Morgunblaðið - 17.12.2006, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 2006 53
HUGVEKJA
Í
Lúkasarguðspjalli segir,
að á undan öllum öðrum
stéttum mannfólksins hafi
fjárhirðum verið gefið að
heyra tíðindin góðu.
Eftir að hafa greint frá aðdrag-
anda og reisu þeirra Maríu og Jós-
efs úr Nasaret yfir til Betlehem,
og svo fæðingunni, kemur þessi
texti:
En í sömu byggð voru hirðar úti
í haga og gættu um nóttina hjarð-
ar sinnar. Og engill Drottins stóð
hjá þeim, og dýrð Drottins ljómaði
kringum þá. Þeir urðu mjög
hræddir, en engillinn sagði við þá:
„Verið óhræddir, því sjá, ég boða
yður mikinn fögnuð, sem veitast
mun öllum lýðnum: Yður er í dag
frelsari fæddur, sem er Kristur
Drottinn, í borg Davíðs. Og hafið
þetta til marks: Þér munuð finna
ungbarn reifað og lagt í jötu.“ Og í
sömu svipan var með englinum
fjöldi himneskra hersveita, sem
lofuðu Guð og sögðu: Dýrð sé Guði
í upphæðum, og friður á jörðu með
mönnum, sem hann hefur vel-
þóknun á.
Fyrsti hirðir sem nefndur er í
Biblíunni er Abel; hann var sonur
Adams. Á eftir komu m.a. Abra-
ham, Jakob, Rakel, Móse og Dav-
íð. Hinn síðast nefndi hafði þar að
auki verið sóttur út á Betlemsvelli
ungur drengur og smurður til kon-
ungs. Eflaust hefur það ákveðna
merkingu, að 1000 árum síðar hafi
þetta gerst aftur, nú endanlega og
með stærri höfðingjum í aðal-
hlutverkum.
Starf hirðisins var afar þýðing-
armikið. Á morgnana byrjaði hann
á að kalla féð saman, og leiddi það
svo í góða haga og að vatni til að
svala þorstanum; verndaði hjörð-
ina fyrir ræningjum, villidýrum
(s.s. bjarndýrum, hýenum, ljónum,
sjakölum og úlfum), eða óblíðum
náttúruöflunum, kom henni undir
kvöld inn í byrgið eða réttina, og
gætti til sólarupprisu.
Búnaður hans var ekki mikill. Í
fyrsta lagi stafur, um tveggja
metra langur, einfaldur að allri
gerð, en stundum með krók í ann-
an endann; hafður til að verjast,
klífa fjöll, berja lauf af trjám, ýta
við hægfara kindum eða geitum
eða bjarga þeim úr sjálfheldi, og
til að styðjast við. Í öðru lagi
sproti, um 70 cm langur, notaður
sem vopn; ekki ósvipaður kylfu, og
voru hvassyddir naglar reknir í
gildari partinn. Í þriðja lagi
slönguvaður eða kastlykkja, einn-
ig til varnar. Í fjórða lagi skjóða úr
geitaskinni; þar geymdi hirðirinn
nesti sitt, t.d. brauð, döðlur, ólífur,
rúsínur og þurrkaðar fíkjur. Og í
fimmta lagi var á stundum flauta
með í pokahorninu, honum og öðr-
um til ánægju á löngum og erf-
iðum vökum.
Á fyrri tíð var hann oftast
klæddur leðurkyrtli, en síðar
gerðum úr úlfaldahári. Belti var
um hann miðjan. Á fótum sand-
alar.
Sumt af þessu má lesa um í 23.
Davíðssálmi.
En hvers vegna skyldu fjár-
hirðar hafa valist til að heyra á
undan öðrum tíðindin gleðilegu
jólanóttina fyrstu? Svarið er að
finna í þessum orðum Jesú, sem er
að finna í 4. kafla Lúkasarguð-
spjalls, og hann las úr bók Jesaja í
samkunduhúsinu í Nasaret, eftir
dvölina í óbyggðunum, þá um 30
ára gamall, og sem marka upphaf
starfs hans:
„Andi Drottins er yfir mér, af
því að hann hefur smurt mig.
Hann hefur sent mig til að flytja
fátækum gleðilegan boðskap, boða
bandingjum lausn og blindum sýn,
láta þjáða lausa og kunngjöra náð-
arár Drottins.“
Og áfram segir:
Síðan lukti hann aftur bókinni,
fékk hana þjóninum og settist nið-
ur, en augu allra í samkundunni
hvíldu á honum.
Hann tók þá að tala til þeirra: „Í
dag hefur rætst þessi ritning í
áheyrn yðar.“
Og sannarlega voru hirðarnir
ekki ríkir af veraldlegum auði á 1.
