Morgunblaðið - 21.12.2006, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG LÝSI vonbrigðum og furðu
með viðbrögð starfsmanns Svæð-
isskrifstofu um málefni fatlaðra á
Reykjanesi í viðtali við
Fréttablaðið 12. des. s.l.
við grein minni „Opið
bréf til Guðna Ágústs-
sonar“, sem birtist í
Morgunblaðinu 4. des.
og viðtali í Frétta-
blaðinu 6. des. Þar læt-
ur hún að því liggja að
allt sé í himnalagi í bú-
setumálum þroska-
heftra á Suðurnesjum
og gefur í skyn að ég
fari með ýkjur.
Hver er betri dómari
um „þörf“ en þeir sem
málið brennur á, þ.e. foreldrar og
nánustu aðstandendur, sem ég er í
beinu sambandi við? Hvað þarf til að
viðurkenna þörfina? Þarf dauðsfall í
fjölskyldu eða alvarleg veikindi? Eiga
þroskaheftir engan rétt nema eitt-
hvað alvarlegt komi fyrir í fjölskyld-
unni? Hvað með þá sem eru löngu
komnir yfir þann aldur þegar ungt
fólk fer venjulega að heiman? Er
aldrei hægt að bregðast við fyrr en
fólk er komið á neyðarlista? Starfs-
maðurinn viðurkennir þó að það séu
ellefu einstaklingar sem bíða eftir bú-
setuúrræðum. Ég leyfi mér að full-
yrða að þeir eru fleiri og nokkrir
þeirra í „bráðri þörf.“ Þyrfti Svæð-
isskrifstofa ekki að fara að snúa sér
að því verkefni að hýsa þessa ellefu.
Annað er ekki við-
unandi.
Geðfatlaðir og síma-
peningarnir
Þeir sex sem fá bú-
setu í úrræði, sem
starfsmaður nefnir sem
dæmi um yfirstandandi
framþróun í málefnum
fatlaðra á Suðurnesjum
og fyrirhugað er að
byggja fyrir hina svo-
kölluðu „símapeninga“
sem settir voru góðu
heilli í málefni geðfatl-
aða, eru ekki í þeim hópi sem ég gerði
að umræðuefni. Ég ræddi eingöngu
um þroskahefta. En búsetuúrræði
fyrir geðfatlaða eru líka mjög brýn
og í þeim hópi er líka fólk í bráðri
þörf. Ég þekki þó ekki nógu vel til
svo ég geti fullyrt hve margir þeir
eru en það kæmi mér ekki á óvart að
þeir væru fleiri en þeir sex sem þarna
fá úrræði. Eftir stendur að staðan í
búsetumálum þroskaheftra á Suð-
urnesjum verður óbreytt.
Þeir tveir, sem útveguð var búseta
í öðrum landsfjórðungi og „eru þar að
eigin ósk“ skv. orðum starfsmanns-
ins, fengu aldrei neitt val. Úrræðið
var það eina sem var í boði. Ég gat
þess að þeir væru hjá góðu fólki við
góðan aðbúnað og ég stend við það.
Foreldrarnir þekktu til fólksins og
þess vegna samþykktu þeir úrræðið
með „miklum semingi“. Það breytir
því ekki að þetta eru nútíma hreppa-
flutningar í óþökk fjölskyldu. Úrræð-
ið sem átti að vera til bráðabirgða
hefur nú staðið í tvö og hálft ár þrátt
fyrir að foreldrarnir minni reglulega
á ósk um varanlegt úrræði á heima-
slóðum.
Starfsmaðurinn segir einnig að
annað barnið, sem útveguð var bú-
seta á Reykjavíkursvæðinu, hafi ver-
ið í skóla í Reykjavík og „því urðu
ekki miklar breytingar á högum
þess“. Henni láðist að geta þess að
ástæða skólavistar þess í Reykjavík
var vistun til bráðabirgða í „neyð-
arvistun“ í húsnæði skammtímavist-
unar á Reykjavíkursvæðinu vegna
skorts á úrræðum á Suðurnesjum. Sú
neyðarvistun stóð í fjögur og hálft ár
áður en barnið (þá ungmenni) fékk
varanlegt búsetuúrræði.
