Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.2007, Side 2

2 LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ara Trausta Guðmundsson
aritrausti@linuhonnun.is
!
NÚ þegar framkvæmdir eru
hafnar við tónlistar- og ráðstefnu-
húsið (TRH) fara enn einu sinni
fram umræður um hönnun og
rekstur þessarar „þjóðarhallar“.
Ólafur Hjálmarsson verkfræð-
ingur, Egill Ólafsson tónlist-
armaður og Stefán Hermannsson
verkfræðingur og forsvarsmaður verkefn-
isins hafa skipst á orðum í Lesbók, m.a. um
ferli ákvarðana, hljómburð, rekstrarform
og ólíkar greinar tónlistar sem þarna eiga
sitt vígi. Enn fremur mun Björn Bjarnason
ráðherra hafa tekið þátt í umræðum með
skrifum á heimasíðu sinni. Um öll þessi orð
fjalla ég ekki. Ekki heldur um hönnun
byggingarinnar eða útlit.
Ég kom lítillega að umræðunum nýverið.
Stuttur pistill í Lesbók lýsti efasemdum um
hagkvæmni byggingarinnar og samþættun
tónlistarstarfsemi og ráðstefnuhalds. Ég sé
ekki svör við efasemdunum í skrifum þeirra
sem málið er skyldast enda er flest vænt-
anlega of seint fram sett. Allt er klappað og
klárt og byggingarframkvæmdir hafnar.
Ég lét líka í ljós undrun, eins og ég held
margir aðrir, á að tónlistarhús þjóðarinnar
úthýsti í raun einum geira: Tónlist sem er
samþætt sviðslist, þ.e. flutningi, ópera,
óperetta, söngleikja og balletta. Á til-
teknum tímapunkti var að vísu bætt við
hljómsveitargryfju í aðalsal og grunnbún-
aði sviðs. En þeir sem leggja áherslu á
þetta listform munu ekki hafa fasta starfs-
aðstöðu í húsinu. Aðeins verður unnt að
efna til stopulla sýninga á slíkum verkum
og þá trúlega með töluverðri fyrirhöfn
vegna leikmynda og undirbúnings; jafnvel
með takmörkunum vegna fyrirferðar og
mikils kostnaðar. Eða með öðrum orðum:
Ekki er gert ráð fyrir að tónlistarhús þjóð-
arinnar hýsi alla vaxtarsprota tónlistar með
öllu sem fylgir, þar með talinni samfelldri
starfsemi. Er það vegna of mikils kostn-
aðar? Ekki miðað við núverandi hönnun. Er
það vegna ósamkomulags meirihluta tón-
listarmanna/sviðslistarmanna úr ólíkum
geirum tónlistar? Mér er það til efs. Er það
vegna listrænna krafna? Það væri langsótt-
asta skýring í heimi. Er það vegna vantrúar
á framtíð tónlistar sem er samþætt sviðsl-
ist? Ekki bendir framgangur óperu og list-
dans til þess.
Mér er enn fyrirmunað að skilja þetta
ráðslag og gagnrýni það. Vel getur verið, á
einhverjum tímapunkti í löngum aðdrag-
anda þessa mikla húss, að forsvarsmenn t.d.
óperuflutnings eða danslistar hafi sagst
ekki vilja eiga heima á hafnarbakkanum.
Ég held raunar að það eigi ekki við, síðustu
árin að minnsta kosti. En gamalt „nei“ eða
„ég veit ekki með vissu“ veitir ekki sjálf-
krafa fjarvistarleyfi listgreina til langrar
framtíðar í „þjóðarhöllinni“. Framsýni er
mikilvæg í menningu og listum. Og ekki
spillir að tónlist veltir þegar vel á annan tug
milljarða króna, og stefnir upp á við.
En gert er gert og horfið það sem étið er
eins og einhver sagði einhvers staðar.
Kópavogsbær mun líklega verða bakhjarl
óperu- og söngleikjaflutnings og ég hef
þakkað þann áhuga og víðsýni forsvars-
manna bæjarins eins og margir. Um fram-
tíðaraðstöðu ballett- og danssýninga veit ég
ekki. Hitt er víst að það má heita ótrúlegt
hve langt þessar listgreinar hafa náð í
starfsumhverfinu sem þeim hefur verið bú-
ið. Raunar á það jafnt við um ýmsar aðrar
listgreinar.
Það væri forvitnilegt, sem lokaframlag
mitt til þessarar umræðu í bili, að spyrja þá
sem svara vilja: Hvaða rök eru fyrir því að
hanna ekki TRH sem starfsstöð allra tón-
listargreina er krefjast mikils rýmis,
mannafla og fjár, í jafn litlu samfélagi og því
íslenska?
