Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.2007, Page 12

12 LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Leikstjórinn Spike Lee er með íbígerð mynd byggða á æviferli
söngvarans nýlátna James Browns.
Vinnan við
myndina var haf-
in þegar Brown
lést nú á jóladag.
Hann hafði að
sögn gefið leyfi
fyrir því að öll
lögin sín yrðu
notuð í myndinni.
Brown ólst
upp í mikilli fá-
tækt í suð-
urríkjum Banda-
ríkjanna en barðist til metorða í
sönglistinni. Hann var gjarnan
nefndur Guðfaðir sálartónlist-
arinnar og hafði hreint ekki hugsað
sér að hætta tónleikahaldi, en hann
hafði áformað að halda tónleika á
gamlárskvöld.
Ekki hefur enn verið tilkynnt
hver muni fara með hlutverk
Browns í myndinni, sem áætlað er
að frumsýnd verði árið 2008, en
sögusagnir herma að Samuel L.
Jackson muni fara með hlutverk
sálarkonungsins.
Brown giftist fjórum sinnum á
ævinni og sat í fangelsi um tíma,
meðal annars fyrir fíkniefnanotkun.




Það var fátt sem kom á óvart þeg-ar tilnefningar til Actors Guild-
verðlaunanna
voru tilkynntar
fyrr í vikunni.
Tilnefningarnar
féllu þeim flest-
um í skaut sem
hafa sópað að sér
tilnefningum til
annarra svipaðra
verðlauna und-
anfarnar vikur.
Leikarinn
Leonardo DiCap-
rio fékk tvær tilnefningar fyrir hlut-
verk sín í myndunum The Departed
og Blood Diamond. Þá voru þau
Helen Mirren og Forrest Wittaker
tilnefnd fyrir hlutverk sín sem El-
ísabet II Englandsdrottning og Idi
Amin í myndunum The Queen og
The Last King of Scotland, en þau
hafa verið tilnefnd til allra stærri
kvikmyndaverðlauna hingað til og
kæmi flestum á óvart ef ósk-
arsverðlaunatilnefning bættist ekki
á lista þeirra.
Leikarafélagið The Screen Actors
Guild samanstendur af 120 þúsund
félögum leikara í Bandaríkjunum,
sem allir hafa atkvæðisrétt í kjör-
inu.
Verðlaunin verða afhent hinn 28.
janúar næstkomandi.




Og enn að verðlaunum í kvik-myndagerð. Tilkynnt hefur
verið hvaða sex
myndir koma til
greina sem hand-
hafar Gullbjarn-
arins, að-
alverðlauna
kvikmyndahátíð-
arinnar í Berlín
sem fram fer í
byrjun febrúar.
Kvikmynd-
irnar Yella eftir
þýska leikstjórann Christian Pet-
zold og Irina Palm í leikstjórn hins
belgíska Sams Garbarskis eru með-
al tilnefndra en sú síðastnefnda
skartar Marianne Faithfull í hlut-
verki miðaldra konu sem gerist liðs-
maður í kynlífsklúbbi í von um að
verða sér úti um peninga.
Tvær bandarískar myndir eru
meðal tilnefndra, góðmennin The
Good Shepard í leikstjórn leikarans
Roberts DeNiros og The Good Ger-
man eftir Steven Soderbergh.
Þá eru ótaldar Goodbye Bafana
eftir Bille August, saga fangavarðar
Nelsons Mandela og hin suður-
kóreska I Am A Cyborg But That’s
OK eftir leikstjórann Park Chan-
wook.
Kvikmyndahátíðin í Berlín verður
nú haldin í 57. sinn.
KVIKMYNDIR
Spike Lee.
Robert De Niro
Leonardo
DiCaprio.
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Leiknar íslenskar myndir voru áberandi íkvikmyndahúsum landsins árið 2006 oger það ekki síst að þakka vinsældumMýrarinnar sem Baltasar Kormákur
leikstýrði og skrifaði og sýnd var þegar hausta tók.
Mýrin naut reyndar slíkra vinsælda hjá lands-
mönnum að leita þarf aftur um allnokkur ár til að
finna sambærilegan innlendan smell og í fyrsta
skipti síðan um árþúsundamótin var íslensk kvik-
mynd svo gott sem á allra vörum. Líkt og oft vill
vera með íslenskar kvikmyndir sem njóta vinsælda
var mynd þessi byggð á þekktri skáldsögu, sam-
nefndri sakamálasögu Arnalds Indriðasonar, en
þegar litið er til viðtaka hennar verður því vart
neitað að Mýrin er hressileg innspýting fyrir inn-
lenda kvikmyndagerð sem jafnvel hefur þurft að
glíma við ákveðna höfnunartilfinningu undanfarin
ár þegar að viðtökum almennra áhorfenda kemur.