Ég ítreka að öllum umræddum líð-
ur vel og þeir búa við gott atlæti. Það
er ekki aðbúnaðurinn sem ég gagn-
rýni heldur það að ekki eru búsetuúr-
ræði í heimabyggð.
Skammtímavistun
Starfsmaðurinn segir að á næstu
dögum verði tekin í notkun skamm-
tímavistun fyrir fatlaða einstaklinga í
Garði. Ég gat þess einmitt í grein
minni og þakkaði fyrir það. Ég sagði
líka, sem hún lætur vera að nefna, að
á sama tíma verður núverandi hús-
næði lagt niður og aukning skamm-
tímaplássa verður lítil eða engin. Hún
getur þess heldur ekki að börn fá
ekki það magn skammtímavistunar
sem foreldrar telja sig þurfa fyrir
þau og sum fá alls enga og ekki er séð
fram á breytingu á því.
Starfsmaðurinn segir að á Suð-
urnesjum sé „einn einstaklingur í
bráðri búsetuþörf“ og vandi hans
verði leystur á næstu vikum. Það
skyldi þó ekki vera að enn ein bráða-
birgðalausnin sé á döfinni? Að mein-
ingin sé að vista viðkomandi til
bráðabirgða á nýja skammtímaheim-
ilinu?
Eitt af hlutverkum Svæð-
isskrifstofa skv. lögum er að gera
áætlanir og sýna valdhöfum fram á
þörfina fyrir úrræði hver á sínu
svæði. Öðruvísi geta ráðamenn ekki
metið þörf á fjármagni til reksturs og
uppbyggingar í málaflokkinn. Þess
vegna skil ég ekki tilgang tregðunnar
að viðurkenna þörfina. Telja embætt-
ismenn það e.t.v. hlutverk sitt að vera
einhverskonar „hliðverðir“?. Hleypa
þeir ekki upplýsingum um þörfina
áfram til ráðherra? Sé svo misskilja
þeir hlutverk sitt illilega og ekki
furða að hægt gangi að byggja upp.
Ég vil ekki trúa því að þannig sé far-
ið. Einhverr staðar er misskilningur í
gangi sem verður að leiðrétta.
Verið að skjóta sendiboðann?
Það getur varla talist eðlilegt að sá
sem vekur athygli á vandanum sé
gerður tortryggilegur eins og skrif
mín eru gerð í fyrrnefndu viðtali við
starfsmann Svæðisskrifstofu. Þar er
verið að skjóta sendiboðann.
Ef starfsfólki Svæðisskrifstofu
finnst allt í lagi í búsetumálum fatl-
aðra á Suðurnesjum lifir það í öðrum
heimi en þeir fötluðu og fjölskyldur
þeirra. Ólíkt mat starfsmanna og for-
eldra veldur miklum áhyggjum.
P.s. Ég sakna þess að hafa ekkert
heyrt frá Guðna Ágústssyni um hvort
hann tekur áskorun minni að gerast
talsmaður fatlaðra.
Hálfsannleikur oftast er...
Þórdís Þormóðsdóttir gerir at-
hugasemd við ummæli og við-
brögð starfsmanns Svæð-
isskrifstofu vegna greinar um
málefni fatlaðra á Reykjanesi
»Ef starfsfólki Svæð-isskrifstofu finnst
allt í lagi í búsetumálum
fatlaðra á Suðurnesjum
lifir það í öðrum heimi
en þeir fötluðu og fjöl-
skyldur þeirra.
Þórdís Þormóðsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi og starfar
sem foreldraráðgjafi hjá Þroskahjálp
á Suðurnesjum.
Í ÁRÞÚSUNDIR hefur mann-
kynið fagnað vetrarsólstöðum. Á
þessum degi þegar jörðin er næst
sólu er svartnættið lengst á norð-
urhveli en á morgun birtir að
nýju. Allt er í heiminum hverfult.