öld, enda oft þrælar. Og víst er, að
ekki var tekið mark á þeim fyrir
dómi. Í mannfélagsstiganum varð
eiginlega ekki neðar komist.
Í þessu sneri Guð væntingum
og skilningi og hugmyndum
þeirra, sem annað hefðu kosið,
gjörsamlega á hvolf, eins og hann
átti líka eftir að gera iðulega síðar,
m.a. þegar hann breytti kross-
inum, þessu hrikalegasta aftöku-
tæki Rómverja, í mesta lífs- og
sigurtákn veraldar.
Þannig vinnur hann, blæs á egó-
ið og hégómann, en opnar nýjar
leiðir, vekur upp rós, þar sem hún
á ekki að geta sprottið, hvað þá
dafnað og blómstrað, og lætur
hana verða fegurst allra.
Hann er engum líkur.
Í myndlist kirkjunnar áttu vitr-
ingarnir frá Austurlöndum og
gjafir þeirra alla athygli framan
af, á meðan hinir voru í auka-
hlutverki, utangarðsmennirnir, ef
þeir á annað borð sáust. Það er
ekki fyrr en á 15. öld að nokkur
jöfnuður er kominn þar á. Á 16. og
17. öld vex hróður þeirra svo enn
meira, til þess sem nú er.
Þótt ekki sé vitað nákvæmlega
hvar engillinn birtist forðum, er
ekkert álitamál að þar er nú Beit
Sahour, u.þ.b. 14.000 manna þorp
eða bær, skammt austur af Betle-
hem. Um tvo bletti er helst að
ræða, Deir el- Ra’wat og Der Es-
Siar. Nánar verður ekki að þessu
komist.
Og kannski á það að vera ein-
mitt þannig.
Hirðakertið
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Þriðja kertið á að-
ventukransinum
dregur nafn sitt af
fjárhirðum á Betle-
hemsvöllum, sem
engill tjáði um
dimma og kalda nótt
að frelsarinn væri í
heiminn borinn.
Sigurður Ægisson
gerir þeim hér skil
í pistli dagsins.
ALDARMINNING
Á þessum degi fyrir 100 árum
fæddist Árni Kristjánsson píanóleik-
ari. Ég hef valið það á þessum tíma-
mótum að láta hann sjálfan hafa orðið
á sinn hugnæma hátt: „Ég fæddist að
Grund í Eyjafirði 17. desember 1906.
Ég er skammdegisbarn, fæddur í
svartnættismánuðinum desember á
norðurlandi. Ég vandist logandi ljós-
um, sem lifðu á kertakveikjum og ol-
íulömpum. Þegar ég var lítill drengur
á Akureyri á 1. og 2. áratug síðustu
aldar var veturinn langur og dimmur.
Myrkrið grúfði yfir okkur og ægði
veiklunduðum börnum eins og mér.
Logaðu og lýstu
Þegar ég hugsa til fyrstu bernsku
minnar man ég það sælast þegar ég
hélt á litlu rauðu kerti, sem lýsti á
jólanóttina og flæmdi burt skuggana í
kringum sig. Þá var öldin önnur og
engin hvít rafmagnsljós komin til sög-
unnar.
Rafmagnsljósin komu skömmu síð-
ar, en þau voru köld, – þau loguðu
hvorki né lifðu. Jólin urðu allt önnur
við tilkomu þeirra, þessara gerviljósa.
Þau glitruðu.
Guðs friður er ekki í þeirra skini,
eins og hann er í loga kertisins, sem
gefur frá sér ljós sitt með „lífi“ sínu.
„Logaðu og lýstu“ vildi ég eitt sinn
gera að einkunnarorðum mínum, en
þótti þau, er til kom, of tilætlunarsöm.
Samt búa þau í mér.“
Píanóleikur Árna
„En ég reyndi samt að syngja, – ef
svo má að orði komast – eins vel og
bezt ég gat með þeirri rödd, sem mér
var af skaparanum gefin, en aldrei í
því skyni að falla þeim í geð, sem á
hlýddu, heldur aðeins af því að ég
mátti til með að reyna að koma þeirri
músík fram, sem svo mjög hreif mig
sjálfan. Það hefir gengið misjafnlega
og koma þar til margs konar erfiðleik-
ar og mannlegir brestir. En samt! Ég
þykist finna eitthvað guðlegt í tónlist
meistaranna og byggi á því mína
guðstrú. Annara raka þarfnast ég
ekki. Trú, Von og Kærleikur er í önd-
vegisverkum hinna miklu tónskálda.“
Skólaganga Árna
og tónlistarnám
„Ég kom aldrei í barnaskóla, en sat
tvo vetur í Gagnfræðaskóla Akureyr-
ar. Það var öll mín skólavist. Hugur
minn hneigðist til tónlistar. Faðir
minn hafði verið organisti Grundar-
kirkju og vandist ég söng og orgelspili
í heimahúsum.
