Morgunblaðið - 17.12.2006, Blaðsíða 36
við manninn mælt
36 SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
É
g á mér draum. Í draumnum hef
ég komið upp matarpalli og
fuglabaði í garðinum þar sem að-
þrengdir smáfuglar geta sest að
nægtaborði í sátt og samlyndi
þegar þeir svelta í jarðbönnum og frosthörk-
um. Í draumnum unir fjöldi tegunda sér við át
og böð á öruggum stað en ég sit í makindum í
hlýrri stofu og fylgist með atferli þeirra.
Ég hef séð svona garð niðri í Norðurmýri
þar sem skríkjandi auðnutittlingar héngu á
löppunum neðan á fóðurdalli og hámuðu í sig
fræ en þrestir og starrar rifu í epli á meðan.
Þetta er mín draumsýn og fyrirmynd.
Fulltrúi heimilisins var því gerður út af örk-
inni og sótti fyrirlestur hjá sérfræðingi um
fóðrun garðfugla og kom kringileygur heim
með bækling og góð áform orðinn sjófróður um
lifnaðarhætti stélpenings.
Fuglasamfélagið við Háteigsveg býr greini-
lega yfir öflugu vöktunarkerfi því í fyrsta sinn
sem farið var út með söxuð epli og þeim dreift
á jörðina voru nokkrir feitir skógarþrestir
mættir í hrúguna örfáum mínútum seinna. Svo
komu starrarnir aðvífandi og það var barist
heiftarlega um eplið og ástandið undir birki-
trjánum var um stund verra en fyrir botni Mið-
jarðarhafs. Svo kláraðist eplið.
Síðan hafa óeirðaseggirnir nokkrum sinnum
fengið epli og ég held að nú sé valinn þröstur á
vakt í einu trénu því þeir eru sestir að snæðingi
áður en ég kemst upp á tröppur. Söxuð bróm-
ber vöktu mikla hrifningu þegar eplin þraut á
dögunum. Ég spurði fólkið í 10–11 hvort væru
til þrastaepli en því fannst ég ekkert fyndinn.
Kattahald er afar útbreitt við Háteigsveg og
það virðist ekki síður fréttast í kattasamfélag-
inu að þrestir séu farnir að hópast saman á nýj-
um slóðum. Hér á heimilinu er eitt eintak og
þess vegna hljómar það eins og bölvaður tví-
skinnungur eða vonlaust verk að kattafólk laði
að sér fugla. En þegar tíðarfarið er þannig að
fuglar þurfa á mat að halda fer kötturinn helst
ekki út úr húsi því honum finnst of kalt og á
þeim átta árum sem við höfum herbergjað
köttinn Ragnar höfum við aldrei staðið hann að
neinum veiðitilraunum.
En til hvers erum við að þessu?
Erum við ekki að grípa fram fyrir hendur
náttúrunnar með því að bera út mat fyrir fugla
sem annars myndu einfaldlega drepast úr
hungri? Truflar þetta ekki eðlilega framrás líf-
keðjunnar og slævir hæfileika fuglanna til að
komast af við náttúrulegar aðstæður?
Þessu ræður algerlega eigingjarnt viðhorf.
Okkur er farið líkt og fleiri borgarbúum heims-
ins að við finnum það djúpt í sálinni að náttúr-
an er okkur nauðsynleg og við viljum reyna að
hafa hana eins nálægt okkur og hægt er þótt í
smáu sé. Í samfélagi fuglanna í garðinum
sjáum við einfaldleika og hörku lífsins í sinni
tærustu mynd og þótt fuglaskoðun sé almennt
talin hjárænulegt og miðaldra áhugamál þá
leynist þar sáluhjálp í flóknu lífi. Innst inni öf-
undum við fuglana sem rífast um eplabitana í
frostinu því við höldum að líf þeirra sé einfald-
ara en okkar. Þá verður okkur hugsað til þess
sem stendur í Biblíunni um liljur vallarins og
fugla himinsins og látum okkur dreyma um
einfalt líf en allt okkar flókna brölt er í raun-
inni leitin að einföldu lífi.
Það er ekki víst að það sé betra að vera mað-
ur en þröstur en annar getur áreiðanlega lært
eitthvað af hinum.
