Lesbók Morgunblaðsins - 13.01.2007, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Al-
íslenskt
stríð
Eftir Birnu Önnu Björnsdóttur
bab@mbl.is
Síðastliðinn mánudag urðu sumir íNew York-borg dálítið áhyggjufullirrétt um níuleytið. Þær áhyggjurvoru ekki bundnar við borgina held-
ur dreifðu sér hratt og ósýnilega um heims-
byggðina, rétt eins og fyrirbærið sem
áhyggjunum olli – talsvert megn gaslykt –
dreifði sér um Manhattan. Það kom mér satt
að segja ekkert á óvart að fyrstu fréttir af
gasinu dularfulla sem læddi sér milli trjáa og
háhýsa og þaðan inn um vitin á samborg-
urum mínum skyldu berast mér frá annarri
heimsálfu. „Hæ elskan, finnurðu gaslykt?“
heyrði ég úr símanum eftir að hafa náð að
grafa hann upp úr úttroðinni töskunni á
hlaupum niður níðþrönga stigaganginn. „Það
sprakk einhver gasleiðsla í midtown, sá ég í
fréttunum,“ hélt karl faðir minn áfram, „ekk-
ert vera að þvælast þangað ef þú þarft þess
ekki …“ Á þessu stigi málsins var ég komin
út. Þefaði rækilega og fann bara þessa
venjulegu janúarmorgunlykt; smá bleyta,
nokkrir bílar, dáldið beikon: „Ég finn enga
lykt.“ „Flott. Vertu samt ekkert að kveikja
þér í sígarettu.“ „Ég reyki ekki!“ „Samt.“
Þar með lauk samtali okkar feðginanna og
ég hélt mína leið, gangandi upp 6. breið-
stræti og stefndi á kaffihús til að ná mér í
morgunkaffi. Leit í kringum mig á leiðinni,
sýndist ekkert panikástand á fólkinu,
sprungin gasleiðsla, jú,jú, shit, en jæja, slíkt
gerist. Þegar ég kom á kaffihúsið, sem er
svo lítið að allir heyra hvað allir eru að tala
um, var eitt umræðuefni á vörum fólks: hel-
vítis gasið. Hafði einhver fundið þetta?
Þokkalega! Tvær konur, pæjulegar frama-
konur um fertugt, með Blackberry í annarri
og Burberry-tösku í hinni (önnur með lítinn
hund í sinni), voru miðpunktur athyglinnar.
„Ógeð!“ sagði sú með hundinn, „ég vaknaði
við þennan viðbjóð, hringdi strax niður í
dyravörðinn og spurði hvað í andskotanum
væri í gangi. En hann vissi ekkert.“ „Enginn
veit neitt,“ greip hin fram í, „upplýsingar
eru mjög misvísandi“. Eftir dálitlar vanga-
veltur fólks um hvað þetta gæti verið,
hversu víða lyktin hefði dreift sér, hversu
mörg hús hefðu verið rýmd, og frásagnir af
því hvað hver hefði heyrt frá hverjum, og
hversu mörg símtöl þeim hefðu borist héðan
og þaðan (einn sagðist hafa eytt korteri í að
róa aldraða ættingja annars staðar í landinu
sem voru sannfærðir um að verið væri að
hefna fyrir henginguna á Saddam Hussein),
barst einhverjum sms með upplýsingum sem
hann deildi með viðstöddum. Gas í lofti var
ekki yfir hættumörkum, lyktin í rénun, og þó
að engin skýring fyndist á henni væru yf-
irvöld sannfærð um að ekkert hættulegt
væri á ferðinni. Við það yppti fólk öxlum og
hélt sína leið, frauðplastmál í hönd. Og um
ellefuleytið – þegar borgarstjórinn dáði,
Michael Bloomberg, hafði tilkynnt að allt
væri ókei – voru áhyggjur þeirra, sem höfðu
þá haft þær til að byrja með, gufaðar upp,
rétt eins og fyrirbærið sem olli þeim.
Þetta atvik hefur orðið til að rifja upp
annað sem varð í borginni í fyrra, sambæri-
legt en þó með ólíkum keim. Þá fannst dul-
arfull lykt víða á Manhattan sem hefur enn
ekki fundist skýring á, en sú lykt þótti mun
betri enda minnti hún á hlynsýróp en ekki
bilaða gaseldavél. Viðmiðunarpunktur og
undirtexti allrar umræðu og frétta sem
skrifaðar eru um málið er að sjálfsögðu ell-
efti september. Og við þetta sem gerðist nú í
vikunni mátti sjá að þó að áhrifa atburðanna
þann dag gæti vissulega enn – skrýtin lykt á
Manhattan kemst í heimsfréttirnar áður en
(morgunsvæft) fólk sem býr þar heyrir af
henni og samkvæmt rannsóknum sem New
York Times greinir frá eru borgarbúar orðn-
ir mun varari um sig hvað lykt varðar – þá
er almenna uppnámið sem fylgdi í kjölfarið á
hryðjuverkunum á bak og burt. Fjölmiðlar
reyna ekki einu sinni að magna upp ótta hjá
fólki við atvik sem þetta – eins og þeir voru
virkilega duglegir við fyrst um sinn – enda
vita þeir að grundvöllur fyrir slíkum æfing-
um er lítill núorðið ef nokkur. Og bandarísk
stjórnvöld – sem hefðu aldeilis gert mat úr
uppákomu sem þessari hér áður og reynt að
nýta dagana fyrst á eftir til að koma í gegn
einhverjum þéttum reglugerðarpakka þar
sem skerðing persónufrelsis færi saman við
massív aukafjárútlát til hernaðar – reyna
ekkert heldur, sem er auðvitað líka vegna
þess hversu verulega völd og áhrif þeirra
hafa minnkað að undanförnu.
