Morgunblaðið - 22.12.2006, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í TILEFNI af nýútkominni
skýrslu forsætisráðherra um fá-
tækt barna og hag þeirra hefur
skapast umræðuvettvangur um fá-
tækt barna í fjölmiðlum. Það er
jákvætt vegna þess að allt of
sjaldan er horft sérstaklega til
barna í umræðu sem þessari.
Í fréttum Ríkissjónvarpsins 13.
desember var greint frá blaða-
mannafundi sem fjár-
málaráðherra hélt til
að kynna niðurstöður
skýrslu um fátækt
barna. Þar kom m.a.
fram að samkvæmt
þeirri skilgreiningu
sem er notuð bjuggu
rúmlega 4.600 börn á
Íslandi við fátækt ár-
ið 2004.
Sveitarfélagið
Reykjavík er með-
vitað um velferð-
arhlutverk sitt og
vinnur að þeim mál-
um allan ársins hring. Í starfs-
áætlunum velferðarsviðs og þjón-
ustumiðstöðva Reykjavíkurborgar
hafa undangengin ár verið mark-
mið sem lúta að aukinni áherslu á
forvarnarstarf og barnavernd,
stuðning og aðstoð við fátæk börn
og börn í áhættuhópum. Einnig
hefur mikil áhersla verið lögð á
aukin lífsgæði fyrir þá sem hafa
fengið fjárhagsaðstoð í langan
tíma með áherslu á endurhæfingu,
starfsþjálfun og hjálp til sjálfs-
hjálpar. Til að ná þessum mark-
miðum eru ýmis úrræði í gangi.
Má þar nefna sérstaka námsaðstoð
fyrir ungt fólk og einstæða for-
eldra sem ekki hafa félagslegan
stuðning að baki sér og uppfylla
ekki skilyrði til lánshæfs náms.
Þessi aðstoð hefur skilað miklum
árangri og margir orðið fleygir
sem vandséð er hvernig hefðu náð
því marki annars.
Átaksverkefni hafa verið sett á
laggirnar, sum í samvinnu við aðra
s.s. Tryggingastofnun ríkisins, en
önnur eru unnin innan borgarkerf-
isins. Átaksverkefni stuðla að end-
urhæfingu þeirra sem hafa fengið
fjárhagsaðstoð í langan tíma, til
þess að auðvelda endurkomu á
vinnumarkaðinn og stuðla að
auknum lífsgæðum.
Bæði innlendar og erlendar
rannsóknir sýna að hætta er á að
fólk sem fengið hefur fjárhags-
aðstoð til lengri tíma festist í fá-
tæktargildru. Samhliða er hætta á
félagslegri einangrun, versnandi
heilsufari og minni lífsgæðum.
Lögð er áhersla á að bregðast við
í tíma og aðstoða einstaklinga til
að koma til virkrar þátttöku í
samfélaginu á ný. Sérstaklega er
mikilvægt að þróa ný úrræði og
stuðning, en einnig að
huga að þeim sem
lokið hafa endurhæf-
ingu en þurfa áfram-
haldandi stuðning í
ákveðinn tíma til að
ná tökum á lífi sínu.
Áfram verður unnið
að þróun frekari úr-
ræða. Meirihluti borg-
arstjórnar hefur
ákveðið að setja við-
bótarfjármagn kr. 20
millj. í frekari átaks-
verkefni árið 2007.
Frá árinu 2004 hef-
ur sérstöku fjármagni verið varið í
sértæka aðstoð við börn, sem er
ætlað að mæta kostnaði við leik-
skóla, heilsdagsskóla og daggæslu,
en einnig við skólamáltíðir og tóm-
stundir. Aðstoðinni er beint sér-
staklega að börnum og getur
hvert barn í fjölskyldu sem upp-
fyllir ákveðin skilyrði fengið allt
að kr. 10.000 á mánuði. Þetta hef-
ur verið ómetanlegur stuðningur
við börn og barnafjölskyldur í
Reykjavík.
Velferðarsvið Reykjavík-
urborgar fylgist með þróun fjár-
hagsaðstoðar milli ára, s.s. fjölda
notenda sem fá fjárhagsaðstoð,
m.a. hlutfalli barnafjölskyldna þar
af. Sú greining hefur leitt í ljós að
samband er á milli atvinnuástands
og fjölda þeirra sem fá fjárhags-
aðstoð, þeim fjölgar sem fá fjár-
hagsaðstoð þegar atvinnuleysi
eykst. Mikil aukning varð milli ár-
anna 2001 og 2002 í fjölda heimila
sem fengu fjárhagsaðstoð og hélt
sú aukning áfram allt til ársins
2004. Milli áranna 2004 og 2005
fækkaði þeim heimilum sem fengu
fjárhagsaðstoð í Reykjavík um
tæplega 15% og enn fækkar heim-
ilum árið 2006. Á sama tíma hefur
barnafjölskyldum sem fá fjárhags-
aðstoð fækkað.
