Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.2007, Síða 2
2 LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Fólkið
fyrir utan
Eftir Sigtrygg Magnason
sigtryggur@islenska.is
Jæja, þá árið er liðið í aldanna skaut ogaldrei það kemur til baka. Að venju varþað endanlega þurrkað út með frétta-annálum og áramótaskaupi. Maður sér
á hinum ýmsu bloggum og á völdum stikk-
prufum af kaffistofum að skaupið þykir óvenju
gott þetta árið en ekki síður óvenju slæmt.
Sumir hlógu sig máttlausa en aðrir voru mátt-
lausir af leiðindum, skúffaðir, skildu ekki hvern
fjandann var verið að fara með þessu, spurðu
jafnvel: hverju er verið að gera grín að?
Já, að hverju er fólkið að gera grín? Það er
mín tilfinning að skaupið í ár hafi verið óvenju-
legt að því leyti að aðstandendur leyfðu sér að
vera fyndnir án þess að grafa sig ofan í
ákveðna atburði og persónur, stundum. Höf-
undarnir gerðu meira grín að tíðarandanum en
tíðindunum. Áramótaskaupið 2006 var laust við
það sem hefur verið áberandi í mörgum skaup-
um síðustu ára, ekki síst þeim sem talin eru vel
heppnuð, og það er fyrirlitning á íslensku sam-
félagi og íslensku gildismati. Þetta skaup var
karnival, uppbyggjandi niðurrif, ekki ólíkt því
sem gerist í breskum þáttum á borð við þætti
Ricky Gervais og ekki síður Little Britain.
Þessi krafa um að gert sé grín að einhverju
virðist nokkuð rík í Íslendingum. Hún er hluti
af ákveðinni dægurþörf sem einkennir litla
þjóð. Hún er leifar af því þegar allir, þá meina
ég allir, sátu með eyrun límd við útvarpið þeg-
ar fréttatími einu útvarpsstöðvarinnar byrjaði
klukkan 12.20. Hún er sameiningartákn þjóðar
sem er öll að hugsa það sama. Ég leyfi mér að
fullyrða að þessi krafa er á undanhaldi, hröðu,
og það kemur til af því að íslenskt samfélag er
stöðugt að verða ríkara, fjölbreyttara, frjáls-
ara, brotakenndara, flóknara, áhugaverðara.
Rótin að þessum breytingum er Netið. Það
hefur leyst úr læðingi krafta sem áður voru
bældir niður. Einhvers staðar heyrði ég að
þriðjungur 17 ára krakka í Bretlandi væri með
sitt eigið blogg. Þessir krakkar eru ekki venju-
legir fjölmiðlaneytendur. Þau eru blanda af
neytanda og framleiðanda. Á bloggum sínum
og myspace-síðum birtir fólk hugrenningar
sínar, myndir, tónlist, krækjur á aðrar síður.
Þessar síður eru í mörgum tilfellum nokkuð af-
gerandi hluti af sjálfsmynd: svona er ég.
Heimurinn er brotakenndari en áður. Pétur
Gunnarsson blaðamaður spyr á sínu bloggi
hver þurfi sjónvarpsstjóra þegar hann hafi
Youtube.com og Online-video-guide. Á vefnum
stjórnar fólk fjölmiðlaneyslu sinni. Á vefnum
kallar fólk eftir ákveðnum fréttum eftir því
hverju það hefur sjálft áhuga á en ekki eftir því
hvað fréttastjóra Morgunblaðsins eða Sjón-
varpsins finnst eiga erindi við lesendur/
áhorfendur.
Það er hætt við því að á þessum brota-
kenndu tímum hljómi það undarlega í eyrum
þessara sjálfstæðu fjölmiðlanotenda að steypa
nánast allri innlendri dagskrárgerð á einni
sjónvarpsstöð í sama Kastljósið. Er ég þá ekki
að leggja nokkurn dóm á gæði dagskrárinnar
heldur miklu frekar fyrirkomulagið, aðferða-
fræðina, að setja unglingaprógrammið, menn-
ingarþáttinn og dægurmálaþáttinn í sama
pottinn þar sem allt er á endanum metið á for-
sendum fréttarinnar: hvað er fréttnæmt? hvað
er nýtt?
Í samtímanum er tíminn meira virði en
nokkru sinni fyrr. Fólk vill hafa tíma fyrir
sjálft sig og sín áhugamál, ekki áhugamál ann-
arra. Með hjálp Netsins stjórnar fólk, sér-
staklega ungt fólk, í vaxandi mæli í hvað það
eyðir tíma sínum. Það verður sífellt erfiðara að
hafa stjórn á fólki, sífellt erfiðara að ná til þess:
það er í sínum heimi sem það bjó sjálft til.