Það er kannski heldur mikil bjartsýni að
ætla að runninn sé upp nýr og skynsamlegri
kafli í stríðinu gegn hryðjuverkum og að
bandarísk stjórnvöld séu hætt að nýta sér
ótta fólks og óöryggistilfinningu til að fá sínu
framgengt. En, þegar Bush og co. eru ann-
ars vegar, er samt ágætt, svona rétt einu
sinni, að finna aðeins minni skítalykt en áð-
ur.
Reuters
Gas í borginni Slökkviliðsbíll fyrir utan neðanjarðarlestarstöðina á Tímes Square í New York en útkall kom vegna megnrar gaslyktar í borg-
inni 8. janúar sl. Hús voru rýmd og lestarferðir féllu niður vegna ástandsins sem varði þó ekki lengi.
Hvað segir lyktin?
» Það er kannski heldur mikil
bjartsýni að ætla að runn-
inn sé upp nýr og skynsam-
legri kafli í stríðinu gegn
hryðjuverkum og að bandarísk
stjórnvöld séu hætt að nýta sér
ótta fólks og óöryggistilfinn-
ingu til að fá sínu framgengt.
FJÖLMIÐLAR
I Thomas Pynchon er einn af þessum heims-þekktu listamönnum sem engin þekkir.
Hann er maður sem allir vita hver er en enginn
hefur séð. Að minnsta kosti ekki nýlega. Nýj-
asta myndin sem til er af honum var tekin í
byrjun sjötta áratugar síðustu aldar. Hann hef-
ur ekki veitt viðtal í áraraðir. Hann á aðeins
samskipti við einn mann
hjá útgefanda sínum.
Ástæðan er sú að hann vill ekki vera þekktur,
nema þá einna helst fyrir skáldsögurnar sem
hann skrifar. Þær eru nú orðnar sex, sú nýjasta
heitir Against the Day og hefur hlotið frábæra
dóma. Hún gerist að hluta til á Íslandi eins og
fjallað er um á síðu 11 í Lesbók í dag. Bókin
bendir til þess að Pynchon hafi kynnt sér stað-
hætti og sögu landsins vel. Kannski kom hann
hingað. Sáuð þið hann nokkuð?
II Nei, líklega hefur enginn komið auga áPynchon ef hann hefur þá lagt leið sína
hingað. Það veit enginn hvernig hann lítur út!
Það er ekkert að marka fimmtíu ára gamlar
myndir. Íslandskaflinn gerist að hluta til á Ísa-
firði en mest í Reykjavík. Pynchon hefur sjálf-
sagt gengið um götur, skoðað fjöllin fyrir vest-
an, fengið sér kaffi á Hressó eða kannski frekar
Tíu dropum, komið við í Eymundsson til að
kanna hvort hann væri seldur í Reykjavík,
kannski spurt afgreiðslufólkið hvort það kann-
aðist við Thomas Pynchon, sérkennilegan og að
margra mati óskiljanlegan póstmódernista frá
Bandaríkjunum sem skrifaði helst ekki færri
en 600 síður í einu. Þá var Mason & Dixon nýj-
asta bókin hans, fólkið hefur hrist hausinn og
sagt: En við eigum Hallgrím Helgason, hann á
líka erfitt með að hætta að skrifa en það er
hægt að skilja hann.
III Pynchon býr í New York-borg. Hann lifirfrekar hversdagslegu lífi, er sagt. Hittir
vini sína úr rithöfundastétt á kaffihúsum, versl-
ar við kaupmennina í hverfinu og eyðir helg-
unum utan borgarmarkanna með fjölskyldunni.
Það eina sem er óvenjulegt við manninn er að
hann hefur skrifað skáldsögur sem markað
hafa djúp spor í bókmenntasöguna. Það er í
sjálfu sér ekkert skrýtið að maðurinn vilji ekki
láta birta mynd af sér opinberlega. Flestum
þykir hann þó eiga að vera í sviðsljósinu vegna
þess að hann hefur skrifað skáldsögur sem
skipta máli. Það segir sitt um samtímann. Ein-
staklingurinn á bak við verkin skiptir miklu
máli. Ekki endilega vegna þess að hann muni
varpa ljósi á verkið – þar er reyndar ekki á vís-
an að róa – heldur vegna þess að fólk vill geta
séð framan í manninn á bak við verkið. Það vill
geta þekkt hann úti á götu. Dáðst að honum.
Dæmt hann. Eða hvað? Hvers vegna skiptir
það máli að Pynchon er óþekktur?