Eins og fram kemur í skýrslu
forsætisráðherra er áberandi að
börn einstæðra foreldra búa frek-
ar við fátækt en önnur börn. Í
Reykjavík hefur reyndin und-
anfarin 20 ár verið sú að á bilinu
20%–24% einstæðra foreldra hafa
fengið fjárhagsstuðning sveitarfé-
lagsins í einhverjum mæli á ári
hverju. Árið 2003 fengu 21% ein-
stæðra foreldra fjárhagsaðstoð svo
dæmi sé nefnt, en árið 2005 bregð-
ur hins vegar svo við að þetta
hlutfall er orðið 16,5%. Til að
glöggva sig betur á þessari þróun
má nefna að árið 2003 bjuggu rúm
8% allra barna í Reykjavík á aldr-
inum 0–18 ára í fjölskyldum sem
fengu fjárhagsaðstoð, árið 2004
voru þau rúmlega 2.100 og hafði
þeim fækkað í rúm 7% og árið
2005 voru þau tæplega 1.800 eða
6,4%. Þetta er ánægjuleg þróun.
Hér koma eflaust margir samverk-
andi þættir til, s.s betra ástand á
atvinnumarkaði með lágu atvinnu-
leysishlutfalli, markviss vinna hjá
Reykjavíkurborg að verkefnum
sem snúa sérstaklega að for-
eldrum og börnum sem þurfa
stuðning. Einnig er trúlegt að þær
breytingar sem gerðar voru á
skattalögum árið 2004 og styrkja
eiga stöðu barnafólks sérstaklega
hafi hér áhrif en þær koma til
framkvæmda allt til ársins 2007.
En betur má ef duga skal,
Reykjavikurborg hefur unnið
markvisst að því að styðja barna-
fjölskyldur til sjálfshjálpar en
mikilvægt er að sjá áframhaldandi
fækkun í þessum barnahópi, með
velferð barnanna og samfélagsins
alls að leiðarljósi.
Börn og fátækt
Stella K. Víðisdóttir skrifar um
hag fátækra barna »Reykjavíkurborghefur unnið mark-
visst að því að styðja
barnafjölskyldur til
sjálfshjálpar en mik-
ilvægt er að sjá áfram-
haldandi fækkun í þess-
um barnahópi …
Stella K. Víðisdóttir
Höfundur er sviðsstjóri velferð-
arsviðs Reykjavíkurborgar.
FORMAÐUR hvalaskoð-
unarsamtakanna heldur því enn
fram að 25% af þeim hrefnum sem
veiddar hafa verið
vegna rannsókna Haf-
rannsóknastofnunar-
innar á tímabilinu
2003–2005 hafi verið
veiddar innan hvala-
skoðunarsvæða. Þetta
hefur ítrekað verið
leiðrétt enda er skil-
greining hans á hvala-
skoðunarsvæðum mun
víðtækari en þau svæði
sem hvalaskoð-
unarbátar fara reglu-
lega um. Í hrefnurann-
sóknaleiðöngrum hefur
verið leitast við að taka tillit til
hvalaskoðunarfyrirtækjanna eins og
frekast er unnt án þess að skekkja
að marki rannsóknarniðurstöðurnar
og höfum við að langmestu leyti átt
gott samstarf við hvalaskoðunarfyr-
irtækin í þeim efnum.
Ásbjörn staðhæfir að markmið
Hafrannsóknastofnunarinnar varð-
andi dreifingu rannsóknarveiðanna
hafi ekki náðst, og að vísindanefnd
Alþjóðahvalveiðiráðsins hafi harð-
lega gagnrýnt rannsóknaraðferðir
stofnunarinnar hvað þetta varðar.
Báðar þessar fullyrðingar eru ein-
faldlega rangar eins og skýrt kemur
fram í skýrslu vísindanefndarinnar
(http://www.iwcoffice.org/sci_com/
screport.htm). Einn meðlimur vís-
indanefndarinnar hélt þessu að vísu
fram á síðasta fundi
vísindanefndarinnar,
en í andsvari var sýnt
fram á að sýnatakan
hefði verið í góðu sam-
ræmi við markmið
rannsóknanna með
samanburði við út-
breiðslu hrefnu hér við
land samkvæmt flug-
talningum. Það er væg-
ast sagt frjálslega farið
með staðreyndir að
halda því fram að vís-
indanefndin hafi gagn-
rýnt þessar aðferðir Ís-
lendinga, hvað þá harðlega
gagnrýnt, þótt einn af u.þ.b. 180
meðlimum nefndarinnar hafi gert
það.