Íslenska bíóárið 2006 hófst þó á dálítið lág-
stemmdari nótum með Blóðböndum sem leikstýrt
var af Árna Ólafi Ásgeirssyni. Hér var á ferðinni
metnaðarfull kvikmynd sem leitaðist við að gera ör-
lögum tiltekinnar fjölskyldu skil þar sem hún geng-
ur í gegnum erfiðleika. Þemu myndarinnar tengj-
ast karlmennskuhugtakinu og ákveðnu formi
karlakrísu auk þess sem fjölskyldugildi eru gerð að
umfjöllunarefni. Ljóst er að leikstjóri mynd-
arinnar, Árni Ólafur, er upprennandi kvikmynda-
gerðarmaður með mikla hæfileika. Verkið er upp-
fullt af stórskemmtilegum og fallegum tökum,
senur eru vel útfærðar og samhengi milli skota og
myndskeiða er öruggt og oft haganlega smíðað.
Hvað vinnu leikstjóra, tökumanns og klippara varð-
ar fannst mér mynd þessi taka t.d. Mýrinni fram.
Akkilesarhæll verksins er hins vegar sú grunn-
hugmynd sem handritið gengur út frá og það
hvernig persónur eru þróaðar, en söguþráður
myndarinnar minnir um margt á gamaldags meló-
drama þar sem klisjukenndar staðalímyndir eru
notaðar án nokkurrar gagnrýni eða fjarlægðar.
Um mitt ár, eða síðla sumars, bar minnisstæð-
asta innlenda verk ársins fyrir sjónir áhorfenda en
þar var á ferðinni kvikmyndin Börn, afrakstur sam-
starfs leikstjórans Ragnars Bragasonar og leik-
hópsins Vesturports. Einstaka hlutir varðandi
mynd þessa minntu mig á eldri íslenska mynd, hina
vanmetnu Villiljós, en þar held ég að hafi fyrst og
fremst verið að verki sú staðreynd að Börn sam-
anstendur af nokkrum ólíkum sögum og sögusvið-
um, líkt og Villiljós. Ólíkt henni spinnur Börn hins
vegar samhengi fyrir sögurnar þannig að allar
tengjast þær á ákveðnum tímapunktum (eins og vill
vera hjá bandaríska leikstjóranum Robert Altman
sem gerði það að sínu lífsverki að sýna fram á að
kvikmyndin gæti rúmað fjölþætt samansafn ólíkra
sagna sem bregða ákveðinni birtu á mannlífið).
Styrkleikur Barna var þó kannski fyrst og fremst
tvenns konar. Annars vegar sýndi hún hvað eftir
annað, í aðskildum atriðum, að íslenska kvikmynd-
in hefur náð umtalsverðum hæðum í því að flétta
saman því sem stundum er kallað „mis en scene“,
en þar er átt við samsetningu myndrammans, og
handriti sem hefur ákveðinn þunga í flutningi leik-
ara sem finna sig frammi fyrir myndavélinni. Hins
vegar er það sköpun kvikmyndaborgarinnar
Reykjavíkur, en svart/hvít myndatakan og almenn
rýmisnotkun gera borgina, bæði úthverfin og mið-
borgina, að heillandi og oft skuggalegu umhverfi
fyrir dramatíska fléttuna.
Sama mætti reyndar að mörgu leyti segja um
Mýrina, en eitt af því sem tókst vel að framkalla í
þeirri mynd var tilfinning fyrir stað og rými, en
myndatökurnar af Reykjavík og nágrenni, í sam-
blandi við tónlist Mugisons, voru oft og tíðum
áhrifaríkar. Það er síðan annað mál að ég skildi
hvorki uppi né niður í því sem gerðist í Mýrinni og
tekur hún Blóðböndum í raun fram hvað varðar
gallaða handritasmíð.
Um jólin kom svo síðasta myndin í röð stórra
leikinna mynda á árinu, Köld slóð sem leikstýrt er
af Birni B. Björnssyni. Hér, líkt og í Mýrinni, er um
sakamálamynd að ræða en sögusviðið er ekki borg-
in heldur virkjun á hálendinu en mér er til efs hvort
rammpólitískara sögusvið sé finnanlegt þegar litið
er til íslensks samtímaveruleika. Umgjörð mynd-
arinnar er fagmannleg en aftur er það handritið
sem reynist veikasti þáttur myndarinnar en kvik-
myndagagnrýnandi Morgunblaðsins gagnrýndi
myndina einmitt fyrst og fremst fyrir annmarka í
söguþræði og röklegri framvindu.
