Morgunblaðið - 22.12.2006, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2006 33
og tölur af vinnumarkaði gætu
bent til þess að innlend eftirspurn
yxi hraðar í ár en mælst hefur enn
sem komið er og þar með til van-
mats á framleiðsluspennu og verð-
bólguþrýstingi eins og fram kom í
nóvemberhefti Peningamála,“
sagði Davíð.
Aðhaldssöm stefna stuðlað að
stöðugu gengi krónunnar
Þrátt fyrir að raunstýrivextir
séu orðnir háir í sögulegu sam-
hengi, sagði Davíð að miðlun þeirra
um vaxtarófið hefði ekki verið eins
greið og vonast var eftir og því
hefði áhrifa hárra vaxta ekki gætt
af fullum þunga.
„Aðhaldssöm peningastefna hef-
ur hins vegar stuðlað að stöðugu
gengi krónunnar, þrátt fyrir óviss-
ar horfur og mikinn viðskiptahalla.
Verðbólguhorfur og aðhaldsstig
peningastefnunnar eru mjög háð
því að gengi krónunnar verði áfram
tiltölulega sterkt.“
Sagði Davíð hækkun vaxta nú
staðfesta þann ásetning Seðlabank-
ans að ná varanlegum tökum á
verðbólgunni. „Bankinn mun ekki
slaka á aðhaldi fyrr en hann sann-
færist um að verðbólguhorfur til
langs tíma samrýmist verðbólgu-
markmiðinu,“ sagði Davíð og bætti
við að næsta ákvörðun um vexti
yrði birt fimmtudaginn 8. febrúar
2007.
Verðbólguhorfur verri
til lengri tíma litið
Þrátt fyrir að verðbólguhorfur til
skemmri tíma séu ágætar, sagði
Arnór Sighvatsson, aðalhagfræð-
ingur bankans, að horfurnar til
lengri tíma hefðu versnað, að-
spurður hvenær bankinn sæi fram
á að verðbólgumarkmiðinu yrði
náð.
„Í síðustu útgáfu Peningamála
voru birtir nokkrir ferlar sem
sýndu verðbólguþróunina til ársins
2009. Samkvæmt því þurfa að
koma til frekari vaxtahækkanir ef
ná á verðbólgumarkmiðinu fyrir
þann tíma. Miðað við þá stýrivexti
sem markaðurinn reiknar með
næst verðbólgumarkmið ekki á
þeim tíma sem við skoðum [byrjun
árs 2009]. Reyndar fer verðbólgan
vaxandi þegar líður á spátímann
miðað við þessar forsendur,“ sagði
Arnór Sighvatsson.
markmiði
æstu tvö ár
Morgunblaðið/Kristinn
i sagði það mat bankastjórnar að verðbólguhorfur til lengri tíma hafi ekki batnað um-
n verði yfir markmiði næstu tvö árin.






 

 

 

 

.