IV Sumir halda því reyndar fram að Pync-hon sé ekki til. Hann sé jafnvel dulnefni
nokkurra manna sem skrifa bækurnar í sam-
einingu. Það er fólki ekki aðeins ofviða að vita
af manni sem ekki vill vera þekktur heldur
einnig að trúa því að einn hugur standi á bak
við verk eins og þau sem Pynchon er skrifaður
fyrir.
NEÐANMÁLS
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
!
Það líða ekki áramót án þess að
ég lesi um eitthvert vesalings
hross sem tryllist og þýtur á rás
út í rauðan dauðann. Gamlárs-
kvöld er versta hryllingskvöld
ársins fyrir dýrin, sem skynja
langt út fyrir mannleg eyru.
Hvað ætli margir fuglar drepist
á hverju ári, eða hvernig ætli ástandið sé
niðri á Tjörn um miðnætti? Sjálfur ólst ég
upp með köttum og hef því upplifað ein-
lægan ótta taka sér bólfestu í þeim um leið
og sprengingarnar byrja. Lætin dreifa sí-
fellt úr sér, ekki aðeins á áramótunum
sjálfum heldur alla daga þar um kring. En
gamlárskvöld er langsamlega verst og
þegar nær dregur miðnætti þarf að róa
niður kettina og sýna þeim samstöðu.
Skríða undir borð til þeirra og veita þeim
félagsskap. Í ár var óvenjumikið sprengt,
sumir tala um mengunarmet (hvort sem
átt er við reyk- eða hljóðmengun), en það
fór nánast framhjá mér. Heima var dregið
fyrir alla glugga og músík sett á fóninn til
að mynda verndarskjöld, þótt veikbyggð-
ur væri. Á miðnætti drógum við aðeins frá
stofuglugganum til að sjá stærstu flugeld-
ana, svona rétt til að halda í hefðina, en að
því undanskildu sprengdi ég ekkert og var
nokk sama.
Þegar ég var strákur fannst mér gaml-
árskvöld heillandi, líkt og flestum börnum.
Mér finnst enn gaman að sjá flugelda, ég
neita því ekki, en áhuginn og sjarminn er
löngu horfinn. Gamlárskvöld hefur breyst
í slíka ofgnótt af látum og brjálæði að það
sem var eitt sinn heillandi er orðið yf-
irgengilegt og pirrandi. Ég hef eytt ára-
mótum erlendis þar sem fólk var sam-
ankomið hér og þar um bæinn á miðnætti
til að fylgjast með glæsilegum flug-
eldasýningum. Þar voru allir afar kátir og
nutu þess til fullnustu að sjá ljósadýrðina.
Ég myndi miklu frekar vilja sjá skipulagð-
ar flugeldasýningar á áramótum heldur en
stríðslætin í borgarbúum sem vilja allir
sprengja burt árið með betri og flottari
tertum en nágrannarnir. Slíkar sýningar
myndu vissulega hræða dýrin að ein-
hverju leyti, hjá því verður ekki komist, en
áfallið væri þeim mun minna. Lætin væru
ekki jafnmikil í einu og ekki dreifð yfir
jafnlangt tímabil.
Þeir sem skilja hvað um er að ræða þeg-
ar ég tala um dýrahræðslu geta varla haft
í sér að sprengja mikið. Ég vildi óska að
það væri nóg að þekkja dýr til að skilja
óttann, en svo er ekki. Ég hef gengið upp í
brjálæðið á Landakotstúni og komið að
hundi læstum inni í bíl, geltandi eins og
hann ætti lífið að leysa. Hvers lags hund-
eiganda getur dottið í hug að taka dýrið
með á flugeldasýningu? Margir vilja trúa
því að þetta eldist af dýrum, að þau venjist
látunum með árunum, en svo virðist ekki
vera. Þetta er innbyggt í náttúrueðlið og
alltaf jafntryllandi. Ég eyddi áramótunum
með fullorðinni kisu og kettlingnum henn-
ar, sem var að upplifa þetta í fyrsta skipti.
Þau voru bæði jafnhrædd. Auk þess hitti
ég fyrir gamlan hund sem hefur margoft
upplifað gamlárskvöld, en hafði látið eins
og hvolpur allt kvöldið og var við barm
taugaáfalls. Næsta ár þarf líklega að gefa
honum róandi. Svo virðist sem meirihluti
borgarbúa íhugi ekki þessi mál, eða láti
þau sem vind um eyru þjóta, líkt og er með
dýr á stríðshrjáðum svæðum. Fáir hugsa
út í þau, en á seinasta ári hefur til dæmis
verið í gangi hjálparstarf í Líbanon og Ísr-
ael til að bjarga og aðstoða dýrin sem upp-
lifðu hörmungarnar, þótt sjaldan sé á það
minnst í fréttum. Það er algengt að líkja
íslenskum áramótafögnuði við stríð, með
tilheyrandi skothríð, en það er sjaldgæft
að fólk viðurkenni að þessu ímynd-
unarstríði fylgja árlega raunveruleg fórn-
arlömb, hvort sem það eru kettir, hundar,
fuglar eða hestar.