Ef horft er til síðari hluta ársins er hins vegar
ekki úr vegi að spyrja hvort velgengni sakamála-
sögunnar í íslenskum bókmenntum sé e.t.v. að
byrja að síast inn í kvikmyndalífið. Ég veit ekki um
hversu bein vensl er svo sem að ræða, íslenska
sakamálasagan hefur verið á flugi undanfarin ár en
mér segir svo hugur að bíóárið 2006 sé kannski sú
stund þegar ákveðnar hugmyndir, bæði í markaðs-
legum og listrænum skilningi, tóku svo ekki verður
um villst að flytjast milli listgreina.
Íslenska bíóárið 2006
SJÓNARHORN »… mér segir svo hugur að bíóárið 2006 sé kannski sú stund þegar
ákveðnar hugmyndir, bæði í markaðslegum og listrænum skiln-
ingi, tóku svo ekki verður um villst að flytjast milli listgreina.
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
N
ýjasta verk Hirokazu Koreeda,
Blómið (Hana yori mo naho, en
enskur titill myndarinnar er
einfaldlega Hana, 2006), hlaut
mikla athygli á Kvikmyndahá-
tíðinni í London síðastliðið
haust en bíður enn almennrar dreifingar á Vest-
urlöndum. Myndin gerist á átjándu öld og telst
til samúræja-mynda en reynist þegar upp er
staðið róttæk afbygging á bushido-hefðinni.
Koreeda fæddist árið 1962 í Tókýó. Hann
gerði sína fyrstu mynd árið 1991 en hafði fram
að því hugsað sér að vera rithöfundur. Þegar
reynt er að líkja honum við aðra samtímaleik-
stjóra eru nöfnin Hou Hsiao-Hsien og Tsai
Ming-liang gjarnan nefnd, en jafnvel mætti
halda því fram að aðferðir og viðfangsefni Ko-
reeda marki hann sem að sumu leyti fjölbreytt-
ari leikstjóra en áðurnefnt tvíeyki.
Handan við lífið
Fyrsta myndin eftir Koreeda sem vakti verulega
alþjóðlega athygli er Handan við lífið (eða Wan-
dafuru raifu á frummálinu, en After Life á
ensku, 1998) en þar er vöngum velt yfir því hvað
við taki þegar jarðnesku lífi lýkur. Sjálfur dauð-
inn og möguleikinn á handanlífi eru á þennan
hátt gerð að umfjöllunarefni en segja má að það
sé gert á bæði beinskeyttari hátt og frumlegri
en venja er til. Ekki er fjallað um aðdraganda
andlátsins, þá er andartakinu sjálfu ekki lýst úr
fjarlægð, þaðan af síður er athyglinni beint að
eftirköstunum eins og þau verka á aðstand-
endur. Hér er hluturinn sjálfur gerður að út-
gangspunkti frásagnarinnar, dauðinn, það að
vera látinn, en það eitt og sér er nokkuð sér-
stakt þar sem dauðinn hefur jafnan markað
endalok frásagna frekar en upphaf þeirra (enda
þótt finna megi myndir eins og Citizen Kane
sem eru þar skemmtilegar undantekningar). Þá
er einnig sjaldgæft að fjallað sé um dauðann
sem tilverustig, en það gerir mynd Koreeda. Í
því sambandi er algengara að sjá myndir af
dauðanum sem útþurrkun tilveru og hugveru,
fjarveru þeirra tilvistarhnita sem þörf er á til að
hægt sé að segja sögu, en síðasta myndskeið sí-
gildrar kvikmyndar Ingmars Bergmans, Sjö-
unda innsiglið, þar sem persónugerður Dauðinn
leiðir aðalpersónur myndarinnar í halarófu út úr
sögunni er þar ágætt dæmi.