7
12 /7

2 7
/23 7
-8 """ (
"
2 
verulega
þrýstingi
ildin jafn-
aaðhald sé
s að ná
markmiði
ns spáði
og telur
ranga
skýr
n í hag-
fram. Í
u út í
hafi Seðla-
axtahækk-
una þann-
væru á að
á niður
nánast
ss að hag-
rt hraðar
ði með.
hækkun
sem
að boða í
aðgerðin
rbyggja
Segir
rf á þar
g úr og
rið fremur
hækk-
ekki hægt
ækki vexti
að ólík-
litnis í
gær.
r Kaup-
k einnig 25
ta og seg-
un mögu-
veikist
ur
LEIÐARAHÖFUNDUR Morg-
unblaðsins kallar hinn 17. desem-
ber sl. eftir umræðu um raf-
orkuverð til erlendra álfyrirtækja.
Tilefnið er sú ákvörðun stjórnar
Landsvirkjunar að framlengja
samningaviðræður við Alcan um
stækkun álversins í Straumsvík og
samþykkja samkomulag um að
Alcan beri stóran hluta
undirbúningskostnaðar
vegna virkjana í Neðri-
Þjórsá. Þessar ákvarð-
anir byggjast m.a. á
raforkuverði, sem er
trúnaðarmál. Gert er
ráð fyrir að raf-
orkusamningur verði
lagður fyrir stjórnir
fyrirtækjanna á fyrri-
hluta næsta árs.
Eðlilegt er að kallað
sé eftir skýringum á
því hvers vegna ekki
tíðkast að upplýsa um
verð í samningum íslenskra raf-
orkufyrirtækja og þeirra álfyr-
irtækja, sem hér starfa. Raforku-
fyrirtækin eru
undantekningarlaust í eigu op-
inberra aðila, ríkis eða sveitarfé-
laga. Af hverju fær almenningur
ekki upplýsingar um raforkuverð
opinberra fyrirtækja? Hvers vegna
hvílir viðskiptaleynd á síkum
samningum?
Samþykkt stjórnar Lands-
virkjunar frá árinu 1995
Fyrstu samningar Landsvirkj-
unar vegna rafmagnssölu til ISAL
og Íslenska járnblendifélagsins
voru gerðir á sjöunda og áttunda
áratug síðustu aldar. Á þeim tíma
hafði Landsvirkjun í raun sérleyfi
til að byggja stærri virkjanir og
ekki var viðskiptaleynd á raf-
magnsverði til stóriðju enda þurfti
samþykki Alþingis fyrir samn-
ingum við stóriðjufyrirtæki. Við út-
reikning á hagkvæmni rafmagns-
samninga til stóriðju var miðað við
að stóriðjan greiddi svokallaðan
flýtingarkostnað vegna viðkomandi
virkjunarframkvæmda. Þannig var
tryggt að almenningur þyrfti ekki
að greiða hærra rafmagnsverð en
ella. Á síðasta áratug síðustu aldar
breyttist innlendi raforkumark-
aðurinn og aðrir raforkuframleið-
endur juku framleiðslu sína og
hófu rafmagnssölu til stóriðju.
Jafnframt varð samkeppnin við er-
lenda aðila um rafmagnssölu til
stóriðjufyrirtækja æ ljósari. Þetta
hafði í för með sér að ekki þótti
rétt af samkeppnisástæðum að op-
inbera verð í nýjum rafmagns-
samningum við stóriðju og sam-
þykkti stjórn Landsvirkjunar
einróma á stjórnarfundi 7. nóv-
ember 1995 eftirfarandi ályktun:
„Stjórn Landsvirkjunar ályktar
að það geti verið til þess fallið að
veikja samningsstöðu Landsvirkj-
unar að því er varðar samninga um
orkusölu til stóriðju að viðsemj-
endur fyrirtækisins hafi aðgang að
verðákvæðum áður gerðra raf-
magnssamninga og samþykkir því
að viðskiptaleynd skuli ríkja um
orkuverðsákvæði fyrirhugaðs við-
aukasamnings við Íslenska álfélag-
ið hf.“
Allir stjórnarmenn, hvar í flokki
sem þeir stóðu, greiddu tillögunni
atkvæði. Þannig var talið að það
þjónaði best hagsmunum Lands-
virkjunar að trúnaður ríkti um
orkuverð. Minna má á að á skömm-
um tíma eftir þessa samþykkt
gekk Landsvirkjun frá samningi
bæði vegna stækkunar Járnblendi-
félagsins og til Norðuráls. Ljóst er
að trúnaður um rafmagnsverð var
