Morgunblaðið - 17.12.2006, Qupperneq 40

40 SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
19. desember 1976: „Veiga-
mesta viðfangsefni, sem úr-
lausnar bíður á vettvangi
landsmála á næstu mánuðum,
er gerð nýrra kjarasamninga.
Þetta verkefni mun skyggja á
öll önnur úrlausnarefni vegna
þess, að niðurstaða nýrra
kjarasamninga mun fela í sér
ákvörðun samfélagsins um
það, hvort áfram skuli stefnt á
þeirri braut, sem haldið hefur
verið eftir síðustu tvö ár, að
endurreisa efnahagslíf Íslend-
inga og koma atvinnu- og
efnahagsmálum landsmanna á
heilbrigðan grundvöll – eða
hvort okkur miðar aftur á bak
á ný.
Skiljanlegt er, að almenn-
ingi finnist lítið þoka í rétta
átt. það stafar fyrst og fremst
af því, að efnahagsbatinn hef-
ur ekki enn náð það langt að
hafa jákvæð áhrif á pyngju
hvers einstaklings. Að mati
Þjóðhagsstofnunar minnkaði
kaupmáttur ráðstöfunartekna
heimilanna enn á þessu ári en
þó aðeins um 1%. En þótt
efnahagsbatinn hafi ekki enn
sem komið er náð því marki að
bæta kjör almennings er alveg
ljóst, að í tíð núverandi rík-
isstjórnar hefur miðað í rétta
átt í málefnum þjóðarbúsins
sem heildar. Þannig var verð-
bólgan um 54% á árinu 1974
en seint á því ári tók núver-
andi ríkisstjórn við völdum en
talið er, að verðbólgan í ár
muni nema um 25–30%, m.ö.o.
hún hefur minnkað um helm-
ing á tveimur árum og er það
umtalsverður árangur, ekki
sízt þegar það er haft í huga
að ríkisstjórnin hefur lagt á
það höfuðáherzlu að halda
fullri atvinnu á sama tíma og
fjölmargar aðrar ríkisstjórnir
Evrópu hafa einungis náð
verðbólgunni niður með því að
skapa vísvitandi mikið at-
vinnuleysi.“
. . . . . . . . . .
14. desember 1986: „Horfur
eru á því, að verðbólga hér á
landi verði 11% í lok þessa árs.
Þegar núverandi ríkisstjórn
tók við völdum 1983 var hraði
verðbólgunnar hins vegar
130%. Hagstæð ytri skilyrði
ásamt skynsamlegri stefnu
stjórnvalda og aðila vinnu-
markaðarins hafa leitt til
þessara umskipta, sem eru
vafalítið mestu tíðindi í stjórn-
málum í meira en áratug. Ef
haldið verður fram á sömu
braut er líklegt, að verðbólga
hér á landi verði á næstu árum
svipuð og í helstu viðskipta-
löndum okkar.“
. . . . . . . . . .
15. desember 1996: „Íslenzkir
náms- og fræðimenn, sem
stundað hafa nám og rann-
sóknir við erlenda háskóla
hafa mjög á orði, hvað Háskóli
Íslands sé vanbúinn bókum og
öðrum heimildum og telja, að
ein helzta forsenda þess, að
hann geti staðið undir nafni sé
sú, að vel sé að honum búið að
þessu leyti.
Nú hafa Landsbókasafn Ís-
lands og Háskólabókasafn
verið sameinuð í hinni miklu
Þjóðarbókhlöðu, þar sem að-
staða öll og tæknibúnaður fyr-
ir námsmenn og fræðimenn er
til fyrirmyndar. Vonandi verð-
ur það fjárveitingarvaldinu
hvatning til þess að búa svo að
Þjóðarbókhlöðu, að bókakost-
ur og heimildasöfn verði í
samræmi við það.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
RAFORKUVERÐ
LANDSVIRKJUNAR
Það hefur frá upphafi verið fariðmeð raforkuverðið, semLandsvirkjun hefur samið um
við álfyrirtæki, sem eitt mesta leynd-
armál þjóðarinnar. Rökin fyrir því
hafa einfaldlega verið þau að það
myndi skaða samningsstöðu okkar
gagnvart erlendum álfyrirtækjum ef
orkuverðið yrði gert opinbert.