Vangaveltur um forgengileika mannlegrar til-
vistar eru þó ekki nýleg spurnarefni en galdur
Handan við lífið felst kannski sérstaklega í
þeirri tilgátu sem á afskaplega yfirlætislausan
en fallegan hátt er sett fram, en hér er þeirri
hugmynd varpað fram að handanlífið hefjist sem
vikudvöl á sveitasetri þar sem nokkrir tugir ein-
staklinga sem allir eru í sömu sporum, þ.e. ný-
látnir, eru leiddir í gegnum ákveðið ferli af
reyndum starfsmönnum. Bækistöðin í fram-
haldslífinu er sem sagt gamaldags og rólynd-
islegt sveitasetur, umhverfi sem í fyrstu virðist
skilið frá nútímalegum kennileitum, en ferlið
sem um ræðir er svo sem ekki beinlínis hvers-
dagslegt. Fyrst í stað er hinum nýlentu gestum
falið það hlutverk að endurskoða líf sitt, og hér
er skoðunarhugtakinu beitt bókstaflega því við-
komandi einstaklingum eru fengnir kassar sem
innihalda að því sem virðist heilt æviskeið –
þeirra eigið – upptekið og tilbúið til sýningar á
vídeóspólum, dálítið eins og viðkomandi hafi alla
ævi verið óafvitandi aðalleikari í vinsælum raun-
veruleikasjónvarpsþætti og hér birtist loksins af-
raksturinn. En fólkinu er með öðrum orðum ætl-
að að horfa á eða hraðspóla í gegnum eigið
lífshlaup, reyna að líta það gagnrýnum augum
og einangra eitt andartak, þá stund sem fólkið
var að sönnu hamingjusamt, eða hamingjusam-
ast. Hér er því ekki beinlínis um trúarlega sýn á
handanlífið að ræða, iðrun, refsing eða verðlaun
í formi himnavistar koma ekki við sögu. Hand-
anheimurinn er að því sem virðist hlutlaus þegar
að siðfræði og jarðbundnum hegðunarreglum
kemur og eina krafan sem er lögð fram er að
einstaklingarnir séu hreinskilnir við sjálfa sig og
velji andartak þegar lífið lék við þá, reynslu sem
í endurliti er staldrað við og kjarnar einhvern
veginn gildi þess að vera lifandi. Þetta tekur
misjafnlega langan tíma, sumir þurfa ekki einu
sinni á hjálp myndbandanna að halda en aðrir
geta ómögulega ákveðið sig. Andartakið sem var
valið, „senan“ sem valin var úr eigin lífi, er því
næst endursköpuð sem atriði í kvikmynd. Sumir
líta um öxl og fyrir þeim er „hversdagsleg“ upp-
lifun á borð við þá að sitja á bekk með ástvini og
horfa á sólarlagið það sem stendur upp úr. Aðrir
eru kannski dramatískari og beina sjónum sín-
um að mikilvægum hvörfum eða umskiptum í
einka- eða atvinnulífi, en það sem einkennir at-
riðin er að þau samanstanda vanalega af sam-
skiptum við annað fólk. Nú, þegar „atriðið“ hef-
ur verið ákveðið er verkið hálfnað. Við tekur
sviðsetning á atburðinum þar sem leikarar eru
fengnir, sviðsmynd er byggð og handrit „skrif-
að“. Síðan er stuttmynd búin til – einkamynd úr
lífinu sem leitast við að fanga hugblæ liðins tíma
með aðferðum kvikmyndalistarinnar. Óþarfi er
e.t.v. að hafa fleiri orð um þessa mögnuðu kvik-
mynd sem tvinnar vangaveltur um eðli kvik-
myndamiðilsins saman við hugleiðingar um
minni og sjálfssköpun en útkoman er sannarlega
ógleymanleg.
Næsta mynd leikstjórans, Enginn veit (Dare
mo shiranai, á ensku Nobody Knows, 2004), er
ekki síðri, en mynd þessi var sýnd á Alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í Reykjavík árið 2005. Hér
fjallar Koreeda um sanna atburði sem áttu sér
stað í Tókýó á níunda áratugnum er einstæð
móðir skilur börn sín eftir í blokkaríbúð í mið-
borginni og þau neyðast til að sjá um sig sjálf
um langt skeið. Þetta er harmræn mynd en út-
litsfögur og mikið hvílir á barnaleikurunum sem
standa sig með mikilli prýði (Yuya Yagira sem
leikur elsta soninn hlaut leikaraverðlaunin á
Cannes árið 2004). Nýjasta mynd Koreeda er
eins og áður segir Blómið en þar leitar hann enn
á ný mið og tekst á við eina lífseigustu kvik-
myndategund Japans, samúrjæjamyndina, en
gerir það sem sínum sérstaka hætti.
Annað tilverustig
Óhætt er að telja japanska kvikmyndagerð-
armanninn Hirokazu Koreeda einn af athygl-
isverðustu leikstjórum samtímans. Eftir hann
liggur nú þegar nokkur fjöldi mynda, bæði leik-
inna og heimildarmynda, en segja má að hann
hafi fyrst skapað sér nafn í kvikmyndasamfélagi
heimalandsins um miðjan tíunda áratuginn, en
síðan þá hefur ferill hans verið nánast samfelld
sigurganga.
Blómið Nýjasta mynd japanska leikstjórans Ko-
reeda er Blómið en þar tekst hann á við eina líf-
seigustu kvikmyndategund Japans, sam-
úrjæjamyndina, en gerir það sem sínum
sérstaka hætti.