Morgunblaðið - 17.12.2006, Side 24

24 SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Danmörk er eitt þeirra fjögurra grannríkja, sem íslenzk stjórnvöld leita nú til um samstarf í varnar- og
öryggismálum eftir að varnarlið Bandaríkjanna fór af landi brott. Danir líta hins vegar ekki svo á að
lokun Keflavíkurstöðvarinnar sé vandamál út frá þeirra eigin varnar- og öryggishagsmunum, eins og
Norðmenn gera. Danskir viðmælendur Morgunblaðsins benda á nærveru danskra varðskipa og eftirlitsflugvéla á hafsvæð-
inu umhverfis Ísland og það mikla samstarf, sem nú þegar fer fram milli Íslands og Danmerkur. Það er hins vegar ekki mjög
líklegt að Danmörk vilji leggja mikið meira af mörkum til varna Íslands eins og Noregur hefur boðizt til.
fer er sá tími liðinn og ástandið er gerbreytt.
Í því ljósi sjáum við ákvörðun Bandaríkja-
manna. Hún er til merkis um þankagang,
sem við erum einnig fulltrúar fyrir í Dan-
mörku og höfum skjalfest með varnarstefn-
unni, sem gildir frá 2005 til 2009. Í henni við-
urkennum við að varnir Danmerkur og
danskra hagsmuna hefjast ekki við landa-
mæri Danmerkur eða mörk NATO-svæðisins.
Þær fara fram með því að við tökumst á við
ógnanir á heimsvísu þar sem þær koma fram,
hvort sem það er í formi ríkja í upplausn,
hryðjuverka eða útbreiðslu gereyðing-
arvopna. Þess vegna sendum við mikinn
fjölda danskra hermanna til átakasvæða, þar
sem við teljum að við getum stuðlað að
öruggari heimi.“
Áherzla á alþjóðlegar aðgerðir
Varnarstefnan, sem Pilgaard vísar til, und-
irstrikar að hefðbundin hernaðarleg ógn, sem
steðji að dönsku landsvæði, sé „horfin í fyrir-
sjáanlegri framtíð“ og þess vegna sé ekki
þörf lengur á hefðbundnum, svæðisbundnum
vörnum. Þvert á móti þýði hinar nýju hættur
að færa eigi hinn öryggispólitíska þunga að
verulegu leyti yfir í alþjóðlegar aðgerðir.
Danir leggja nú áherzlu á vel þjálfaðar,
A
fstaða danskra stjórnvalda til
breytinga í öryggismálum á
Norður-Atlantshafi með brott-
hvarfi Bandaríkjamanna frá
Keflavíkurstöðinni er talsvert
ólík viðhorfum ráðamanna í Nor-
egi, sem lýst var í fyrstu grein þessa greina-
flokks fyrir fjórum vikum. Danir telja lokun
Keflavíkurstöðvarinnar ekki sérstakt vanda-
mál fyrir eigin varnar- og öryggishagsmuni
og hafa tæplega nokkurn áhuga á því að gera
eins og Norðmenn hafa boðið fram; að senda
orrustuþotur til reglulegra æfinga eða eft-
irlitsferða á Íslandi. Þeir benda hins vegar á
að eftirlitsflugvélar þeirra séu á ferð um-
hverfis Ísland hvort sem er vegna verkefna í
lögsögu Grænlands og Færeyja. Danir hafa
mestan áhuga á áframhaldandi samstarfi við
Ísland á sviði landhelgisgæzlu, björgunar- og
leitarmála. Þar er sennilegt að varnir gegn
umhverfisvá verði enn ríkari þáttur en nú er.
Danir, eins og Íslendingar, átta sig á þeirri
áhættu, sem er samfara stóraukinni skipaum-
ferð um Norður-Atlantshaf.
Þetta er í grófum dráttum niðurstaðan af
samtölum við ýmsa embættismenn í danska
stjórnkerfinu í Kaupmannahöfn í liðinni viku.
Samkvæmt þessu er þess ekki að vænta að
Danir taki jafnríkan þátt í vörnum Íslands og
Norðmenn hafa lýst sig reiðubúna að gera.
En ekki er heldur hægt að útiloka að Danir
vilji halda spilunum þétt að sér fyrir fyrsta
fund hátt settra danskra og íslenzkra emb-
ættismanna um öryggis- og varnarmál, sem
verður haldinn í Kaupmannahöfn á morgun,
mánudag. Dönsk stjórnvöld telja sig í raun
ekki vita fyrr en eftir þann fund hvað það sé
í raun, sem Íslendingar muni fara fram á
hvað varðar aukið samstarf í öryggis- og
varnarmálum.
Breytt staða á Norður-Atlantshafi
Þegar spurt er hver sé afstaða danskra
stjórnvalda til lokunar Keflavíkurstöðv-
arinnar, er svarið það að varnarviðbúnaður í
Keflavík sé fyrst og fremst tvíhliða mál milli
Íslands og Bandaríkjanna. „Það að Bandarík-
in skuli hafa tekið ákvörðun af þessu tagi,
þýðir auðvitað að miklar breytingar hafa orð-
ið í varnar- og öryggismálum,“ segir Peter
M. Pilgaard, skrifstofustjóri NATO-skrifstofu
danska varnarmálaráðuneytisins. „Í kalda
stríðinu var Norður-Atlantshafið mjög áhuga-
vert í hernaðarlegum skilningi, en það þýddi
líka að það var háspennusvæði, þar sem
hernaðarleg starfsemi var mikil. Sem betur
hreyfanlegar sveitir, sem hægt er að senda
hvert á land sem er með skömmum fyrirvara.
