Morgunblaðið - 10.12.2006, Qupperneq 20

20 SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
GEORGE W. BUSH tapaðienn einni orrustunni íliðinni viku þegar forset-inn neyddist til að sam-
þykkja „með semingi“ afsögn
Johns Boltons, sendiherra Banda-
ríkjastjórnar hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Þessi niðurstaða er til
marks um breyttan veruleika á
stjórnmálasviðinu vestra eftir ósig-
ur repúblíkana í haustkosningun-
um. Afsögn Boltons er ennfremur
nokkurt áfall fyrir svonefnda nýja-
íhaldsmenn í Bandaríkjunum sem
kunnu vel að meta gagnrýni þá
sem sendiherrann hafði uppi gagn-
vart Sameinuðu þjóðunum, efa-
semdir hans um alþjóðlega sátt-
mála og gildi þess að
Bandaríkjamenn leiti eftir samráði
við aðrar þjóðir þegar verja þarf
bandaríska hagsmuni. Og þótt for-
setinn bæri sig vel varð það tæpast
til að auka kátínu í herbúðum hans
að þverpólitísk nefnd virtra sér-
fræðinga og fyrrverandi þing-
manna sagði í liðinni viku í skýrslu
sinni að brýna nauðsyn beri til að
horfið verði frá ýmsum grundvall-
aratriðum í stefnu stjórnarinnar í
málefnum Íraks.
Bush skipaði Bolton tímabundið
sendiherra hjá Sameinuðu þjóðun-
um 1. ágúst í fyrra. Þing var þá
ekki starfandi en öldungadeild þess
hafði áður neitað að leggja blessun
yfir skipan hans. Forsetinn lagði
nafn Boltons fram á ný í nóvem-
bermánuði en demókratar sem
taka munu við sem meirihlutaflokk-
ur á þingi í janúar gáfu Bush skýrt
til kynna að þeir myndu ekki sam-
þykkja þann ráðahag.
Vitað er að Bush og undirsátar
hans höfðu í hyggju að tryggja
Bolton áfram embættið og lögmenn
Hvíta hússins höfðu leitað leiða til
að gera forsetanum það kleift án
þess að bera þyrfti þá ákvörðun
undir öldungadeild þingsins. Þótti
m.a. koma til álita að skipa Bolton í
ótiltekið embætti sem ekki krefðist
samþykkis öldungadeildarinnar og
gera hann síðan að „starfandi
sendiherra“ Bandaríkjastjórnar hjá
Sameinuðu þjóðunum. Til þessa
kom ekki. Ráðgjafar forsetans og
Bolton sjálfur munu hafa greint
Bush frá því að ekki væri hyggilegt
að efna til ófriðar við demókrata
áður en nýi meirihlutinn tekur við
á þingi.
Bush leyndi ekki óánægju sinni
er hann ræddi stuttlega við frétta-
menn á skrifstofu sinni. „Þetta er
mér ekki gleðiefni. Ég tel að hann
hafi verðskuldað staðfestingu
þingsins. Og ástæðan fyrir því að
ég tel að hann hafi átt það skilið er
sú að ég tel hann hafa unnið þjóð-
inni stórkostlegt gagn,“ sagði for-
setinn.
Og sennilega verður því ekki á
móti mælt að John Bolton náði um-
talsverðum árangri á því rúma ári
sem hann gegndi stöðu sendiherra.
Stíll hans og ögrandi framganga
var hins vegar ekki fallin til að
auka vinsældir hans og samskipti
hans og Kofi Annans, fráfarandi
framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, voru erfið. Ummæli Ann-
ans voru enda óvenju kuldaleg er
hann var inntur eftir viðbrögðum
við afsögn Boltons. „Sem fulltrúi
Bandaríkjastjórnar fór hann eftir
þeim fyrirmælum sem honum voru
gefin og hann reyndi eftir megni að
starfa með öðrum sendiherrum,“
sagði Annan sem lætur af embætti
um áramótin.
Óhefðbundinn diplómat
Mikla athygli vakti er Bush skip-
aði Bolton sendiherra og þótti
mörgum það til merkis um að
Bandaríkjaforseti hefði ákveðið að
efna til ófriðar á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna. Það mat kom til sök-
um þess að Bolton var annálaður
fyrir gagnrýni sína á þetta mikla
stofnanaveldi. Í frægri ræðu sem
Bolton flutti árið 1994 lýsti hann
yfir því að engu myndi breyta þótt
tíu hæðir hyrfu af byggingu Sam-
einuðu þjóðanna í New York.
Raunar virtist Bolton efast um að
unnt væri að ræða um Sameinuðu
þjóðirnar sem sjálfstætt fyrirbæri.