Þetta eru áhugaverðir tímar fyrir fjölmiðla-
fólk. Eftir því sem fjölmiðlum og tækifærunum
til að afla sér frétta og afþreyingar fjölgar
verður erfiðara að ná til fólksins. Mbl.is hefur
þegar stigið stórt skref með því að bæta við
vídeóum og þá ekki síður með öflugri tengingu
bloggs og frétta. Það er nefnilega nokkuð ein-
falt mál að til þess að ná til fólks þarf að vekja
áhuga þess. Og kröfur og væntingar fólks um
sérsniðna fjölmiðla verða sífellt afdráttarlaus-
ari.
Eftir því sem þróun fjölmiðlanna vindur
fram í brotakenndri fjölbreytni verður vísast æ
erfiðara að búa til áramótaskaup þar sem gert
er grín að einstaklingum og atburðum. Og satt
best að segja er ég feginn. Þá er meira pláss
fyrir húmorinn.
Svona viljum við hafa það
» Það er hætt við því að á þessum brotakenndu tímum hljómi
það undarlega í eyrum þessara sjálfstæðu fjölmiðlanotenda
að steypa nánast allri innlendri dagskrárgerð á einni sjónvarps-
stöð í sama Kastljósið.
FJÖLMIÐLAR
Karnival „Áramótaskaupið 2006 var laust við það sem hefur verið áberandi í mörgum skaupum síðustu ára, ekki síst þeim sem talin eru vel
heppnuð, og það er fyrirlitning á íslensku samfélagi og íslensku gildismati. Þetta skaup var karnival, uppbyggjandi niðurrif, ...“
I Síðasta ár var að margra mati ár bloggsins.Segja má að bloggarinn hafi verið valinn
maður ársins af bandaríska tímaritinu Time
(það er að segja „þú“ sem ert farinn að taka
aukinn þátt í lýðræðislegri umræðu), um 60
milljónir manna blogga um
allan heim, tveir nýir bæt-
ast við á hverri sekúndu og
hér á landi hafa bloggarar aldrei verið meira
áberandi í umræðunni og reyndar í frétta-
mennsku einnig. Steingrímur Sævar Ólafsson
sló stundum stóru fréttastofunum við með
bloggi sínu (saevarr.blog.is) og að sumra mati
er pólitísk umræða hvergi jafn lífleg og á
blogginu. Þær raddir verða æ háværari að hin-
um hefðbundnu fjölmiðlum, ekki síst prent-
uðum, stafi mikil hætta af þessum nýja miðli.
Flestir þeirra hafa reyndar brugðist við með
því að tileinka sér hann með einhverjum hætti
eða leiða hann inn í sinn miðil, blogg er þannig
orðið hluti af fréttavef Morgunblaðsins
(mbl.is) og tilvitnanir í bloggfærslur eru al-
gengar í blöðum, jafnvel umræðupistlar um
bloggumræðuna.
II Augljóst er að bloggið hefur mikil áhrif,ekki bara á aðra miðla heldur einnig á
skoðanamyndun. Og líklega hefur það mjög
góð áhrif á hina hefðbundnu fjölmiðla og
umræðuna í samfélaginu. Ástæðan fyrir því
að bloggarinn var valinn maður ársins hjá
bandarísku tímariti er einmitt sú að hann
tekur nú virkan þátt í skoðanamynduninni
og styrkir þar með lýðræðið. En bloggið hef-
ur líka annars konar áhrif sem minni gaum-
ur er gefinn, meðal annars á hinum hefð-
bundnu fjölmiðlum. Bloggið hefur ekki bara
opnað leiðir fyrir fólk að tjá skoðanir sínar,
það er einnig gátt fyrir hið persónulega í lífi
fólks.
III Ef samtímamenningin hefur eitt-hvert eitt afgerandi einkenni sem
sker hana frá fortíðinni er það opinberun
einkalífsins. Þessi afhjúpun hins einka-
lega á sér ekki aðeins stað í blogginu held-
ur einnig í hinum hefðbundnu fjölmiðlum
sem hafa leitað svara við gagnvirkri bein-
tengingu Netsins við almenning. Raun-
veruleikaþættir í sjónvarpi eru skýrasta
dæmið. Valið á „þér“ sem manni ársins
hjá Time er kannski táknrænt fyrir þetta
en á forsíðu tímaritsins þar sem valið var
tilkynnt var birt mynd af spegli. Fjöl-
miðlar hafa stundum verið kallaðir spegl-
ar samfélagsins en miðlar eru nú ekki síð-
ur orðnir speglar einstaklinganna. Segja
má að játningamenningin, sem verið hef-
ur hluti vestrænnar menningar um aldir,
hafi verið færð á annað stig. Áhrif þess
eru ókunn.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Ég var við það að sofna, þegar
hljóðið í sírenunni barst inn um
opinn gluggann. Og ýlfraði og
ýlfraði. Ég bý langt frá öllum
spítölum svo þetta er ekki bein-
línis daglegt brauð, en auðvitað
getur fólk svosem slasað sig
hvar sem er. Þetta var óþægi-
legt hljóð og varði lengi. Og það var þá,
undir opnum glugga í mínu eigin húsi,
sem ég stóð mig að því að hugsa frekar
hvenær slökkt yrði á sírenunni en hvað
komið hefði fyrir þann sem verið var að
sækja. Ekki gæjalegt til frásagnar? Nei.