lykilatriði fyrir samningsstöðu
Landsvirkjunar á þeim tíma.
Frá þessum tíma hafa raf-
orkusamningar til stóriðju verið
trúnaðarmál. Eigendur Lands-
virkjunar hafa að sjálfsögðu verið
upplýstir um verð og forsendur.
Þannig hafa ríkisstjórn, borg-
arstjórn og bæjarstjórn Akureyrar
fengið upplýsingarnar ásamt iðn-
aðarnefnd Alþingis. Áður en raf-
orkusamningurinn við Alcoa vegna
Fjarðaáls var undirritaður var þar
að auki skipuð sameiginleg nefnd
eigenda til að kanna allar for-
sendur málsins og meta arðsemi
verkefnisins með sjálfstæðum
hætti. Sú meginbreyting hefur orð-
ið að ekki er lengur litið til flýting-
arkostnaðar heldur
er sérhvert verkefni
metið eitt og sér
m.a. vegna breytts
skipulags raforku-
mála. Arðsemi Kára-
hnjúkavirkjunar hef-
ur verið metin og
endurmetin og nið-
urstöðurnar úr því
mati hafa verið birt-
ar opinberlega. Slík-
ar upplýsingar eru í
raun mikilvægari
fyrir almenning til
að kanna hvort vel
sé haldið á opinberum eignum en
sjálft rafmagnsverðið.
Samkomulagið við
Alcan á Íslandi
Í aðdraganda samkomulagsins
við Alcan fór fram samkeppni milli
Alcan og Century um það við
hvorn yrði samið, þar sem hvor um
sig lagði fram verðramma. Sam-
komulag um raforkuverð til Alcan
hefur nú verið áritað af samninga-
nefndum beggja aðila, en það var
forsenda þeirra tillagna, sem lágu
fyrir stjórnarfundi Landsvirkjunar
í síðustu viku. Endanlegir samn-
ingar liggja ekki fyrir, en þegar
það verður er eðlilegt að greina frá
arðsemi verkefnisins til að almenn-
ingur sjái hverju það skilar.
Í yfirstandandi viðræðum hefur
komið skýrt fram af hálfu Alcan að
orkuverð til álvera sé trúnaðarmál
hvar sem er í heiminum nema þeg-
ar samningar byggjast á opinberri
gjaldskrá. Þess vegna krefst Alcan
fulls trúnaðar um rafmagnsverð og
einnig um verðtengd ákvæði í
samningi nema lög bjóði annað.
Alcan lítur á orkuverð sem lyk-
ilupplýsingar í viðskiptum og þeir
vilja ekki deila þeim með keppi-
nautum sínum. Sömu sjónarmið
gilda í samningum Alcan og Orku-
veitu Reykjavíkur, en þau fyr-
irtæki gerðu í maí sl. samning um
kaup Alcan á 40% þess rafmagns
sem þarf til fyrirhugaðrar stækk-
unar álversins í Straumsvík.
Fram hefur komið í fréttum að
Álfheiður Ingadóttir hafi vikið af
fundi Landsvirkjunar þar sem hún
vildi ekki taka þátt í afgreiðslu
samkomulags um kostnaðarskipt-
ingu við undirbúning virkjananna í
Neðri-Þjórsá á grundvelli trún-
aðarupplýsinga. Flokksbróðir Álf-
heiðar, Tryggvi Friðjónsson, tók
hins vegar þátt í afgreiðslu samn-
ings milli Orkuveitu Reykjavíkur
og Alcan á grundvelli samsvarandi
trúnaðarupplýsinga. Trúnaður um
raforkuverð í samningum orku- og
álfyrirtækja byggist á viðskipta-
hagsmunum beggja aðila og þau
sjónarmið hafa verið virt. Rétt er
að ítreka að Landsvirkjun hefur
greint frá arðsemi slíkra samninga
og gagnast það almenningi best til
að meta hvernig á málum er hald-
ið.
Raforkufyrirtæki á
samkeppnismarkaði
Á undanförnum árum hefur orð-
ið mikil breyting í rekstr-
arumhverfi raforkufyrirtækjanna.
Orkufyrirtækin starfa í samkeppn-
isumhverfi og nú gera þau raf-
orkusamning við íslensk fyrirtæki
sem kaupa mikla orku. Slíkir
samningar eru oft gerðir á grund-
velli útboðs og er verð ekki gefið
upp. Það er almenn regla, þar sem
