Morgunblaðið - 13.12.2006, Síða 24

heilsa
24 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
join@mbl.is
H
ægar bylgjur djúpsvefns styrkja
minnið, samkvæmt niðurstöðum
mastersverkefnis Höllu Helga-
dóttur í sálfræði. Niðurstöður
hennar birtust nýlega í nýjasta
tölublaði fræðiritsins Nature. Verkefnið vann
Halla ásamt samstarfsmönnum sínum við Há-
skólann í Lübeck í Þýskalandi undir leiðsögn
Jans Borns, prófessors við tauga- og innkirtla-
fræðistofnun skólans. Niðurstöður Höllu út-
skýra með nýjum hætti hvernig minni styrkist
í svefni. Rannsóknin þykir staðfesta að góður
svefn sé mikilvægur, ekki einungis til að hvíla
líkama og huga heldur einnig til að viðhalda og
styrkja það sem við höfum lært yfir daginn.
„Svefn og minni hefur verið rannsakað mikið á
síðustu árum og hefur athyglinni m.a. verið
beint að áhrifum mismunandi svefnstiga á ólík-
ar tegundir af minni. Tilgangur rannsókn-
arinnar var að útskýra hvað það er í svefninum
sem styrkir minnið og kenningin er sú að hægu
heilabylgjurnar séu þar í lykilhlutverki,“ segir
Halla í samtali við Daglegt líf.
Rannsóknin, sem fór fram í háskólanum í
Lübeck, gekk út á það að auka djúpsvefn hjá
þátttakendum með vægri raförvun á höfuð.
„Rafstraumurinn var með sömu tíðni og hægar
bylgjur djúpsvefns og með honum tókst okkur
að dýpka svefninn. Þetta hefur ekki verið gert
áður svo vitað sé. Ef hægt væri að þróa svona
tæki fyrir almenning myndi það eflaust hjálpa
mörgum sem ekki fá nægilegan djúpsvefn.
Þetta er þó aðeins fyrsta tilraun enda hafa
áhrif raförvunar á heilann ekki verið rann-
sökuð til hlítar. Við lögðum fyrir hin ýmsu
minnispróf og fundum út að árangur úr minn-
isprófum, sem mæla meðvitað minni, var betri
eftir nótt með auknum djúpsvefni en eftir
venjulegan nætursvefn. Hægar heilabylgjur
djúpsvefns eiga samkvæmt þessu stóran þátt í
að styrkja minnið yfir nótt,“ segir Halla.
Mjög spennandi viðfangsefni
Djúpsvefn er ástand þar sem vöðvar eru
mjög slakir, púlsinn hægur og blóðþrýstingur
og líkamshiti lágur. Djúpsvefn er aðallega til
staðar fyrstu fjóra tíma nætur, en djúpsvefn,
draumsvefn og léttur svefn skiptast á nokkrum
sinnum á nóttu. Samkvæmt rannsókninni er
mikilvægt að ná góðum svefni að minnsta kosti
fyrri part nætur til að viðhalda og styrkja það
sem við höfum lært yfir daginn. „Djúpsvefn er
mikilvægur fyrir minnið þótt ég vilji ekki
gera lítið úr öðrum svefnstigum, þau hafa
líka sitt hlutverk. Það er svo margt sem við
vitum ekki um svefninn og einmitt það gerir
svefninn að spennandi viðfangsefni til rann-
sókna. Rannsóknir á rottum hafa sýnt að
svefn er lífsnauðsynlegur.
Það hlýtur hins vegar að vera eitthvað
meira á bak við svefninn en bara hvíld. Ég
vona að rannsóknin geti fært okkur hænusk-
refi nær lausninni á ráðgátunni um svefninn,
en það er enn langt í það að við skiljum
svefninn og heilastarfsemi okkar til fulls,“
segir Halla.
Svefninn er enn stór ráðgáta
Halla starfar nú hjá fyrirtækinu Mentis
cura, sem stundar rannsóknir með heila-
línuritum. Hún er nú um stundir að fást við
rannsóknir á ofvirkni og athyglisbresti í sam-
starfi við BUGL. Borin eru saman heila-
línurit krakka, sem greindir hafa verið með
sjúkdóminn, og viðmiðunarhóps auk þess sem
skoðuð eru áhrif rítalíns á heilalínuritið.
„Með þessu vonumst við í framtíðinni til að
geta búið til nýtt greiningartæki fyrir sjúk-
dóminn og til að geta sagt fyrir um það
hvernig barn svarar meðferð með rítalíni
með hjálp heilalínurita,“ segir Halla, sem auk
þessa vinnur við svefnrannsóknir á Landspít-
alanum við að greina svefnraskanir.
„Á lungnadeildinni fer fram mjög gott
starf, bæði við meðferðir og rannsóknir á alls
kyns svefnsjúkdómum, aðallega þó kæfi-
svefni. Því miður hafa yfirlæknirinn, Þór-
arinn Gíslason, og hans starfslið ekki undan
við að taka á móti fólki með svefnvandamál
og biðlistar eru langir. Tækni og þekkingu
ætti ekki að vanta því á Íslandi hafa verið
þróuð og framleidd tæki til rannsókna á
svefni sem eru meðal þeirra bestu í heim-
inum í dag. Þetta hefur gefið okkur ákveðið
forskot og Íslendingar hafa vakið mikla at-
hygli erlendis fyrir rannsóknir á svefni og
svefnvandamálum á umliðnum árum. Heil-
brigðiskerfið ætti að nýta sér þetta betur og
leggja meira í meðferðir á svefnvandamálum
því þótt svefninn sé enn stór ráðgáta er víst
að svefnleysi veldur okkur heilsutjóni og mik-
illi vanlíðan,“ segir Halla að lokum.