Ásbjörn segir að hvalaskoð-
unarfyrirtækin hafi undir höndum
gögn sem sýna að svonefndum
,,skoðurum“, þ.e. dýr sem koma að
bátunum, hafi fækkað verulega síð-
astliðin 4 ár. Gagnlegt væri ef þau
gögn yrðu gerð opinber svo unnt
yrði að meta áreiðanleika þeirra
hvað varðar aðferðir við gagnasöfn-
un og tölfræðilega marktækni.
Ef rétt reynist að ,,skoðurum“
hafi fækkað á undanförnum árum á
hvalaskoðunarsvæðum geta verið á
því ýmsar skýringar. Hér verða ein-
ungis nefndar þrjár:
a) Veiðarnar hafi almennan fæl-
ingarmátt sem nær yfir stærra
svæði en þær eru stundaðar á (þ.e.
inn á hvalaskoðunarsvæðin). Rann-
sóknir benda ekki til að hrefnur séu
almennt styggari á svæðum þar sem
hvalveiðar eru stundaðar en á öðrum
svæðum. Í veiðigögnum hér við land
sem og erlendis má finna mörg
dæmi þess að hrefnur hafi verið
veiddar á tiltölulega afmörkuðum
blettum frá vori fram á haust og ár
eftir ár, og bendir það ekki til að
veiðarnar hafi mikinn ef nokkurn
fælingarmátt.
b) Breytingar í umhverfisþáttum
sjávar á síðustu árum hafi valdið
verri fæðuskilyrðum og þar með
meiri hreyfanleika hrefna. Alþekkt
er, að miserfitt er að nálgast hrefnu
frá einum stað eða tíma til annars.
Einn greinilegur orsakavaldur í
þessu efni eru fæðuskilyrði á svæð-
inu, en hrefna, eins og aðrir skíð-
ishvalir, er yfirleitt róleg og ónæm
fyrir utanaðkomandi áreiti við fæðu-
nám. Á síðustu árum hefur ástand
sjávar einkennst af hlýindum og
brestur virðist hafa orðið í viðkomu
sandsílis og sumra tegunda sjófugla.
Ekki er ólíklegt að sandsílisbrestur
hafi haft áhrif á útbreiðslu og hegð-
un hrefnu, ekki síst sunnan og suð-
vestanlands.
c) Áhrif af hvalaskoðuninni sjálfri.
Samfara mikilli aukningu í hvala-
skoðun um allan heim á síðustu ár-
um hafa verið gerðar ýmsar rann-
sóknir á hugsanlegum áhrifum
hvalaskoðunar á hegðun og líffræði
hvala. Á síðasta ársfundi sínum lýsti
Vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins einróma yfir áhyggjum af nei-
kvæðum áhrifum hvalaskoðunar á
tiltekna stofna. Þannig hefði hvala-
skoðun valdið fjórðungs fækkun í
stofni stökkuls við Nýja-Sjáland og
að frjósemi stofns sömu tegundar
við Ástralíu hefði minnkað um helm-
ing á 11 árum af sömu ástæðu. Þá
hafa rannsóknir í Kanada sýnt fram
á minna fæðunám háhyrninga á
hvalaskoðunarsvæðum en á sam-
bærilegum svæðum þar sem ágang-
ur ferðamanna er minni. Ekki er
mér kunnugt um neinar rannsóknir
á hugsanlegum áhrifum hvalaskoð-
unar á hvali hér við land og ég ætla
ekki að leggja neinn dóm á hugs-
anlega skaðsemi hennar, en hér þarf
vissulega einnig að huga að sjálf-
bærni.
Umræðan um hvalveiðimál hefur
tilhneigingu til að verða mjög tilfinn-
ingaþrungin hér á landi sem annars
staðar. Í þeirri umræðu hafa nið-
urstöður rannsókna verið túlkaðar á
mismunandi vegu af hagsmuna-
aðilum eftir því hvorum megin
borðsins þeir sitja. Þótt það sé vissu-
lega ein af skyldum okkar vísinda-
manna að koma á framfæri upplýs-
ingum sem stuðla að upplýstri
umræðu og skynsamlegri ákvarð-
anatöku, er ekki mögulegt að elta ól-
ar við allar rangfærslur sem fram
koma í fjölmiðlum um vísindanið-
urstöður hvalrannsókna enda gerð-
um við þá lítið annað. Ekki var þó
sætt undir þeirri gagnrýni sem fram
kemur í grein Ásbjarnar á störf okk-
ar sem störfum að hvalrannsóknum
á Hafrannsóknastofnuninni og því
nauðsynlegt að koma á framfæri
þessum leiðréttingum.