Vetrarsólstöður
marka tímamót. Enn
á ný hefur sólin kom-
ist undan úlfunum,
enn á ný mun jörðin
safna orku í vetr-
ardvala, að afloknum
vetri kemur vor. Hinn
skínandi lífgjafi á
himnum, kóróna
sköpunarverksins, áð-
ur fyrr á tíðum dýrk-
uð sem guð og þunga-
miðja tilverunnar,
sólin sjálf, mun áfram
verma jörðina. Án
hennar væri ekkert líf, aðeins
auðn, tóm og fimbulkuldi. Vetr-
arsólstöður, endurkoma ljóssins er
tími til gleðjast og bera inn græn-
ar greinar sem minna á vorið,
kveikja kertaljós og fagna hátíð
ljóss og friðar. En þá er líka tími
til að staldra við, minnast þess
sem er liðið og íhuga það sem er
framundan.
Þessi dagur er helgaður baráttu
fyrir náttúruvernd. Dagur til að
deila hugrenningum þegar válynd
boð berast hvaðanæva um ógnir
og afleiðingar gerða okkar mann-
anna gegn náttúrunni, gegn okkur
sjálfum og forsendum lífs á jörð-
inni. Á þessum tímamótum við
vetrarsólstöður er tími til að flytja
náttúru Íslands ástarjátningu,
deila minningabrotum, augnablik-
um í eilífðinni, draumsýn. Ísland á
stórbrotna náttúru, fegurð engri
líka sem laðar og seiðir, heldur
okkur hugföngnum. Heiður him-
inn, grænir mosar, svartir sandar,
ískaldir jöklar, ólgandi hverir og
hafið svo blátt. Til íslenskrar nátt-
úru sækjum við hugarró – gleym-
um stund og stað í andstuttum,
orðlausum augnablik-
um á snæviþöktum
tindum þegar landið
eins og líður inn í
fjarlægðina fyrir fót-
unum. Gleðin, þegar
við höfum skriðið milli
þúfna, svo nálægt
hreindýrunum að við
heyrum þau hnusa og
finnum volga lyktina.
Aðdáunin á full-
komleika melatígl-
anna sem frostið
skapar um frostkaldar
veturnætur þegar
norðurljósin dansa um him-
inhvolfið. Augnablikin þegar
mjúkar bárur hjala við brimsorf-
inn klett, sjávarlyktin þenur vitin
og seltan á vörunum. Sigurinn að
finna fyrsta vetrarblómið brosa
mót sól, skreyta móleitan kletta-
vegg og vita að það er vor.
Í íslenskri náttúru er mín
kirkja, hér finn ég guð, skynja
þetta afl sem er æðra öllum skiln-
ing og verð eins og eitt með nátt-
úrunni. Upplifi mig sem órjúf-
anlegan hluta sköpunarverksins.
Finn hvernig ástin á landinu og
lífinu verður öllu yfirsterkari.
Finn fyrir smæð minni þegar lífið
virðist aðeins eins og neisti undan
hóf, eitt örstutt, hverfult augna-
blik í ævi alheimsins.
Náttúran er mikils virði eins og
skáldið lýsir svo ódauðlega í Sjálf-
stæðu fólki: „En heiðin hafði líka
annað gildi fyrir þennan mann en
hið verklega og hagræna. Hún var
hin andlega móðir hans, hans
kirkja, hans betri heimur.“
Heiðin hans Bjarts er að eilífu
varðveitt á blaðsíðum bóka. En á
heiðinni við Kringilsárrana er
öræfakyrrðin rofin af véladyn. Nú
sverfa gráleitar gárur jökullónsins
burtu grænar mosaþembur, þagga
niður fuglasöng og flugnasuð en
hreindýr og gæsir leita nýrra
heimkynna, ef finnast.
Það er vegið að íslenskri nátt-
úru úr öllum áttum. Er ekki kom-
inn tími til að staldra við. Það er
aðeins ein jörð og hana höfum við
að láni frá framtíðinni og okkar
eigin afkomendum. Jörðin er í
okkar umsjá og við ættum að um-
gangast hana af umhyggju og
nærgætni og fá það margfalt laun-
að því náttúran er uppspretta og
aflgjafi andans.