Djúpsvefninn styrkir minnið
Morgunblaðið/ Ásdís
Rannsóknarefni Það er svo margt sem við vitum ekki um svefninn og það gerir hann að spennandi viðfangsefni til rannsókna.
Morgunblaðið/ÞÖK
Djúpsvefn Hægar heilabylgjur djúpsvefns
eiga stóran þátt í að styrkja minnið yfir nótt,
segir Halla Helgadóttir.
Enn einu sinni er komið að því að blessuð jól-in, með öllu sínu tilstandi, nálgast óðfluga.Fyrir mörgum eru jólin kærkomin hvíld frá
hversdagsleikanum. Tilhlökkun um jólaljósin,
skreytingar, að gleðjast með sínum nánustu, borða
góðan mat, taka upp gjafir sem gefnar eru af heil-
um hug, fara í heimsóknir og hlýða á jólamessu.
Sumir gleyma sér þó í kapphlaupinu um að gera
jólin sem glæsilegust og uppruni þeirra virðist
stundum hverfa í skarkala og græðgi. Auglýsingar
dynja á fjölskyldum og erfitt getur verið að útskýra
að ekki sé til fjármagn til að koma til móts við allar
langanir barnanna, hvað þá hinna fullorðnu.
Því miður breytist tilhlökkunin af þessum sökum
stundum í kvíða, því að sumir hafa engan veginn
efni á þeim glæsilegu dýru jólagjöfum sem auglýs-
ingarnar segja að séu vinsælastar. Þá reynir á hug-
vit hinna eldri til að gera hið besta úr aðstæðum og
vera þess minnug að samkennd og góðar sam-
verustundir eru það sem lifir hvað lengst í huga
okkar.
Jákvæður hugsunarháttur
Mér er einnig hugsað til allra þeirra sem á þess-
um árstíma berjast við erfiða sjúkdóma eða syrgja
látinn ástvin og þora varla að leyfa sér að hlakka
til. Það þarf hugrekki til að takast á við sorg og
ræða við sína nánustu um líðan sína og stundum
þarf faglega ráðgjöf. Þeir sem hafa misst heilsuna,
ástvin eða jafnvel skilið við maka sinn þurfa að
undirbúa jólin í breyttri mynd og þá þarf að hlúa
sérstaklega að börnum í þessum fjölskyldum. Sýna
að hinir fullorðnu ráði við aðstæður, hafi frumkvæði
og jákvæðni til að bera og fá að heyra hvernig
börnin myndu helst vilja hafa jólin. Börn hafa ávallt
væntingar og það er okkar fullorðna fólksins að
reyna að koma til móts við þarfir þeirra og fá þau
til að sjá það jákvæða.
Síðan eru aðrir sem fást við einmanakennd, eiga
erfiðar minningar þar sem heimilislífið um jólin ein-
kenndist kannski af rifrildi, drykkjuskap, pirringi,
vonleysi og sektarkennd. Fyrir þessa einstaklinga
geta jólin verið mjög erfiður tími. Þeir sem af ein-
hverjum ástæðum búa við erfiðar minningar og
tómleika geta samt ákveðið að búa til nýja hefð.
Með jákvæðum hugsunarhætti er hægt að ákveða
að það megi vera gaman á jólunum. En það kostar
tíma, ákveðni og áhuga að vinna í þessari breytingu
alveg eins og öðrum breytingum. Það er undir ein-
staklingnum sjálfum komið að þora að hlúa að sjálf-
um sér og sínum nánustu og þá einkum að börnum
sínum. Börn elska foreldra sína og þyrstir í að vita
að foreldrarnir séu að reyna að gera sitt besta og
að þeir sýni börnum sínum hlýju og umhyggju
þrátt fyrir erfiðleikana. Stundum er of erfitt heima
og þá er mikilvægt að börn hafi stuðning ömmu og
afa eða annarra náinna ættingja.
Gleymum ekki að innihald jólanna er kærleikur
og samvera. Gjafir sem gefnar eru af heilum hug
eru dýrmætari en stórar dýrar gjafir sem gefnar
eru í samkeppni um vinsældir eða áhrif. Það þarf
að vanda sig í samskiptum við sína nánustu allt ár-
ið, njóta þess að eiga þá sem við eigum að og muna
að allir eru sérstakir og hafa einhverja kosti sem
við getum notið með þeim.
Verum meðvituð um okkur sjálf, nánustu fjöl-
skyldu, vini og vinnufélaga. Njótum samverunnar.
Hrós, bros og hvatning kostar lítið, en þú færð það
margfalt til baka.
Verum fyrirmynd fyrir börnin okkar og gefum
þeim tíma, þau eiga það skilið.
Gleðileg jól
Hrós á aðventu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Jólaandinn Fyrir mörgum eru jólin kærkomin hvíld frá hversdagsleikanum, en
sumir gleyma sér þó í kapphlaupinu um að gera jólin sem glæsilegust og uppruni
þeirra virðist stundum hverfa í skarkala og græðgi.
hollráð um heilsuna | landlæknisembættið
Salbjörg Bjarnadóttir geðhjúkrunarfræðingur,
verkefnastjóri Þjóðar gegn þunglyndi
Landlæknisembættinu.