Morgunblaðið - 13.12.2006, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2006 27
a á borð
arnám
ð býsna
pa og
fjöl-
egri þátt-
saðstöðu
sig
kki við
a sem búa
ar og fé-
brýtur
ldur þeim
segir
nnsóknir
frá efna-
rri heilsu
en börn frá efnameiri heimilum.
Spurð hvort börn í fátækum fjöl-
skyldum hafi jöfn tækifæri til þess
að fara í langskólanám og geti þann-
ig notað menntun sína til þess að fá
hugsanlega tekjuhærri störf í fram-
tíðinni svarar Harpa því neitandi og
bendir á að þar skipti brotin sjálfs-
mynd barnanna höfuðmáli. Segir
hún miklar líkur á að fátækt haldist í
fjölskyldum kynslóð eftir kynslóð sé
ekkert að gert, þ.e. að börn fátækra
foreldra lendi sjálf í fátækt í framtíð-
inni vegna skorts á nægum stuðn-
ingi, menntun og sjálfstrausti. Seg-
ist Harpa hafa miklar efasemdir um
þá fullyrðingu sem finna má í skýrsl-
unni þess efnis að fátækt sé oft tíma-
bundið ástand, því hennar nið-
urstöður sýni fram á hið gagnstæða.
Þegar Harpa er innt eftir því
hvernig búa megi betur að fátækum
barnafjölskyldum segir hún rík-
isvaldið þegar hafa til þess mikilvæg
og áhrifarík tæki og nefnir í því sam-
hengi barnabætur og skattakerfið.
Að mati Hörpu geta markvissar
stjórnvaldsaðgerðir haft verulega
mikið að segja. Nefnir hún í því sam-
hengi að skerðingarmörk tekna hafi
afgerandi áhrif á fjölda foreldra sem
fá óskertar barnabætur. „Sam-
kvæmt útreikningum Þjóðhags-
stofnunar fyrir rannsókn mína á fá-
tækt á Íslandi kom í ljós að við
álagningu 2001 vegna tekna ársins
2000 fengu 11,4% einstæðra foreldra
óskertar barnabætur. Ég fékk
stofnunina til þess að reikna út hve
hátt hlutfall einstæðra foreldra fengi
óskertar barnabætur með því að
hækka skerðingarmörk tekna úr
tæplega 54 þúsundum kr. eins og
þau voru þá í 150 þúsund kr. Kom í
ljós að 65,5% einstæðra foreldra
hefðu þá fengið óskertar barnabæt-
ur,“ segir Harpa og tekur fram að
samkvæmt sínum niðurstöðum
þyrfti að miða skerðingarmörk
tekna hjá einstæðu foreldri við lág-
marksframfærslu og því hækka
mörkin í 190 þúsund kr. á mánuði
eigi barnabæturnar að hafa eitthvað
að segja og vera raunverulegur
stuðningur. Minnir hún á að Ísland
sé eina Norðurlandið þar sem
barnabætur séu tekjutengdar, því á
hinum Norðurlöndunum sé litið á
barnabætur sem stuðning við barnið
óháð fjárhag foreldra.
ramfærslukostnaði fjölskyldna
pp á að lægstu
unnframfærslu
Morgunblaðið/RAX
sóknir sýna að börn frá efnaminni heimilum
brest og brotnari sjálfsmynd en önnur börn.
silja@mbl.is
aman í
lgerður
ætt
tórt og
ngdi ís-
ggju við
rlönd-
fnið
ta þú-
ryf-
anna. Í
t og
ja
börn
u
kom
fram að Matvælaáætlun Samein-
uðu þjóðanna hefði margsannað að
skólamáltíðir væru leið til að
tryggja að börn í fátækjum ríkjum
og þá sérstaklega stúlkur sæktu
skóla. Verkefnin væru á svæðum
þar sem næringarskortur væri og
þar sem börn hefðu ekki orku til
að mæta í skóla eða á svæðum þar
sem börn kæmust ekki í skóla
vegna vinnu. Skólamáltíðin gæfi af
sér heilbrigði, stuðlaði að menntun
og drægi úr fátækt. Talið væri að
um 100 milljónir barna gengju
ekki í skóla og af þeim væru tveir
þriðju hlutar stúlkur, en það að
koma stúlkum á skólabekk hefði
mjög jákvæð áhrif á alla þróun í fá-
tækum löndum.