Fyrir áeggjan tónelskra frænda
minna var ég sendur til tónlistarnáms
í Berlín, fimmtán ára að aldri.“ Um
túlkun segir Árni eftirfarandi: „Þegar
leikin eru á hljóðfæri verk, sem ég
þekki vel og kann að meta, heyri ég
fljótt hvort það er höfundur verksins
eða sá sem leikur, sem ræður fram-
vindunni. Flutningur verksins getur
verið „fullkominn“ hvað áferðina
snertir en samt utangátta og ósannur
í mínum eyrum. SANNUR getur
hann því aðeins orðið, að flytjandinn
Árni Kristjánsson
gleymi sjálfum sér og láti stjórnast af
ósjálfráðri ást til verksins, sem hann
túlkar. Það, sem er „ekta“ eða ósvikið,
skín af sjálfu sér, hið ósanna glitrar
kalt. Perlan glóir þá fyrst, er hún
snertir hlýtt holdið, sem hún á að
prýða.
Enginn eignast það til fulls, sem
hann ekki gefur frá sér aftur. Gáfur,
sem Guð gefur eru af okkur teknar ef
við ekki gerum öðrum gott með þeim.
Besta túlkunaraðferð er þegar til
kemur e.t.v. sú, að reyna ekki að
„túlka“ tónverk af ásetningi, heldur
lofa tónlistinni að koma til þín, láta
hana verma þig, lífga og uppljóma. Ef
HÚN er aðalatriðið er öllu borgið og
hljóðfærið þér undirgefið, en sért ÞÚ
í fyrirrúmi muntu alltaf eiga í stríði.
Lát aldrei í ótíma „ljós þitt“ skína.
Mér verður jafnan um og ó þegar
ég á að skýra fyrir nemendum mínum
tónverk, sem eru mér kær og mikils
virði. Skýringar verða einskonar
fræðilegt tungutal, sem ekki nær til
anda tónverksins heldur aðeins til
forms þess og framsetningarmáta.
Skýringin verður einskonar krufning,
sem fælir andann burt úr holdinu. Við
verðum að taka við miklu tónverki
með eyra sálarinnar, ef svo má segja,
þ.e. með KÆRLEIKA ef það á að
bera ávöxt í okkur. Að verða hrifinn,
frá sér numinn, er æðsta stig listar.“
Jesú sagði við sína lærisveina:
„Sannlega segi ég yður: Hver sem
eigi tekur á móti guðsríki eins og barn
mun alls ekki inn í það koma.“ Barnið
er einlægt og auðtrúa undir Guðs
vernd.“ Eftirfarandi er frásögn Árna
af þrengingum þeim er hann lenti í
síðar á lífsleiðinni:
„Það var á Lúsíumessu, 13. desem-
ber 1957. Ég var sjúklingur á heilsu-
hælinu í Skodsborg á Sjálandi. Hafði
komið þangað um haustið, í septem-
bermánuði, mjög vesæll eftir tauga-
áfall. Líðan mín var enn slæm og lífs-
löngunin þrotin. Ég vaknaði um
átta-leytið þennan morgun, uppgef-
inn á líkama og sál.
Ég bý í litlum skála við ströndina,
þar sem sér yfir Eyrarsund og inn til
Kaupmannahafnar. Niðamyrkur
grúfir yfir sjó og landi. Mér finnst lífi
mínu vera lokið og sætti mig við það.
Rökkrið róar mig. Allt í einu tek ég
eftir rauðum geisla, sem kemur inn
um svarta gluggarúðuna. Ég geng út
að glugganum og sé, er ég lít inn til
Kaupmannahafnar, rauða sólar-
kringluna brjótast fram úr myrkrinu
sem hún rekur á undan sér og eyðir
smám saman. Hún lýsist um leið sjálf
og skýrist. Ég horfi hugfanginn á
þessa nýju sól, man eftir Lúsíumessu-
deginum og hugsa: „Þetta er Guðs
auga, sem gægist inn til mín“, og vitr-
aðist mér um leið að Guð ætlaði að
gefa mér nýtt líf.
Í stað þess að fara inn í matsalinn
rölti ég út í Jægersborg Hegn, skóg-
arþykkni bak við heilsuhælissvæðið.