Strax í kjölfarið mundi ég eftir að hafa
– í öðrum heimsósómapistli – skrifað að
okkur [les: krúttlegum Íslendingum]
bregði enn í hvert sinn sem heyrist í sír-
enu. Ég notaði dæmið til marks um al-
menna nálægð og mennsku, að borgin
væri enn ekki orðin stórborg.
Hvað hef ég eiginlega skrifað margar
sveitaskýrslur um þetta, um stórborgina?
Fáumst ekki um það, ég sem sagt ligg
þarna undir sírenuhljóðinu á fimmtu-
dagskvöldi í hverfinu mínu og glaðvakna
meira og meira. Þá rifjast upp fyrir mér
að stuttu áður hafði vinkona mín í fyrsta
sinn verið stoppuð af betlara í Reykjavík.
Og það varð henni talsvert áfall. Ég tók
hana uppí á Laugaveginum og hún lýsti
betlaranum eins og hún væri á heimleið
úr sakbendingu: … þetta var svona kona
í pilsi með slæðu yfir svörtu hárinu,
kannski frá Pakistan, hélt opnum lóf-
anum fram, sjáðu svona, og með barn
með sér …
– Hvernig hefur pakistönsk kona, sem
á svo lítið að hún þarf að betla á götum
úti, ráð á flugfari alla leið til Íslands?
– Kannski átti hún pening, en hann fór
allur í farið? Uh. Kannski flóttamaður?
– Maður veit ekki.
En mín góða vinkona fullyrti að konan
hefði beinlínis tosað í sig og æskt fjár. Á
hvaða tungumáli mundi hún ekki, henni
brá svo mikið. Og gaf náttúrlega ekkert.
Meðan á frásögninni stóð ókum við
fram á eina götulistamanninn sem ég
man eftir að hafa séð í Reykjavík, þennan
í náttfötunum sem prílaði í lausum stiga á
Lækjartorgi allt síðasta sumar. Við
reyndum að meta hvort það væri tilviljun
að fyrsta sumarið sem betlarar nemi hér
land nemi götulistamenn líka land. Og
ennfremur: Á að gefa einhverjum pening
sem gefur ekkert á móti, eða á bara að
gefa þeim sem færir gleði. Eða er ósann-
gjarnt að bera þetta tvennt saman? Já.
Daginn eftir fór ég í strætó. Og af því
að ég tek eiginlega aldrei strætó þurfti ég
að spyrja hvað kostaði. Ökumaður með
yfirskegg svaraði: two-hundred-fifty.
Kannski var hann Pólverji, kannski Letti,
hann var allavega ekki úr Hlíðunum. En
hann rataði leið 24 og það dugði mér fínt.
Og ég hugsaði, hvort sem það var nú í
strætónum sjálfum, undir opna gluggan-
um, eða með vinkonu minni: Kannski er
það teikn um að borg sé orðin stórborg,
þegar strætóstjórarnir eru aðfluttir. Eins
og leigubílstjórarnir í New York.
Sírenan vældi ennþá, ég var alveg að
missa þolinmæðina... eða nei, ég hugsaði:
Þetta hlýtur að vera grafalvarlegt, fyrst
svona margir sjúkrabílar eru kallaðir
til … Það setti að mér hroll.
Í andvökunni mundi ég línu úr öðrum
pistli mínum um smæð Reykjavíkur:
„Þar eru hvorki jarðlestir, betlarar né
gleðikonur á götuhornum og þegar þetta
þrennt skortir er varla hægt að segja að
framtíðin sé komin.“
Ég veit ekki með allar göturnar sem á
að leggja í stokka, kannski má kalla þær
neðanjarðarsamgöngur, ég veit heldur
ekki hvað varð um konuna í pilsinu, það
eina sem ég veit er að þetta er í síðasta
sinn sem ég skrifa um hvort Reykjavík sé
stór borg eða lítil. Það skiptir ekki máli.
Það sem skiptir máli er hvernig manni
líður undir kvöld, þegar gluggarnir eru
opnir og ókunnugir slasast fyrir utan.