Íslandi þakkað
WFP og Barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna hafa gefið út mikið
fræðsluefni um stöðu mála og
vakti Valgerður Sverrisdóttir at-
hygli á þeirri útgáfu, m.a. tölvuleik
sem dreift er ókeypis á Netinu, þar
sem þátttakendur geta sett sig í
spor þeirra sem stunda neyð-
araðstoð. „Mikilvægur þáttur í
uppeldinu er að upplýsa íslensk
grunnskólabörn betur um stöðu
barna í þróunarríkjum,“ sagði hún
og bætti við að vonandi yrði verk-
efnið ekki aðeins til stuðnings
45.000 börnum í Úganda og Malaví
heldur yrði það líka liður í vitund-
arvakningu hérlendis sem hægt
yrði að fylgja eftir í grunnskól-
unum.
Fyrir hönd barnanna í Úganda
og Malaví þakkaði Mikael Bjerrum
ríkisstjórn Íslands, þjóðinni og sér-
staklega íslenskum börnum fyrir
stuðninginn. Hann gerði orð Johns
Powells, aðstoðarframkvæmda-
stjóra hjá WFP, að sínum og sagði
að ef aðrar þjóðir fylgdu fordæmi
Íslands yrði stórt skref stigið í bar-
áttunni gegn vannæringu barna í
þróunarríkjunum og í átakinu við
að fá þau í skólana.
Nemendur Mýrarhúsaskóla
spurðu ráðherra nokkurra spurn-
inga, m.a. um fátækt í Afríku og á
Íslandi, og hvað væri hægt að gera
fyrir fátæk börn í Afríku og á Ís-
landi. Klara Dögg Gunnlaugsdóttir
í 5C sagði við Morgunblaðið að
stuðningur Íslands við börn í Afr-
íku væri mjög mikilvægur. „Þetta
er mjög gott, því börnin geta lifað
aðeins lengur.“
ins lengur“
Morgunblaðið/G.Rúnar
nnir verkefnið í Mýrarhúsaskóla á Seltjarn-
a Dögg Gunnlaugsdóttir í 5. C.
Þegar maður er sjö ára ermikilvægt að allt sé íföstum skorðum. Þættirá borð við reglubundnar
máltíðir, skólagöngu, sam-
verustundir með vinum og hátta-
tími eru ómissandi í hinu daglega
lífsmynstri. Inn á milli koma sér-
stakir dagar og hátíðarstundir en
þegar öllu er á botninn hvolft er
það traust daglegt lífsmynstur
sem skapar öryggi og ánægju.
Það er ekki eins og beðið sé um
mikið. Engu að síður eru 400
milljónir barna í heiminum sem
láta sig ekki einu sinni dreyma um
slíkt. Þetta eru börn sem iðulega
byrja hvern dag svöng og fara yf-
irleitt svöng í rúmið í dagslok. Það
er tilviljunum háð hvort þau fá
eitthvað að borða þess á milli.
Nánast er víst að þau hafa þá var-
ið meirihluta dagsins í vinnu, til
dæmis við að hirða dýr, sækja
vatn eða vinna heimilisstörf. Í lífi
meira en 100 milljóna barna gegn-
ir skólinn engu hlutverki. Afleið-
ingin er sú að þau vaxa úr grasi
og verða jafnfátæk og foreldrar
þeirra og eignast börn sem eiga
líkast til engu meiri von en þau
sjálf.
En svona þarf þetta ekki að
vera. Í fyrsta lagi er meira en nóg
framleitt af mat í heiminum í dag
til þess að metta alla. Tæknilegar
framfarir hafa orðið til þess að
hægt er að bæta uppskeru eða
rækta tegundir nytjajurta sem
dafna við erfiðustu aðstæður. Það
eina sem við þurfum er áræði og
staðfestu til að láta fólki í té það
sem það þarf til að koma sjálfu
sér til bjargar.
En í millitíðinni verðum við að
láta matvælaaðstoð nægja. Í
mörgum heimshlutum er þetta
enn lykillinn að því að rjúfa víta-
hringinn. Vannæring hefst í móð-
urkviði; sveltandi mæður ala svelt
börn. Vannæring tefur og tak-
markar líkamlega og andlega þró-
un. Og svöng börn – ef þau kom-
ast yfirleitt í skóla – eiga erfitt
með að einbeita sér og læra.
