mig þeim. Hann
skrifar um hið hversdagslega líf á
töfrandi hátt og persónur hans hef-
ur maður hitt sjálfur einhvern tím-
ann á lífsleiðinni og aðstæður
þeirra eru ekki ókunnar þó eins og í
góðum skáldskap allt sé nokkuð
ýktara en raunveruleikinn.
Jón, sem er fæddur 1963, kom
fyrst fram á sjónarsviðið sem ljóð-
skáld árið 1988 og gaf út þrjár
ljóðabækur í lok níunda áratugar-
ins og í upphaf þess tíunda, árið
1996 kom út fyrsta skáldsaga hans,
sem er reyndar oftar flokkuð sem
smásagnasafn, og síðan þá hafa
komið út eftir hann fimm skáld-
sögur. Það má sjá mörg lík stef með
ljóðum Jóns og skáldsögum og er
þá sérstaklega hin mikla áhersla á
tímann og tungumálið áberandi.
Jón skrifar skáldsögur með frá-
sagnaraðferð sjálfsævisögu, þar
sem sögumaðurinn lítur til baka í
tíma og segir frá lífi sínu eða ein-
hverju sem hann hefur orðið vitni
að.
Hann skrifar sögur sínar í fyrstu
persónu eintölu eða fleirtölu sem er
frekar óvenjulegt en ekki óviðeig-
andi því sögumaðurinn/mennirnir
verða fyrir vikið nálægir lesand-
anum, segja honum sögurnar af
mikilli einlægni og trúa honum
jafnvel fyrir leyndarmálum.
Texti hans er ljóðrænn og
skemmtilegur, stundum með svolít-
ið uppskrúfuðu málfari en mikilli
íróníu.
Miðað við sinn tíma þykir sumum
Jón Kalman ekki vera á sömu
bylgjulengd og mörg samtíðarskáld
hans. Jón skrifar um sveitina, róm-
antíkina, fortíðina og barnæskuna
meðan stíll margra nútímaskálda
er mjög malbikaður. En það er ein-
mitt þessa íslenska einlægni í sög-
um Jóns sem gerir þær svo heill-
andi. Persónurnar eru samkvæmar
sjálfum sér líkt og sögurnar og
hann hefur fundið sinn stall sem rit-
höfundur með þessu umfjöllunar-
efni.
Það verður spennandi að sjá hver
hlýtur Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs á næsta ári en að
öðrum ólöstuðum finnst mér Jón
Kalman eiga þau svo sannarlega
skilin ef ekki Nóbelinn líka.
Allt nokkuð ýktara en raunveruleikinn
Bestur? Jón Kalman Stefánsson rithöfundur er tilnefndur til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs fyrir bókina Sumarljós og svo kemur nóttin.
AF LISTUM
Ingveldur Geirsdóttir
» Texti hans er ljóð-rænn og skemmti-
legur, stundum með
svolítið uppskrúfuðu
málfari en mikilli íróníu.
Morgunblaðið/Einar Falur
ingveldur@mbl.is
JÓEL Pálsson hefur lengi verið í
fremstu röð íslenskra djasslista-
manna og er þetta fjórða skífan
sem hann gefur út með eigin hljóm-
sveit auk þess að hafa leikið inná
dúettskífur með Eyþóri Gunnars-
syni og Sigurði Flosasyni; maður
nefnir ekki all-
ar hljóðvers-
skífurnar. Skíf-
ur Jóels hafa
jafnan verið
heilsteypt
listaverk, enda
er hann með
afbrigðum frjór í tónhugsun sinni,
en þessi finnst mér sú besta sem
hann hefur enn hljóðritað. Hér
tekst honum að sameina ljóðræna
heiðríkju ballöðunnar, grófleika
djassrokksins og hita djassspunans
á þann hátt að ópusarnir níu fallast
í faðma í eina voldugri heild. Fyrst
fannst mér að hann hefði átt að
tengja þá saman og fella út ópus 8,
„Just give the man what he orde-
red“, stórskemmtilegan brag af
Gramsættinni; en hvað þá með ópus
sjö, „Filter“, sem er nokkuð sömbu-
skotinn? En eftir að hafa hlustað
fjölmörgum sinnum á skífuna held
ég að að svona eigi hún að vera.
Svítan mikla bíður bara bak við
fjöllin háu..
Hrynveggurinn, sem er Miels-
ískur í eðli sínu, er frábærlega
byggður af hinum reyndu rafdjass-
meisturum Hilmari og Matthíasi og
Flísurum ungu, Davíð Þór og Valda
Kolla. Trommuheila hef ég vart
heyrt notaðan af meiri smekkvísi.
Burstarnir hjá Matta, kontrinn hjá
Valda Kolla, hammondið hjá Davíð
og rafgítar Hilmars magna sveifl-
una galdur spennunar. Upphafs-
ópus skífunnar, „Innri“, býr yfir
þeirri innbornu fegurð er fær mann
til að sjá heiminn í bjartara ljósi.
Strax og Jóel blæs fyrsta tóninn er
greinilegt að hér er á ferð norrænn
maður. Í honum speglast norrænn
djass frá Lars Gullin til Jan Garba-
reks – og svo er víðast á þessari
skífu. Þesi oft óskýranlegi norræni
andi svífur yfir djassvötnunum þar-
sem rokk og raftónlist búa í djúp-
unum og sjá: allt verður það eitt í
samspuna sem oft er töfrum lík-
astur. Í fjórða ópusnum, „Broti“, er
spennan ógnvekjandi og hljóðmúr-
inn vekur minningar um Hring
Wagners þar til Jóel springur út í
sólói með íslensku kennimarki. En
það er víða leitað fanga og í næsta
ópusi, „Plasma“, er klassíski djass-
inn nærri og í „Jörð“ er skotist úr
norðrinu suðurá bóginn um stund. Í
lokaópusnum, „Eftirmála“, ríkir
tónn norðursins yfir hrynfestunni
og í mýkt hans sem hörku má
greina bæði frost og funa, beyki-
skóg og beitilyng.
Hér eru orð notuð til að reyna að
lýsa því ólýsanlega, en tónlistin
verður aðeins upplifuð með að
hlusta – hvort sem er á diskinn eða
þegar þessir frábæru fimmmenn-
inga leika tónlist Jóels á Múlanum í
desember. Að lokum: Þessi frábæri
tenórtónn Jóels er einhver sá
magnaðasti er heyrist austan Atl-
antshafs.
Dramatísk fegurð
TÓNLIST
Geisladiskur
Jóel Pálsson tenórsaxófón, Hilmar Jens-
son raf- og kassagítar, Davíð Þór Jónsson
píanó, hammondorgel og Minimoog,
Valdimar Kolbeinn Sigurjónsson kontra-
og rafbassa og Matthías M. D. Hem-
stock trommur, slagverk og trommu-
heila. Hljóðritað í Heita pottinum,Reykja-
vík, 15-17. ágúst 2006.
Kvintett Jóels Pálssonar - Varp
Vernharður Linnet
smáauglýsingar
mbl.is