Seinni árin hefur krafan um að
orkuverðið til álfyrirtækjanna yrði
opinbert orðið stöðugt háværari.
Rökin fyrir þeirri kröfu hafa líka ver-
ið einföld. Landsvirkjun er opinbert
fyrirtæki í eigu þjóðarinnar og eig-
endurnir eiga rétt á að vita hvert
orkuverðið er og hvort verið er að
selja raforkuna á of lágu verði til er-
lendra álfyrirtækja.
Krafa um opinbert orkuverð bygg-
ist líka á því, að vaxandi efasemdir
eru um að halda eigi áfram álvæð-
ingu. Ein helzta forsenda fyrir því, að
almenningur geti tekið afstöðu til
þess máls, er sú að raforkuverðið sé á
almanna vitorði.
Í fyrradag gekk Álfheiður Inga-
dóttir, stjórnarmaður í Lands-
virkjun, af fundi stjórnarinnar vegna
þess, að ekki var orðið við kröfu
hennar um opinberun raforkuverðs. Í
sjálfu sér er erfitt að sjá, hvaða
markmiði Álfheiður ætlar að ná með
þeirri útgöngu. Það eina sem í þeirri
gerð felst eru táknræn mótmæli sem
hafa í sjálfu sér enga þýðingu. Og
engu hefði breytt þótt Steinunn Val-
dís Óskarsdóttir hefði fylgt Álfheiði í
útgöngunni en hún segir að við hafi
legið, að hún gerði slíkt hið sama.
Svona fjölmiðlaleikir hafa enga þýð-
ingu.
Hins vegar er orðið tímabært að
ræða þetta mál efnislega. Það hefur
margt breytzt frá því að Landsvirkj-
un var stofnuð og samningurinn var
gerður um álverið í Straumsvík.
Þjóðfélag okkar er allt orðið opnara
og nú þykir sjálfsagt að alls kyns
upplýsingar sem áður var farið með
sem trúnaðarmál séu aðgengilegar
hverjum sem er.
Hver eru rök stjórnenda Lands-
virkjunar fyrir því að áfram eigi að
fara með raforkuverð sem trúnaðar-
mál? Er ástæða til að ætla að álfyr-
irtækin þrjú sem hér starfa hafi ekki
upplýsingar um hvaða raforkuverð
þau eru að borga hvert um sig? Ríkir
slíkur trúnaður um raforkuverð úti í
heimi?
Þegar fréttir birtast í erlendum
blöðum um lokun álvera víðs vegar
um heim er slík lokun gjarnan skýrð
með því að kostnaður við rekstur
þeirra sé orðinn of mikill og í slíkum
fréttum birtast gjarnan tölur um
orkukostnað vegna þess að það er
hann sem veldur því að þessum fyr-
irtækjum er lokað.
Ef það eru ótvíræðir hagsmunir
þjóðarinnar að farið sé með orku-
verðið sem trúnaðarmál verða menn
auðvitað að horfast í augu við það. Og
það á líka við um Álfheiði Ingadóttur.
En ef svo skyldi vera að eigendur
Landsvirkjunar, íslenzka þjóðin, séu
þeir einu sem vita ekki um raforku-
verð til álvera hér á landi er ástæða
til að endurskoða þá afstöðu sem
Landsvirkjun hefur haft.
Það hefur mikla þýðingu að þjóð-
félag okkar sé opið og að allar upplýs-
ingar sem varða hagsmuni þjóðarinn-
ar liggi á borðinu fyrir hvern sem er
að skoða. Þetta er grundvallaratriði í
því lýðræðislega þjóðfélagi sem við
viljum byggja upp á nýrri öld.
Þess vegna þurfa mjög veigamikil
rök að vera til staðar fyrir því að loka
slíkar upplýsingar inni. Eru þau rök
fyrir hendi í þessu máli nú?
Þ
að er ekki lítið afrek að setjast niður
áttatíu og eins árs gamall og skrifa
nærri 500 blaðsíðna bók með minn-
ingarþáttum úr ævi sinni en það
hefur Ásgeir Pétursson, fyrrum
sýslumaður í Borgarnesi og bæjar-
fógeti í Kópavogi, gert. Bókin er þeim mun áhuga-
verðari, þar sem Ásgeir hefur staðið nálægt innsta
kjarna íslenzkra þjóðfélagsátaka frá unga aldri og
fylgzt með flestum helztu atburðum 20. aldarinnar
á Íslandi frá sjónarhóli þeirra, sem mest komu við
sögu.
