Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.2007, Blaðsíða 4

4 LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Véstein Lúðvíksson
vesteinnl@hotmail.com
Á
20stu öld létust um 100 millj-
ónir af völdum reykinga í
heiminum öllum. Árið 2025
munu um tíu milljónir deyja af
sömu orsökum, samkvæmt
WHO, og um milljarður áður
en öldin er úti. Þótt dregið hafi úr reykingum
á Vesturlöndum hafa þær aukist til muna
annarstaðar. Frá 1968 er aukningin á heims-
vísu 73%. Tóbaksfíkn drepur fleiri en alla hin-
ar fíknirnar til samans.
Frá lokum 19du aldar og fram á miðja
20stu komust fjölmargir læknar ekki hjá að
taka eftir að hinum reykjandi vegnaði al-
mennt verr en hinum. En það var ekki fyrr
en Richard Doll gerði grein fyrir rannsóknum
sínum 1950 og bandaríska landlæknisemb-
ættið kvað upp sinn úrskurð 1964, að fram
voru komnar sannanir sem erfitt var að vé-
fengja. Það var þó gert af miklum móð. Og nú
er vel skjalfest að tóbaksfyrirtækin tóku
efnalega hagsmuni sína fram yfir velferð
neytandans og kostuðu alls kyns sérfræðinga
til að fara með staðlausa stafi áratugum sam-
an. Þessu er nú lokið að mestu, þökk sé bæði
lagabókstaf og almenningsáliti. Í stað þess
reyna tóbaksfyrirtækin að auka söluna með
áróðri meðal barna og unglinga, að gera vöru
sína þannig úr garði að fólk ánetjist henni
sem rækilegast og auglýsa hana hvar sem því
verður við komið. „Glæpur gegn mannkyni,“
segja sumir lögfræðingar. „Frjáls viðskipti,“
segja tóbaksfyrirtækin og hljóma þá einsog
breska heimsveldið sem beitti þessum frasa
óspart í ópíum-stríðunum í Kína á 19du öld.
Þetta þýðir ekki að tóbaksfyrirtækin hafi
eingöngu ráðið til sín aukvisa. Hjá þeim vinna
skarpir hausar sem vissu það t.d. upp úr 1960
sem heimurinn vissi ekki fyrr en seinna, að
sígarettur hafa að geyma geislavirka efnið
pólón-210. Og þetta er aðeins eitt dæmi af
mörgum um „neikvæðar fréttir“ sem tóbaks-
fyrirtækin stungu undir stól.
Af þessu er ljóst að orðið „vísindamaður“
er ekki trygging fyrir neinu. Sem starfsstétt
eru vísindamenn einsog vörubílstjórar sem
aka flestir með gát og líða fyrir þá fáu sem
koma óorði á stéttina með ofsaakstri. Segja
má að vísindamenn tóbaksfyrirtækjanna iðki
vísindi, jafnvel bæði af kappi og glögg-
skyggni, en starfsheiðurinn og niðurstöð-
urnar eru til sölu, þó ekki fyrir neytandann
heldur þá sem græða á að gera hann háðan
eitrinu. Vísindavændi hefur þetta verið kall-
að.
Hitt er líka vitað að einstaka stjórn-
málamenn og flokkar hafa þegið stórfé af tób-
aksfyrirtækjunum gegn beinum og óbeinum
stuðningi við þau. Þetta á ekki síst við um
BNA þar sem einn af öflugustu þrýstihóp-
unum hefur áratugum saman verið frá tób-
aksiðnaðinum.
„Varist alla ágirnd“
Af hverju stjórnast fyrirtæki sem gera út á
heilsubrest og dauða og leggja sig í líma við
að auka á eymdina?
Eiginhagsmunum, lögmálum markaðarins,
kröfum hluthafanna? Því ekki það. En hvað
um græðgi? Og hvað um græðgi að viðbættri
afneitun á afleiðingarnar? Eða með hverskon-
ar hugarfari er þetta yfirleitt hægt?
Maður er nefndur Ivan Boesky. Árið 1986
hélt hann fræga ræðu í Kaliforníu-háskóla í
Berkeley og sagði m.a.: „Ég held að græðgi
sé heilbrigð. Það er hægt að vera gráðugur
og hafa samt góða tilfinningu fyrir sjálfum
sér.“ Skömmu seinna var hann dæmdur til að
dúsa í fangelsi og greiða stórsekt fyrir inn-
herjasvindl á Wall Street og hefur ekki borið
sitt barr eftir það.
Þessi maður var fyrirmyndin að Gordon
Gekko, einni umtöluðustu kvikmyndapersónu
seinni tíma. Micheal Douglas lék þennan
„harðasta nagla á Wall Street“ af snilld og
hlaut Óskar fyrir. Jafnvel þeir sem aldrei
„Græðgin er góð,“ sagði
Hver tæki sé far með flugvél þó að ekki væru
nema eins prósents líkur á að vængirnir
dyttu af henni í 35.000 feta hæð? Ef við vitum
að stutt er í að það verði óafturkræfar breyt-
ingar á lífsskilyrðum á jörðinni erum við þá
tilbúin að fórna eigin stundarhag? Græðgi
mannsins er umfjöllunarefni þessarar grein-
ar og afleiðingar hennar.
Gordon Gekko Frægð sína á Gekko (til hægri) því að þakka að hann hefur orðið tákngervingur þeirrar hugarfarsbreytingar sem átt hefur sér
stað í BNA varðandi auð og hlutverk hans í samfélaginu. Getur verið að þessi gamli tákngervingur sé nú hættur að vera tákn um breytt hug-
arfar og orðinn að tákni um AFLEIÐINGAR þessa sama hugarfars?