Þar þurfti ég að hvíla mig og lagðist á
jörðina undir gamalli og kræklóttri
eik. Ég féll í svefn. Þegar ég vaknaði
stóðu yfir mér tveir hindarkálfar, sem
virtu mig fyrir sér með sínum svörtu
sveskjuaugum. Þegar ég hreyfði mig
fóru þeir sína leið. Þetta fannst mér
undravert fyrirbæri, yndislegt ævin-
týri. Ég fann einhverja unun streyma
um mig og í stað þess að snúa aftur
heim til hælisins, þar sem strangur
agi ríkti í hegðun og mataræði, brá ég
mér inn á forboðinn stað (klaustur og
knæpur eru jafnan samtýnis), - fékk
mér þar kaffi og konjak og braut með
því allar reglur hælisins. Ég sá blöð
liggja á borði og sótti mér eitt til lestr-
ar. Það var „Sunday Times“ frá Lond-
on. Í því rakst ég á „kvæði dagsins“,
það var „A Nocturnall on Saint Lu-
cies Day“ eftir John Donne. Það féll í
góðan jarðveg og þótti mér það höfða
beint til mín sjálfs eins og á stóð.
Þetta alvörukvæði kom mjög við
mig og breytti minni lund til trausts
og trúar. Til þess að geta endurfæðst
eða endurnýjast verðum við að hafa
misst allt. Í tæmdan bikar streymir
hið nýja vín. Ég var tómur, búinn að
gefa upp alla eftirvæntingu, alla löng-
un. Guð vildi lofa mér að reyna á ný.
Eftir þennan atburð fannst mér ég
vera undir Guðs vernd. Hræðslan,
sem fylgt hafði mér frá barnæsku var
horfin. Ég óttaðist ekki dauðann held-
ur.“ Árni lést 19. mars árið 2003, 96
ára að aldri. Kona hans, Anna Stein-
grímsdóttir, lést 13. október sl. 96 ára
að aldri. Þáttur þessa ástsæla og
sanna listamanns er að mestu úr út-
varpsviðtali við sr. Bernharð Guð-
mundsson.
Megi minning Árna vera okkur
áfram sönn fyrirmynd.
Haukur Guðlaugsson.
Árni Kristjánsson og Anna Guðrún Steingrímsdóttir.
✝ Emilía Símonsenfæddist í Reykja-
vík 13. maí 1920. Hún
lést í Reykjavík 7.
desember síðastlið-
inn. Foreldrar henn-
ar voru Margrét Ket-
ilbjarnardóttir, f. 5.
ágúst 1898, d. 14. okt.
1968, og Jón Jónsson,
f. 7. maí 1892, d. 1.
des. 1930. Emilía var
elst sjö systkina. Hin
eru: Magnús, f. 11.
ágúst 1921, Halldóra,
f. 12. apríl 1923,
María, f. 27. ágúst 1925, Eggert, f.
28. júlí 1930, Grétar, f. 24. júlí 1932,
og Þórður Guð-
laugur, f. 6. júní
1935.
Emilía giftist Ottó
Vilhelm Símonsen, f.
19. sept. 1916, d. 22.
ágúst 1979. Börn
þeirra eru: Guðný
Kristín, f. 7. des.
1937, Sigrún, f. 21.
júlí 1939, Margrét
Jóna, f. 9. mars 1941,
Eggert Snorri, f. 6.
maí 1943, og Þórunn
Guðrún, f. 29. des.
1944.
Útför Emilíu var gerð frá Graf-
arvogskirkju 13. desember.
Elsku amma. Nú hefur þú kvatt
okkur hinstu kveðju og minnumst við
þín með söknuð í hjarta.
Þú varst yndisleg amma, spáðir í
bolla, varst létt í lund og alltaf hlæj-
andi. Ekki léstu vaða yfir þig á nokk-
urn hátt heldur varstu ákveðin og
fylgin þér. Eins og þegar þú hafðir
keypt súpujurtir sem voru skemmdar
þá stormaðir þú með súpupottinn í
búðina og sagðir: Þetta býð ég ekki
mínu fólki, þið getið étið þetta sjálfir.
Þetta var á Lokastígnum og þegar við
vorum yngri var spennandi að koma
að heimsækja ykkur afa þangað. Það
var gaman að skoða framandi hluti á
heimili ykkar eins og vaxlampann og
gullfiskana hans afa.
Við vorum lítil þegar þið afi fluttuð
alla leið til Bandaríkjanna og við það
fækkaði samverustundum okkar. Þú
varst þó dugleg að heimsækja okkur
hin seinni ár og fylgdi því mikil til-
hlökkun að fá þig í heimsókn enda
bjóstu þá á heimili okkar. Það var svo
árið 2001 að þú fluttir aftur heim til
Íslands og höfum við notið þess að
hafa þig nær okkur síðustu fimm árin.
Við burtför þína er sorgin sár
af söknuði hjörtun blæða.
En horft skal í gegnum tregatár
í tilbeiðslu á drottin hæða.
Og fela honum um æviár
undina dýpstu að græða.
(Guðrún Jóhannsdóttir)
Ottó, Sigrún, Linda,
Þórunn og fjölskyldur.
Emilía Símonsen
MINNINGAR