Leyfið fuglunum að koma til mín
HUGSAÐ UPPHÁTT
Páll Ásgeir Ásgeirsson
L
eiðin að kjallaraíbúð Sig-
ríðar Níelsdóttur við
Hallveigarstíg liggur í
gegnum bakgarðinn.
„Þú gengur framhjá
leikföngum og krökkum, sem ég á
ekkert í, og niður kjallaratröppur,“
segir hún á hinum enda línunnar. Það
stendur heima.
Í stofunni inn af eldhúsinu stendur
hljómborð við gluggann og í hillum
úrval geisladiska; öll lög og ljóð frum-
samin og flutt af þessari 76 ára gömlu
konu, sem syngur sjálf og spilar und-
ir. Tónlistin tilraunakennd í meira
lagi; síðast gaf hún út diskinn Var-
iations, þar sem öll lögin eru með
sama stefi.
– En ég nota ekki alltaf sama takt,
spila ýmist hratt eða hægt. Maður
gerir þetta bara einu sinni á ævinni!
Sigríður hefur búið á Íslandi síðan
hún kom frá Danmörku 19 ára gömul
árið 1949 fyrir utan átta ár í Brasilíu á
tíunda áratugnum.
– Yngsta dóttir mín, Anna, hafði
verið í hjónabandi hér á landi og eign-
ast tvo stráka, en maðurinn hennar
dó í vinnuslysi. Tveim árum seinna
kynntist hún brasilískum manni, Osi,
og fór með strákana út. Ég fór út til
að hjálpa til og var um kyrrt í átta ár.
Það stóð aldrei til að Sigríður yrði
lengur á Íslandi en eitt ár, enda ætl-
aði hún í háskólanám í Kaupmanna-
höfn.
– Það var upplifun að sigla inn fló-
ann og líta Reykjavík augum í fyrsta
skipti, hún leit allt öðruvísi út en
núna. Ég man að ég velti því fyrir
mér hvaða ljóta dökkgráa bygging
blasti við í miðbænum. Þá var það
Þjóðleikhúsið. Það verður víst ekki
rifið úr þessu, enda ekkert víst að
þeir myndu reisa annað. Kannski er
hægt að breyta því í fangelsi?
Sigríður hlær innilega.
– Nei, ætli það nýtist ekki vel sem
leikhús.
Hún hafði ráðið sig til Magnúsar
Schevings Thorsteinssonar og Lauru
Gunnarsdóttur Havstein og þar voru
tvær aðrar danskar stúlkur í vist.
– Þetta voru kokkastúlka, stofu-
stúlka og barnastúlka sem var ég.
Stofustúlkan sótti mig í skipið, okkur
var ekið í bústaðinn og við vorum þar
yfir sumarið. Þó að þetta væri stór
sumarbústaður, þá sváfum ég og
kokkastúlkan í tjaldi, þar sem voru
tvö rúm, kommóða og naglar fyrir
herðatré. Mér fannst það dásamlegt;
svolítið kjarr í kringum tjaldið og
mikið af fuglum. Maður vaknaði við
fuglasöng og það mótaði fyrir litlum
fuglum trítlandi á tjaldinu. Fjöl-
skyldan var stór og oft gestir, þannig
að ég var fegin að vera í tjaldi.
Þegar ég ætlaði aftur til Danmerk-
ur í skóla að ári liðnu veiktist frú
Thorsteinsson og bað mig um að vera
ár í viðbót. Hún lést á því ári. Þá bað
herra Thorsteinsson mig um að vera
annað ár í viðbót. Gunnar Magnús,
yngsti strákurinn, sem ég passaði,
var aðeins sex ára og nýbúinn að
missa móður sína, þannig að það hefði
verið erfitt ef ég hefði hætt á sama
tíma. Svo ég var áfram og hætti alveg
við að snúa aftur til Danmerkur.
– Þú hafðir búið í Danmörku með-
an á stríðinu stóð.
– Stríðið er kapítuli út af fyrir sig.