samkeppni ríkir, að gefa ekki upp
verð milli birgja og smásala. Þegar
um einokunarstarfsemi er að ræða
gilda verðskrár. Þannig eru í gildi
verðskrár hjá Landsneti fyrir
flutning á rafmagni – einnig raf-
magni til stóriðju.
Hér er í raun komið að kjarna
málsins. Það er ekki gerlegt í sam-
keppnisumhverfi að opinbera allt
verð. Bónus gefur að sjálfsögðu
ekki upp verð frá birgjum vegna
viðskiptahagsmuna. Vandi raforku-
fyrirtækjanna er sá að þau eru í
eigu opinberra aðila og þess vegna
eru gerðar meiri kröfur um
gagnsæi í rekstri þeirra. En þau
starfa einnig í samkeppn-
isumhverfi þar sem óheimilt er að
hafa samráð um verð til neytenda
og upplýsingar um verð milli fyr-
irtækja eru ekki gefnar. Hvenær
sem er getur einkafyrirtæki haslað
sér völl í raforkuvinnslu og smá-
sölu á rafmagni. Slíku fyrirtæki
verður ekki skylt að gefa upp verð
án lagafyrirmæla.
Þessu til viðbótar þarf að hafa í
huga að raforkuverð í samningum
við álverin er ekki eitt fast verð. Í
flestum tilvikum breytist verðið,
þegar álverð breytist á heims-
markaði, en það sveiflast mikið frá
einum tíma til annars. Tekjurnar
eru einnig háðar gengi Bandaríkja-
dals á hverjum tíma. Væntanleg
arðsemi verkefnanna gefur meiri
upplýsingar um gæði raf-
orkusamninganna en verð sem tek-
ur sífelldum breytingum.
Arðsemin skiptir mestu máli
Að undanförnu hafa ýmsir bent
á þann vanda sem steðjar að op-
inberum raforkufyrirtækjum sem
starfa á samkeppnismarkaði. Þor-
steinn Pálsson, ritstjóri Frétta-
blaðsins, skrifaði leiðara þar sem
hann telur að illa fari á því að raf-
orkufyrirtæki í eigu opinberra að-
ila leyni almenning umsömdu raf-
orkuverði. Illugi Gunnarsson,
stjórnarmaður í Landsvirkjun, tel-
ur að einkavæðing sé í raun eina
lausnin á þessu vandamáli. Segja
má að sérfræðingar OECD séu
sömu skoðunar og reyndar ganga
þeir enn lengra. Í útdrætti úr
Efnahagsskýrslu OECD um Ís-
land, sem út kom sl. sumar, segir:
„Opna ætti orkugeirann fyrir út-
lendingum og opinberi geirinn ætti
að draga sig út úr raforkufram-
leiðslu með það að markmiði að
auka gagnsæi og samkeppni. Þar
með væri jafnræði aukið og dregið
yrði úr áhættu skattgreiðandans af
orkufjárfestingum.
Það er ekki hlutverk greinarhöf-
undar að taka afstöðu til þess
hvort einkavæða eigi þau raforku-
fyrirtæki sem starfa á samkeppn-
ismarkaði. Það er hlutverk stjórn-
málamanna. Við sem stýrum
þessum fyrirtækjum verðum hins
vegar að upplýsa almenning um
gildi raforkusamninga án þess að
brjóta eðlilegan viðskiptatrúnað.
Eins og sést á framangreindu er
það ekki einfalt mál að opinbera
raforkuverð í raforkusamningum
milli fyrirtækja. Slíkt jafngildir því
að nýlegar breytingar á raf-
orkulögum verði teknar aftur. Þess
vegna skiptir máli að raforkufyr-
irtækin geri opinberlega grein fyr-
ir arðsemi verkefnanna og beri
hana saman við arðsemiskröfur
hliðstæðra verkefna innanlands
sem utan. Þannig fær almenningur
þær upplýsingar sem mestu máli
skipta fyrir eigendur.
Raforkuverð til
álfyrirtækja
Eftir Friðrik Sophusson » Það er ekki hlutverkgreinarhöfundar að
taka afstöðu til þess
hvort einkavæða eigi
þau raforkufyrirtæki
sem starfa á sam-
keppnismarkaði. Það er
hlutverk stjórnmála-
manna.
Friðrik Sophusson
Höfundur er forstjóri
Landsvirkjunar.