Rangfærslur formanns Hvalaskoðunar-
samtaka Íslands leiðréttar
Gísli Arnór Víkingsson gerir
athugasemdir við grein
Ásbjörns Björgvinssonar
sem birtist í Morgunblaðinu
5. desember sl.
» Í þeirri umræðu hafaniðurstöður rann-
sókna verið túlkaðar á
mismunandi vegu af
hagsmunaaðilum eftir
því hvorum megin
borðsins þeir sitja.
Gísli Arnór Víkingsson
Höfundur er hvalasérfræðingur á
Hafrannsóknastofnuninni.
ÞAÐ eiga víst allir að vera
tryggðir sem eru á íslenskum
vinnumarkaði. Það á að
vera forsenda fyrir út-
gáfu atvinnuleyfa að
fólk hafi sjúkratrygg-
ingu. Það er hlutverk
vinnuveitenda að sjá til
þess að tryggingar er-
lendra starfsmanna
þeirra séu í lagi. En
hvað ef vinnuveitendur
gera það ekki – bregð-
ast þessari skyldu
sinni einhverra hluta
vegna? Hver á að sjá
til þess að vinnuveit-
endur athugi hvort er-
lendir launamenn séu
með sjúkratrygg-
ingar? Það virðist af-
ar óljóst og nýverið
hafa komið upp mörg
dæmi um að allur
kostnaður vegna
ótryggðra sjúklinga
hafi lent á Landspít-
alanum.
Kostnaður lendir á
spítalanum
Landspítalanum
ber skylda til að veita
sjúklingum neyðarþjónustu, burt-
séð frá því hvort þeir eru tryggðir.
Þetta er vaxandi vandi, eins og
komið hefur fram í fréttum nýver-
ið.
Í nýjustu aðildarríkjum ESB,
löndum Austur-Evrópu, er trygg-
ingakerfið mjög vanþróað og al-
gengt að fólk frá þeim löndum sé
ekki tryggt. Það hefur reynst erf-
itt að fá kostnað þeirra vegna
greiddan í sumum tilfellum og þá
lendir kostnaðurinn á Landspít-
alanum, sem hefur þurft að sýna
verulega hagræðingu í rekstri und-
anfarin ár og kostnaður sem lendir
á spítalanum hlýtur að lokum að
greiðast af íslenskum skattgreið-
endum.
Það hefur skort skilning hjá
ráðuneytum á þessari byrði. Í
reynd er spítalinn orðinn að eins
konar tryggingafélagi fyrir
ótryggða útlendinga.
188 milljónir
króna árið 2005
Nefna má dæmi
þar sem sjúklingur
var sendur til Pól-
lands í fylgd hjúkr-
unarfólks af því
tryggingafélagið í
heimalandi hans neit-
aði að greiða fyrir
flutning hans heim til
Póllands, en kvaðst
hins vegar geta
greitt fyrir sjúkra-
húsmeðferð í Pól-
landi. Þess vegna
,,borgaði það sig“ fyrir
spítalann að koma
sjúklingnum af hönd-
um sér, en kostnaður-
inn við það lendir
óhjákvæmilega á
sjúkrahúsinu – um ein
milljón króna.
Á síðasta ári nam
kostnaður spítalans
vegna ósjúkratryggðra
188 milljónum króna
og vandinn fer vaxandi
með auknum fjölda
fólks með erlent rík-
isfang sem hingað kemur.
Ef það er fortakslaust skylda
vinnuveitenda að sjá til þess að
tryggingar starfsmanna séu í lagi,
þá verða yfirvöld að setja skýrar
reglur og beita einhverjum þeim
viðurlögum sem tryggja að vinnu-
veitendur fari að þeim reglum.
Þetta er eitt dæmi af mörgum
sem sannar, að ráðamenn verða að
bregðast skjótt við varðandi verk-
ferla og vinnulag í málum sem
snerta öra fjölgun fólks með erlent
ríkisfang hér á landi. Þeir verða að
grípa til aðgerða strax og hætta að
vísa hver á annan.
Á Landspítalinn að
vera tryggingafélag
ótryggðra útlendinga?
Margrét Sverrisdóttir
skrifar um sjúkratryggingar
útlendinga
Margrét Sverrisdóttir
» Landspít-alanum ber
skylda til að
veita sjúkling-
um neyðarþjón-
ustu, burtséð
frá því hvort
þeir eru tryggð-
ir. Þetta er vax-
andi vandi …
Höfundur á sæti í
stjórnarnefnd LSH.