Mér er það eftirminnilegt þegar það
byrjaði að morgni 9. apríl. Ég var tíu
ára að ganga í skólann þegar himinn-
inn fylltist af flugvélum. Þegar ég
kom í skólann var okkur sagt að fara
heim og foreldrum að hlusta á útvarp
og bíða átekta.
Móðir Sigríðar var þýsk og hafði
farið með börnin til Lübeck á hverju
sumri, þar sem afi og amma Sigríðar
ráku sjómannaheimili.
– Það var gaman að vera hjá þeim í
þessu stóra húsi og ég var oft niðri í
stofu hjá sjómönnunum.
– Það hefur verið blótað þar?
– Nei, þetta var kristilegt heimili.
Afi fór með morgunbænina og spilað
var á lítið orgel. En það seig á ógæfu-
hliðina og árið 1938 var ástandið orðið
þannig að við fengum ekki að fara út
á götu eftir kvöldmat vegna þess að
það var hættulegt; við heyrðum skot-
hvelli, hróp og köll. Það var síðasta
árið sem við hittum afa og ömmu.
Eftir að stríðið byrjaði gat mamma
ekki haft neitt samband við sitt fólk af
því að það var ekki í nasistaflokknum.
Móðurbróðir minn varð að hætta há-
skólanámi í læknisfræði af þeim sök-
um. Svo dó afi úr krabbameini áður
en stríðinu lauk. Amma lést ekki fyrr
en árið 1946, en þá var ekki enn búið
að opna Þýskaland. Við þurftum að
sækja um leyfi til að fá að vera við út-
förina, mamma fékk leyfið tveimur
dögum á undan mér og ég fékk að
fara daginn sem jarðarförin fór fram.
Mamma bað mig um að koma með
blóm, því það var bannað að rækta
blóm í Þýskalandi. Þar sem var mold
átti að rækta kartöflur og gulrætur.
Við lögðum blómin á gröfina eftir
jarðarförina og þau voru horfin dag-
inn eftir. Fólk var ekki jarðað í kist-
um, hver kirkja hafði sína eigin kistu,
sem var notuð við kistulagningar og
jarðarfarir, en líkið var látið ofan í
gröfina í stórum pappírspoka. Það
þurfti að nota allt timbur til þess að
byggja upp; þessar stóru borgir voru
rústir einar. Með slíkri hörku náði
Þýskaland að rísa upp. Við fengum
ekki að koma til Þýskalands nema
með fæði fyrir þá daga sem við mátt-
um dveljast þar. Við tókum eins mikið
með og við mögulega gátum, því við
vissum að það vantaði mat og borð-
uðum eins lítið og okkur var unnt
þennan tíma sem við vorum þarna.
– Hvaða áhrif hafði stríðið á dag-
legt líf ykkar í Danmörku?
– Stríðsárin fengu mest á mömmu;
hún fékk ótrúlega mikið af bréfum frá
Þýskalandi um að einhver hefði dáið.
En bréfin voru ritskoðuð, fyrst komu
bréf þar sem búið var að strika með
svörtu yfir og mamma velti því fyrir
sér hvað hefði staðið þar. Svo var far-
ið að klippa úr bréfunum, þannig að
þau bárust götótt og það hvarf líka
sem skrifað var hinumegin. Þetta var
erfiður tími en ég huggaði mig við það
að konungurinn ætti þýska konu eins
og pabbi.
Þjóðverjar voru orðnir brjálaðir
undir það síðasta og bönnuðu fólki að
ganga í fötum sem voru rauð, hvít og
blá af því að það voru einkennislitir
breska flughersins, RAF. Svo fann
ein skólasystir mín skósmið sem seldi
tölur í skó, oft voru stúlkur með ól yf-
ir og hneppt, og við keyptum tölur
sem voru rauðar, hvítar og bláar og
saumuðum í skóna okkar. Við vorum
voða montnar af því að þora að ganga
í svona skóm.
Sigríður segir að pabbi sinn hafi
keypt nýtt útvarp til að ná ólöglegum
Var bannað að rækta blóm
Morgunblaðið/Sverrir
Yfir 600 lög „Ég fæ bara hugmynd að lagi og spila það; þetta er allt gert eftir eyranu.“
Pétur Blöndal
ræðir við
SIGRÍÐI NÍELSDÓTTUR