Hann var heimagangur á heimili Ólafs Thors,
náinn samstarfsmaður Bjarna Benediktssonar og
einkavinur Geirs Hallgrímssonar. Faðir hans,
Pétur Magnússon, var varaformaður Sjálfstæð-
isflokksins um skeið og ráðherra í Nýsköpunar-
stjórn Ólafs Thors.
Hann var ungur blaðamaður á Morgunblaðinu
og hefur haldið tengslum við blaðið alla tíð, ráðinn
hingað af Sigurði Bjarnasyni frá Vigur, sem lifir í
hárri elli og náinn vinur Eyjólfs Konráðs Jóns-
sonar, ritstjóra Morgunblaðsins í einn og hálfan
áratug.
Hann er kominn af merkum borgfirzkum ætt-
um, á þar víða rætur og hefur haldið tengslin við
Borgarfjörð til þessa dags.
Þrátt fyrir sterk tengsl við innviði Sjálfstæð-
isflokksins tók hann skrefið ekki til fulls með þátt-
töku í stjórnmálabaráttunni og hefur hlédrægni
hans áreiðanlega átt mikinn þátt í því.
Að undanförnu hefur töluvert verið rætt um
símahleranir og hvers vegna gripið hafi verið til
þeirra. Meginskýringin er að sjálfsögðu þeir at-
burðir, sem urðu á Austurvelli hinn 30. marz 1949.
Eftir þá atburði gátu ráðamenn þeirra tíma aldrei
verið vissir um, að ekki yrði á ný gripið til ofbeldis-
aðgerða í þjóðmálaátökum á Íslandi. Þess vegna
töldu þeir sig ekki eiga annarra kosta völ.
Ásgeir Pétursson fylgdist með aðdraganda
þessara atburða og átökunum sjálfum og lýsir
þeim í bók sinni. Hann segir m.a.:
„Það var orðið lýðum ljóst, að kommúnistar ætl-
uðu að hindra með valdi að ríkisstjórn og Alþingi
gætu samþykkt aðild Íslands að bandalaginu. Yf-
irlýsingar þeirra og samþykktir voru berorðar um
þetta. Sögðu þeir að lýðræðissinnar myndu með
þeim landráðum stuðla að tortímingu frelsis og
menningar og jafnvel sjálfri tilveru íslenzku þjóð-
arinnar.“
Síðan segir: „Hið fyrsta, sem ákveðið var að
gera, var að nota hluta liðssafnaðar okkar til þess
að fylla þingpalla Alþingis og aðgang að þeim.
Sætum á þingpöllum var úthlutað í hlutfalli við
þingmannafjölda. Þessi ákvörðun byggðist á því
að koma í veg fyrir að háreysti og ólæti óspekt-
armanna spilltu þingfriðnum. Þeir virtu ekki þing-
helgina. En auk þess var talið hugsanlegt að ein-
hverjir uppþotsmanna myndu reyna að stöðva
þingfundinn með því að spilla andrúmslofti í þing-
salnum. Þá var rætt um þann möguleika að reynt
yrði að kveikja í þinghúsinu, t.d. með því að kasta
flöskum með benzíni inn um glugga hússins,
Molotovkokkteil. Þá gæti svo farið, að þingheimur
yrði að yfirgefa húsið.