Segja má að breytingar á norska herafl-
anum hafi flestar verið í sömu átt og hjá
Danmörku og fleiri NATO-ríkjum; með stór-
aukinni áherzlu á alþjóðlegar aðgerðir. Síð-
ustu misseri, einkum eftir stjórnarskiptin í
Noregi, hafa norsk stjórnvöld hins vegar á
ný beint athyglinni að norðurslóðum, ekki
sízt vegna áformanna um mikla orkuvinnslu í
Barentshafinu, sem útheimtir varnir bæði
vinnslutækjanna og flutningaleiða til og frá
olíu- og gasvinnslustöðvum.
Breytingarnar á danska hernum eru hins
vegar í fullu samræmi við „umbreytinguna“ á
herafla Atlantshafsbandalagsins og sömuleið-
is endurspeglun á stefnu bandaríska varnar-
málaráðuneytisins hin síðari ár. Danmörk
hefur staðið þétt við hlið Bandaríkjanna í t.d.
bæði Írak og Afganistan, tekið virkari þátt í
bardögum þar en flest önnur NATO-ríki og
hlotið fyrir pólitísk prik í Washington. Rétt
eins og Bandaríkin hefur Danmörk nú miklu
meiri áhuga á hernaðaraðgerðum í fjarlægum
heimshlutum en á Norður-Atlantshafinu. Að
sumu leyti er það í samræmi við sögulega
hefð; þrátt fyrir að eiga hagsmuna að gæta á
Norður-Atlantshafseyjunum hafa Danir ávallt
horft meira til suðurs og austurs við mótun
utanríkisstefnu sinnar.
Ekki beinar varnir
Danskur herafli er vissulega áfram til stað-
ar á Norður-Atlantshafi. En það er fyrst og
fremst í þágu eftirlits með því að fullveldi
Danmerkur í lögsögu Grænlands og Færeyja
sé virt, en síður í þágu beinna varnarhags-
muna, segir Aage Buur Jensen, yfirhöfuðs-
maður hjá dönsku yfirherstjórninni. „Við
sjáum um þau verkefni, sem danska ríkið
hefur á Norður-Atlantshafssvæðinu; sem eru
fullveldisárétting, fiskveiðieftirlit, eftirlit með
lífríki sjávar og stuðningur við samfélögin á
Grænlandi og í Færeyjum,“ segir Jensen.
Sérstakar herstjórnarmiðstöðvar Dana eru
enn starfræktar í Færeyjum og á Grænlandi
– og ekki er til umræðu að sameina þær á Ís-
landi, eins og einhverjar vangaveltur hafa
verið um í fréttum. Viðbúnaður Dana í lög-
sögu landanna tveggja felst fyrst og fremst í
því að þeir hafa þar varðskip og þyrlur. Ann-
ars vegar eiga þeir fjögur stór (3.500 tonna)
varðskip; Thetis, Vædderen, Triton og Hvid-
bjørnen, sem eru tíðir gestir í íslenzkum
höfnum. Hins vegar eru þrjú minni skip, svo-
kallaðir kútterar, sem eru 330 tonn.
Alla jafna er eitt stórt varðskip með Lynx-
þyrlu innanborðs við Færeyjar og annað við
Grænland. Kútterarnir eru yfirleitt við eft-
irlit undan strönd Vestur-Grænlands en eru
stundum sendir í færeysku lögsöguna. Fær-
eyingar eiga auk þess tvö varðskip sjálfir,
Tjaldrið og Brimil.
Gott samstarf við Ísland
Verkefni dönsku varðskipanna eru svipuð
og íslenzku varðskipanna; eftirlit með lögsög-
unni, þ.e. með skipaferðum, fiskveiðum, lífríki
sjávar (t.d. olíuleka eða -losun frá skipum),
leit og björgun, kafaraþjónusta, flutningar á
fólki og búnaði, aðstoð við vísindastarf og sjó-
mælingar o.s.frv.
Dönsku varðskipin eiga mikið og gott sam-
starf við íslenzku Landhelgisgæzluna og hafa
tekið þátt í ótal æfingum með Gæzlunni, bæði
áhöfnum varðskipa og þyrlna. Þá veita varð-
skip og þyrlur gagnkvæma aðstoð við leit,
björgun og önnur verkefni. Danir og Íslend-
ingar hafa með sér samning um slíkt sam-
starf, sem oft hefur verið endurskoðaður og
aukinn. Í næsta mánuði, 10.–11. janúar, mun
Søren Gade, varnarmálaráðherra Danmerk-
ur, koma í heimsókn til Íslands og þá stendur
til að skrifa undir viljayfirlýsingu um aukið
HVAÐ GERA DANIR NÚ?
Ljósmynd: Henning Kristensen/Danska flugherstjórnin
Eftir Ólaf Þ. Stephensen
olafur@mbl.is
Má með góðum vilja segja að danskar flugvélar fylli nú þegar að
einhverju leyti upp í það tómarúm í eftirliti úr lofti sem Banda-
ríkin skildu eftir sig. Sömuleiðis stuðlar samstarf við Dani í björg-
unarmálum að því að bæta fyrir þann missi, sem fólst í því er þyrlu-
björgunarsveit varnarliðsins hvarf af landi brott.
UTANRÍKIS- OG ÖRYGGISMÁL ÍSLANDS
»
Eftirlitsflug Challenger-eftirlitsflugvélar danska flughersins eiga oft leið framhjá Íslandi.
Þær fljúga 350 tíma á ári í grænlenzku lögsögunni einni.