Skólamáltíðaráætlanir á borð
við þá sem rekin er af Mat-
vælaáætlun Sameinuðu þjóðanna
hafa þegar skipt sköpum fyrir
milljónir barna. Ávinningurinn er
margþættur. Í
fyrsta lagi tryggja
skólamáltíðir að
börn fái í það
minnsta eina nær-
ingarríka máltíð á
dag og jafnvel mat-
arskammt til að taka
heim til foreldranna
að auki. Í öðru lagi
bætir magafylli getu
barna til þess að
læra. Í þriðja lagi
hvetja skólamáltíðir
foreldra til þess að
senda börn sín í skóla yfirleitt –
og veita þar með aðgang að þeirri
menntun sem börnin þurfa til þess
að eiga betra líf í framtíðinni.
Á Íslandi, eins og í nánast öllum
öðrum iðnríkjum, fer sérhvert
barn í skóla. Hér á landi eru um
þessar mundir 45.000 börn í
grunnskóla. Ríkisstjórnin hefur nú
ákveðið að leggja fram fjárhæð
sem svarar til þess að hvert barn
á Íslandi veiti eina daglega máltíð
til barns í skólamáltíðaráætlun
Matvælaáætlunar Sameinuðu
þjóðanna. Þannig verður 45.000
börnum á einhverjum fátækustu
svæðum heims tryggð að minnsta
kosti næring og grunnmenntun.
Þegar svo mörg fátæk og svöng
börn eru í heiminum kann þetta
að virðast sem dropi í hafið. En ef
önnur iðnríki heims, þar sem öll
börn eiga rétt á skólagöngu,
sýndu svipað frumkvæði værum
við brátt í stakk búin til þess að
breyta málum verulega til hags-
bóta fyrir þau börn sem ekki eiga
slíkan rétt.
Börn styðja börn
Eftir Valgerði Sverrisdóttur
og James Morris
» Vannæring hefst ímóðurkviði; svelt-
andi mæður ala svelt
börn. Vannæring tefur
og takmarkar líkamlega
og andlega þróun. Og
svöng börn – ef þau
komast yfirleitt í skóla –
eiga erfitt með að ein-
beita sér og læra.
James Morris
Höfundar eru utanríkisráðherra
Íslands og framkvæmdastjóri Mat-
vælaáætlunar Sameinuðu þjóðanna.
Valgerður Sverrisdóttir
„ÞAÐ er sárt að vita af fólki í fátækt og slæmum kjör-
um,“ segir Magnús Stefánsson um skýrslu forsætisráð-
herra um fátæk börn á Íslandi þar sem sýnt er fram
kemur að á fimmta þúsund barna á Íslandi búi við fá-
tækt. Magnús segir skýrsluna byggða á upplýsingum
frá árinu 2004 og grundvallaða á aðferðafræði OECD.
Hann bendir á að frá árinu 2004 hafi verið gerðar
breytingar á skattalögum og barnabætur hækkaðar.
„Það voru gerðar breytingar á barnabótakerfinu á
þann hátt að 16–17 ára börn fá greiddar barnabætur
sem ekki var áður og þá hafa skattleysismörkin hækk-
að.
Það er síðan spurning hvað menn hyggjast gera. Í
umræðum á Alþingi þann 5. október sl. um vaxandi
ójöfnuð dró ég fram m.a. að á næsta ári, 2007, er Ár
jafnra tækifæra á vegum Evrópusambandsins. Við höf-
um tekið ákvörðun um að taka fullan þátt í því verkefni
og höfum verið að undirbúa það. Í því sambandi hef ég
lagt áherslu á að horft verði sérstaklega til mismun-
andi aðstæðna barna í samfélaginu, einstæðra foreldra,
fjölskyldna þeirra og einnig til innflytjenda.“
Magnús vill einnig að skoðaðir verði möguleikar á að
útfæra aðgerðaáætlun til að bæta stöðu barnafjöl-
skyldna sem búa við lök kjör. „Það hefur verið í und-
irbúningi hér í ráðuneytinu og ég vonast til þess að
okkur takist að setja það af stað af
fullum krafti.“
Skólastjóri á höfuðborgarsvæð-
inu, sem þekkir vel til aðstæðna fá-
tækra barna á grunnskólaaldri, seg-
ist verða var við það hvernig fátækt
birtist starfsliði skólans en koma
mætti vel til móts við þarfir þessara
barna ef fé yrði veitt til ýmissa verk-
efna.