Bolton hélt því jafnan fram að
Sameinuðu þjóðirnar væru óskil-
virk samtök og barðist sem sendi-
herra fyrir ýmsum breytingum á
þessum vettvangi. Varð sú fram-
ganga ekki síst til að skapa erf-
iðleika í samskiptum hans og Kofi
Annans. Sagt hefur verið um Bolt-
on að hann leitist jafnan við að
sanna að nákvæmlega ekkert virki
sem skyldi innan Sameinuðu þjóð-
anna.
Bolton kom einnig til Sameinuðu
þjóðanna sem yfirlýstur harðlínu-
maður, „haukur“ í utanríkis- og
varnarmálum Bandaríkjanna. Sem
aðstoðarutanríkisráðherra á sviði
afvopnunarmála hafði hann þrá-
faldlega boðað að Bandaríkjamenn
gætu einir síns liðs varið banda-
ríska hagsmuni væri þeim ógnað.
Hér fór sumsé ekki hefðbundinn
diplómat enda fór svo að 102 fyrr-
verandi sendiherrar Bandaríkja-
stjórnar rituðu nafn sitt undir bréf
þar sem öldungadeildin var hvött
til að staðfesta ekki skipun hans.
Sendiherrann reyndist á hinn bóg-
inn öflugur fulltrúi Bandaríkja-
stjórnar á vettvangi öryggisráðsins
og þegar frammistaða hans síðustu
mánuðina er skoðuð verður ekki
annað sagt en hann skilji eftir sig
umtalsverða afrekaskrá. Ef til vill
hefur Bolton reynst mun öflugri
diplómat en flestir hefðu ætlað.
Nefna má að Bolton tókst að ná
samstöðu í öryggisráðinu um harð-
orða ályktun vegna kjarnorkutilra-
unar stjórnvalda í Norður-Kóreu.
John Bolton fæddist 20. nóvem-
ber 1948 í Baltimore í Maryland-
ríki. Hann lauk lagaprófi frá Yale-
háskóla og sinnti ýmsum störfum í
ráðuneytum utanríkis- og dóms-
mála í forsetatíð þeirra Ronalds
Reagans og George Bush eldri. Ár-
ið 2000 var hann einn fulltrúa
George W. Bush þegar atkvæði í
forsetakosningunum voru endurtal-
in. Bolton þótti standa sig afar vel
er deilt var um réttmæti og fyr-
irkomulag endurtalningar atkvæða
í forsetakosningunum og var í kjöl-
farið skipaður aðstoðarráðherra á
sviði afvopnunar- og alþjóðlegra ör-
yggismála. Í því embætti fór hann
iðulega hörðum orðum um áform
Írana og Norður-Kóreumanna. Eitt
sinn lýsti hann lífinu í Norður-
Kóreu sem „martröð í helvíti“.
Viðræður við „útlagaríki“
Bolton hefur og verið samstarfs-
maður James Bakers, fyrrverandi
utanríkisráðherra og nánasta vinar
og ráðgjafa Bush-fjölskyldunnar.
Baker er annar formanna þverpóli-
tískrar nefnar um málefni Íraks
sem skilaði skýrslu sinni á miðviku-
dag. Líkt og búist hafði verið við
leggur nefndin til að stefnu Banda-
ríkjastjórnar í málefnum Íraks
verði breytt í grundvallaratriðum.
Einna mesta athygli vekur að
nefndarmenn leggja til að efnt
verði til viðræðna við Sýrlendinga
og Írana um framtíð Íraks í því
augnamiði að tryggja þar stöðug-
leika. Bush forseti hefur sagt að
Sýrland og Íran myndi ásamt
Norður-Kóreu „öxul hins illa“ í
heimi hér. Niðurstaða skýrsluhöf-
unda gengur því þvert gegn stefnu
forsetans og fram kom á blaða-
mannafundi Bush á fimmtudag að
hann hyggst ekki heimila beinar
viðræður við fulltrúa þessara
tveggja þjóða án strangra skilyrða.
Slíku sambandi kann á hinn bóg-
inn að vera unnt að koma á með
því að efna til fjölþjóðlegrar ráð-
stefnu um málefni þessa heims-
hluta. Í því viðfangi má vísa til ráð-
stefnunnar um frið í
Mið-Austurlöndum sem efnt var til
í Madríd haustið 1991. Í skýrslunni
er hvatt til þess að leitað verði
leiða til að leysa svæðisbundin
ágreiningsefni í Mið-Austurlönd-
um, þau tengist ástandinu í Írak.
Mótvindur í Washington
George W. Bush, forseti Bandaríkjanna, hefur misst einn öflugasta talsmann utanríkisstefnu sinnar
og þverpólitísk nefnd kveður róttæka stefnubreytingu óhjákvæmilega í málefnum Íraks
REUTERS
Kveðjustund George W. Bush og John Bolton takast í hendur eftir að greint hafði verið frá afsögn þess síð-
arnefnda. Zalmay Khalilzad, sendiherra í Írak, þykir koma sterklega til greina sem eftirmaður hans.