Sjálfur hafði ég ekki trú á að til þessa kæmi – en
taldi þó, að uppþot gætu stigmagnast í alger
óhæfuverk. Var ákveðið að gera slökkviliði
Reykjavíkur grein fyrir þessum sjónarmiðum og
yrði hlutverk varnarliðs okkar við húsið að reyna
með lögreglunni að hindra slík verk og ef til kæmi
að ryðja slökkviliði braut að húsinu, veita því að-
stoð og gæta búnaðar þess. Ef yfirgefa yrði Al-
þingishúsið af einhverjum ástæðum var rætt um
að halda fundi áfram annars staðar í Reykjavík og
var Háskóli Íslands nefndur í því sambandi. Flest-
ir hölluðust að því að uppþotsmenn myndu reyna
að brjóta sér leið inn í Alþingishúsið og valda þar
óskunda, hleypa upp fundi Alþingis og geta þannig
stöðvað, a.m.k. í bili, afgreiðslu á aðild okkar að
bandalaginu. Slíkt gátu þeir svo notað í áróðurs-
skyni til þess að sýna „vilja“ þjóðarinnar, þ.e. að
almenningur væri aðildinni andsnúinn og hefði
þess vegna tekið fram fyrir hendur Alþingis.“
Ásgeir lýsir svo athyglisverðum umræðum á
heimili Ólafs Thors að kvöldi hins 29. marz. Hann
segir m.a.:
„Forleikurinn að árásinni á Alþingi 30. marz
varð svo að kvöldi 29. marz. Ærslalýður hóf þá
grjótkast á glugga Alþingishússins. Rigndi bæði
grjóti og glerbrotum um þingsalinn. Tilraunir
voru gerðar til þess að komast inn í húsið og ráðast
á dyr þess, hvað eftir annað. Svipaða sögu var að
segja um Sjálfstæðishúsið. Gerður var aðsúgur að
forystumönnum Sjálfstæðisflokksins er þeir
gengu frá Alþingi og út í Sjálfstæðishúsið. En þar
inni voru sjálfboðaliðar á fundi. Fór stór hluti
þeirra út og stjakaði árásarmönnum frá húsinu.
Lögreglan greip inn í og skakkaði leikinn. Nú
þótti með vissu sýnt hvað í vændum væri og því
var allt varðlið lýðræðissinna hvatt til starfa í og
við Alþingishúsið næsta dag. 30. marz 1949.“
Og þá kemur að heimsókn Ásgeirs og félaga
heim til Ólafs Thors þetta kvöld:
„Að kveldi þessa dags fórum við nokkrir félagar
heim til Ólafs Thors í Garðastræti. Þar voru, auk
mín, þeir Thor Ólafsson Thors, Eyjólfur Konráð
Jónsson og Jónas Gíslason. Einhverjir fleiri voru
þarna. Ólafur var hinn hressasti og sá ekki á hon-
um nein merki um geig eða kvíða. En þegar farið
var að ræða það, sem í vændum var næsta dag
varð hann alvörugefinn og kom skýrt fram, að
honum var alveg ljóst, að hætta var framundan.
Hann sagðist þó vera þess fullviss að takast myndi
að verja þinghúsið og aðild okkar að bandalagi lýð-
ræðisþjóðanna yrði örugglega í höfn næsta kvöld.
Ólafur var þá spurður um það, hvernig við
skyldi bregðast ef valdarán tækist og landið yrði
stjórnlaust. Hvort ekki yrði þá að leita aðstoðar
Bandaríkjamanna. Svar hans var á þá leið að tæp-
ast þyrfti að ræða slíka svartsýni. Hins vegar gæti
hann sagt það, að ef svo færi í reynd, að valdarán
og upplausn yrði hér, væri eðlilegt að leita að-
stoðar brezku ríkisstjórnarinnar. Bandaríkja-
mönnum í Keflavík ætti að halda utan við öll þessi
átök.
Þetta var ekki rætt frekar. En ég hef stundum
velt því fyrir mér hvers vegna Ólafur taldi að eðli-
legt væri að leita aðstoðar Breta við að koma hér á
lögum og reglu á ný, ef illa færi. Líklegast finnst
mér það, að hann hafi ekki viljað hefja það sam-
starf, sem væntanlega gat orðið við Bandaríkja-
menn um varnir landsins – með því að biðja þá að
koma hér á lögum og reglu. Slíkt myndi hafa veikt
stöðu okkar varanlega.“
Andrúmsloft kalda stríðsins
Þ
essi lýsing Ásgeirs Péturssonar á að-
draganda atburðanna á Austurvelli
30. marz 1949 og þeim umræðum,
sem fram fóru á milli manna, sem
báru ábyrgð á landstjórninni, en
Ólafur Thors var einn þeirra
manna, er upplýsandi fyrir nýjar kynslóðir, sem
ekki þekkja þessa tíma af eigin raun.
Bakgrunnur þessara atburða og átaka var sá, að
hver höfuðborgin á fætur annarri í austurhluta
Evrópu hafði fallið undir vald Rauða hersins og
Laugardagur 16. desember
Reykjavíkur
Strokkur í Haukadal.