„Fátækari börn koma síður í há-
degismat í skólanum og koma frek-
ar með nesti að heima. Þau fá ekki eins mikinn stuðn-
ing og örvun heima fyrir þegar aðstæður eru
bágbornar. En í því skyni að jafna aðstöðumun
barnanna mætti hafa fríar skólamáltíðir og ef gjöld á
íþróttaæfingar yrðu niðurgreidd til þessara barna og
þeim boðið upp á fría heimanámsaðstoð í skólanum,
myndi það gera heilmikið fyrir þau.
Spurður um þessar hugmyndir segist félagsmálaráð-
herra vel hugsanlegt að taka undir þær. „Sveit-
arfélögin falla undir félagsmálaráðuneytið og þau eru
að vinna að ýmsum þáttum þessa máls. Ég vil að ríki og
sveitarfélög taki höndum saman í þessum málum,“ seg-
ir hann.
Sárt að vita af fólki í fátækt
Magnús
Stefánsson
FJÖLDI fátækra barna á Íslandi,
samkvæmt skýrslu forsætisráð-
herra sem kynnt var á Alþingi í
síðustu viku, kemur fram-
kvæmdastjóra Mæðrastyrks-
nefndar í Reykjavík ekki á óvart.
„Ekki miðað við þann fjölda sem
kemur hingað til okkar,“ segir
Aðalheiður Frantzdóttir fram-
kvæmdastjóri nefndarinnar. Hún
segir að um 2,3 börn séu á fram-
færi hvers einstaklings sem sæki
aðstoð til Mæðrastyrksnefndar á hverju ári.
Í skýrslunni eru ungur aldur foreldra og hjúskap-
arstaða taldir meðal helstu áhrifaþátta varðandi fá-
tækt og segist Aðalheiður geta tekið undir það. Hins
vegar séu aðrir hópar einnig mjög illa staddir.
Nefnir hún sérstaklega öryrkja með börn á fram-
færi. „Síðan er aftur hópur sem virðist vera týndur
og enginn talar um, það eru börn frá heimilum þar
sem allt er í upplausn út af eiturlyfjaneyslu og öðru.
Við finnum heldur betur fyrir þeim hópi.“
Þá segir Aðalheiður að þónokkur hópur innflytj-
enda sæki aðstoð til Mæðrastyrksnefndar.
Aðalheiður segir að aðallega verði börn fátækra
foreldra á Íslandi af tómstundaiðkunum hvað lífs-
gæði varðar. Til bóta væri að taka upp skólabúninga
og að öllum börnum yrði gert að vera svipað klædd
t.d. í leikfimi. „Þar er eineltið mikið,“ segir Að-
alheiður. „Það er á svo mörgum sviðum hægt að tak-
ast á við þetta á auðveldan hátt. Það þarf ekkert að
vera opinbert af hverju það er gert.“
Spurð um hvort einhver ákveðinn hópur skjól-
stæðinga Mæðrastyrksnefndar sé verr staddur nú
en fyrir áratug er Aðalheiður fljót til svars: „Það
eru öryrkjar.“
Þá segir hún hóp karla sem búi einir og borgi
meðlög með nokkrum börnum og séu í láglauna-
störfum fara stækkandi ár frá ári.
Aðalheiður segist telja að jólaúthlutun Mæðra-
styrksnefndar Reykjavíkur verði ívið þyngri nú í ár
en í fyrra, en úthlutað er í Sætúni 8 í Reykjavík. Áð-
ur þarf fólk þó að koma og skrá sig og uppfylla
ákveðin skilyrði. Hún segir erfitt fyrir fólk að koma
og sækja sér aðstoð og því sé aðeins mjög lítill hópur
sem komi sem í raun eigi ekki rétt á aðstoð nefnd-
arinnar.
Skjólstæðingar Mæðrastyrksnefndar eru af öllu
landinu að sögn Aðalheiðar.
„Gegnum tíðina hefur Reykjanesbær komið verst
út hjá okkur, íbúar þar sækja til okkar töluvert
meira en fólk annars staðar að af landinu.“
Öryrkjar verr staddir en áður
Aðalheiður
Frantzdóttir