ERLENT»
»Hætt er við aðskýrsla þingnefnd-
arinnar móti alla um-
ræðu í Bandaríkjunum
um framtíð Íraks og
stefnu forsetans þar í
landi
Rannsóknin á morðinu á Alexander
Lítvínenko er farið að teygja anga
sína víða í Evrópu, nú síðast til
Hamborgar í Þýskalandi þar sem
fundust vísbendingar um geislavirka
efnið pólon-210 í íbúð Dímítrís Kovt-
úns á föstudag. Kovtún hitti Lítv-
ínenko daginn sem hann varð fyrir
banvænni eitrun af völdum pólons.
Lítvínenko var liðsmaður sovésku
leyniþjónustunnar KGB og arftaka
hennar, þar sem hann vann við rann-
sóknir á skipulagðri glæpastarfsemi.
Honum var úthýst úr leyniþjónust-
unni 1998 eftir að hann hafði lýst því
yfir á blaðamannafundi að hann
hefði fengið það verkefni að myrða
auðkýfinginn Borís Beresovskí.
Lítvínenko var handtekinn, en látinn
laus á ný og fór hann í útlegð til
London þar sem hann var myrtur.
Lítvínenko var ekki hættur að
gagnrýna rússnesk stjórnvöld og
skrifaði m.a. bók þar sem hann sagði
að leyniþjónusta Vladimírs Pútíns
forseta hefði verið á bakvið spreng-
ingar í íbúðarhúsum í Moskvu og
víðar sem kostuðu 246 manns lífið.
Röð fórnarlamba
Lítvínenko er ekki fyrsti gagnrýn-
andi Pútíns, sem verður morðingjum
að bráð. „Það fer ekki á milli mála:
Þeir eru að vinna sig eftir lista. Ríkið
hefur breyst í raðmorðingja,“ á Lítv-
ínenko að hafa sagt eftir minning-
arathöfn um blaðamanninn Önnu
Politkovskaju, sem var skotin til
bana í Moskvu í október. Fórn-
arlömbin eru fleiri. Frá árinu 2000
hafa þrettán blaðamenn látið lífið við
grunsamlegar kringumstæður. Eitr-
að var fyrir lífverðinum Roman Ze-
pov í september 2004, sennilega var
eitrað fyrir þingjanninum Júrí Stsje-
kosjsjín í júlí 2003, Jan Travinskí
blaðamaður var skotinn í Irkútsk í
Síberíu 2004, Movladí Baíssarov,
fyrrverandi yfirmaður téténsku
leyniþjónustunnar, var skotinn í
nóvember, Dímítrí Fotjanov borg-
arstjóraefni var skotinn í október og
Andrei Koslov aðstoðarseðla-
bankastjóri var skotinn í september.
Pútín hefur brugðist fálega við
þessum atburðum. Hann lýsti yfir
því eftir dúk og disk að morðið á Po-
litkovskaju yrði rannsakað, en gerði
um leið lítið úr henni og áhrifum
hennar. Á blaðamannafundi með
Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, sagði Pútín að Lítvínenko
væri ekki „þannig persóna að tví-
hliða samskiptum [við Bretland]
væri stefnt í hættu hans vegna“. Það
var ekki fyrr en í liðinni viku að
Rússar ákváðu að rannsaka dauða
Lítvínenkos „sem morð“.
Lítvínenko var þess fullviss að
Pútín stæði á bak við tilræðin við
gagnrýnendur sína. Vinur Lítv-
ínenkos, Andrei Nekrasov, sem sat
við rúm hans síðustu dagana, sem
hann lifði, er ekki þeirrar hyggju að
Pútín hafi sjálfur fyrirskipað að eitr-
að skyldi fyrir Lítvínenko. Hann tel-
ur hins vegar að Pútín geti ekki
hamið tiltekin öfl í kringum sig.
„Fólk sem sest niður í dötsjum sín-
um og gufuböðum og slær um sig
með því að það muni hvenær sem er,
sama hvar á jörðinni, hafa uppi á
þeim, sem þeim mislíkar, og myrða
þá,“ er haft eftir Nekrasov í þýska
vikuritinu Der Spiegel.
Hið nýja Rússland
Margt hefur breyst í Rússlandi
frá því að Sovétríkin hrundu. Landið
Röð pólitískra
launmorða?
Reuters
Útförin Alexander Lítvínenko borinn til grafar í Highgate-kirkjugarðinum
í London á fimmtudag. Sama dag lýstu Rússar yfir að hafin værirannsókn á
andláti hans vegna eitrunar af völdum geislavirka efnisins pólons.
Lítvínenko sagði fyrir andlátið að rúss-
neska ríkið hefði breyst í raðmorðingja
LAUNMORлEftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is