Náttúruvaktin hvetur alla nátt-
úruunnendur til að eiga saman
góða stund í Hallgrímskirkju í
kvöld, 21. desember kl. 20.
Ljós í myrkri, óður
til íslenskrar náttúru
Ásta Þorleifsdóttir fjallar um
náttúruvernd í tilefni dagsins » Á þessum tímamót-um við vetrarsól-
stöður er tími til að
flytja náttúru Íslands
ástarjátningu, deila
minningabrotum,
augnablikum í eilífðinni,
draumsýn.
Ásta Þorleifsdóttir
Höfundur er jarðfræðingur.
ÞAÐ ER kunnara en frá þurfi
að segja að jólin eru ævaforn há-
tíð sem spannar a.m.k. tvenn
trúarbrögð og nær ugglaust aftur
til þess tíma er menn tóku að
merkja þau gleðilegu tíðindi að
sól fór að hækka á lofti. Og gefur
þá auga leið að jól hafa átt ekki lít-
inn sess í hugarheimi norðurhjar-
ans, enda eigum við Íslendingar
ríka jólahefð með sögum og kvæð-
um og stórkostlegum fígúrum og
ber þar hæst hina sýknu þrenn-
ingu: Grýlu, Leppalúða og jóla-
sveinana.
Jólin eru líka þeirrar gerðar að
þau orka svo sterkt á barnshug-
ann að allir virðast eiga sín
bernskujól, einskonar frum- eða
erkijól sem hver og einn freistar
ár hvert að ná í skottið á. Það er
því ekki lítið í húfi að jólasiðir fái
að haldast sem óbrenglaðastir. Og
er þá komið að erindi þessa grein-
arkorns.
Einhver skemmtilegasta jóla-
vísan okkar er svohljóðandi:
Jólasveinar ganga um gólf
með gylltan staf í hendi,
móðir þeirra sópar gólf
og flengir þá með vendi.
Upp á stól
stendur mín kanna,
níu nóttum fyrir jól
þá kem ég til manna.
En haldið þið ekki að einhverjir
„raunsæismenn“ hafi nýverið
fundið sig knúna til að breyta
textanum í þá veru að jólasveinn-
inn er kominn upp á hól að kanna
eitthvað sem enginn botnar í hvað
er. Svo úr verður skrípið:
Upp á hól
stend ég og kanna,
níu nóttum … o.s.frv.
Ugglaust er þetta fallega meint
og til þess gert að hafa enga vit-
leysu fyrir blessuðum börnunum,
en þá hefur leiðréttingarmönnum
yfirsést að könnustóll er raun-
verulegt fyrirbæri og var hafður í
stofum manna hér á öldum áður,
einskonar frálagsborð fyrir bjór-
könnur. Mynd af honum má sjá í
Íslensku teiknibókinni frá 15. öld,
en með tímanum mun hafa fjarað
undan honum þegar einok-
unarverslunin tók fyrir bjór-
innflutning og brennivín kom í
staðinn, sem eins og gefur að
skilja er drukkið úr minni ílátum.
En könnustóllinn hélt engu að síð-
ur áfram í sögum og kvæðum á
borð við jólasveinavísuna góðu.
Nægir að nefna að í Þjóðsögum
Jóns Árnasonar frá árinu 1864 er
kannan á sínum stað, þ.e. „upp á
stól“. Svo er einnig í Nýju söngva-
safni sem fyrst kom út árið 1949
og síðan endurprentað reglulega
og iðulega haft við höndina þar
sem píanó er á heimili.
Þannig að í guðannabænum:
foreldrar, fóstrur og jólasveinar,
berið ekki við að afskræma hinn
klassíska texta og syngjum öll
hátt og skýrt nú sem endranær:
Upp á stól
stendur mín kanna,
níu nóttum fyrir jól
þá kem ég til manna.
Pétur Gunnarsson
Upp á stól
stendur mín kanna
Höfundur er rithöfundur.
Könnustóll. Mynd úr íslensku teiknibókinni frá 15. öld.