Flókin spurning krefst einfaldra og
skýrra svara.
Eru ekki
allir með í
leiknum?
UPPHRÓPUN Anna Kristín Jónsdóttir
anna.kristin.jonsdottir@gmail.com
S
ígild spurning um hlutverk fjöl-
miðla hefur enn vaknað eftir um-
fjöllun síðustu vikna um Byrgið,
Heyrnleysingjaskólann, refsi-
lækkun Hæstaréttar og Breiða-
víkurheimilið. Hver eru áhrif fjöl-
miðlanna og þeirra frétta sem þeir birta? Eiga
þeir að flytja hlutlausar frásagnir og láta les-
endum, áheyrendum og áhorfendum eftir túlk-
unina? Felst aðhaldshlutverk þeirra í því að þeir
leiði og móti almenningsálit, sérstaklega í erf-
iðum og viðkvæmum málum?
Frásagnir af harðræði og ofbeldi sem ungir
drengir máttu sæta í Breiðavík á sjöunda og
áttunda áratug síðustu aldar hafa varla látið
nokkurn ósnortinn. Flestir taka undir það að
eitt meginhlutverk fjölmiðla sé að varpa ljósi á
hluti sem miður fara í okkar samfélagi, og það
sé mikils vert að draga fram mál sem legið hafa
í þagnargildi. Umræðan nú hefur orðið til þess
að málið var rætt á fundi ríkisstjórnar og ákveð-
ið að bjóða þeim, sem eiga um sárt að binda eftir
vonda vist í Breiðavík, aðstandendum og fyrr-
verandi starfsfólki sálfræðiaðstoð. Sérstakri
nefnd var falið að rannsaka starfsemi Breiða-
víkur og annarra upptökuheimila ríkisins frá
því á sjötta áratugnum fram til 1980. Þannig eru
áhrif fjölmiðla sem vöktu þessa umræðu nú
greinileg.
En af hverju ætli frásagnir af hrottaskap og
misþyrmingum í Breiðavík veki svo sterk við-
brögð núna en lítil sem engin þegar frá þeim var
greint í ævisögu sem kom út fyrir rúmum ald-
arfjórðungi? Er það umfjöllunin og miðillinn
sem kallar á viðbrögðin? Í umræðum á þingi var
vísað til sjónvarpsins en ekki dagblaða, er þarna
enn staðfest hve mikil tilfinningaleg áhrif sjón-
varpið hefur? Eða er það tíðarandinn, var eng-
inn tilbúinn að hlusta á það fyrir tuttugu, þrjátíu
árum, þegar ógæfumenn sögðu frá því að þeim
hefði verið misþyrmt sem börnum, þó þeir væru
í umsjá yfirvalda? Er það bara umhverfið og
það að þessar fréttir af Breiðavík koma nú í
kjölfar frétta af Byrginu og Heyrnleysingja-
skólanum sem hafa á okkur dunið undanfarnar
vikur og mánuði? Ætli einhver blanda sé ekki
líklegust.
En um leið og fólk situr heima hjá sér nær
lamað andspænis frásögnum af mannvonsku og
fólskuverkum, þá heyrast raddir sem segja að
gæta skuli hófs í umfjöllun um svo átakanleg
mál. Það sé ekki fjölmiðlanna að dæma. Það
verði að gæta varúðar þegar fólk sé kallað til
vitnis um löngu liðna atburði og sakir bornar á
nafngreinda menn án þess að þeir geti svarað
fyrir sig. Miklar umræður spunnust í net-
heimum um það hvort ætti að sýna grátandi
fólk í viðtölum og sýndist sitt hverjum. Það er
vissulega ekki algengt að sjá fólk gráta í frétt-
um, helst, þegar við sjáum hamfarafréttir langt
utan úr heimi þar sem fólk syrgir ástvini sína,
Sjaldnar að viðmælendur í innlendu frétta-
viðtali sjáist fella tár. Einmitt þess vegna er það
líka mjög áhrifamikið, en enn og aftur vakna
spurningar um hvenær sé komið nóg og hvenær
tilfinningar fólks séu bornar á torg, án þess að
þjóni nokkrum tilgangi.
Umræður um hlutverk fjölmiðlanna og um-
fjöllun þeirra um dómsmál, varð líka allhávær
fyrir skömmu þegar Morgunblaðið birti myndir
af dómurum á forsíðu sinni, eftir að dómur í
kynferðisbrotamáli hafði verið mildaður í
Hæstarétti. Sérstaka athygli vakti uppsetning
fréttarinnar, myndunum var raðað þvert yfir
forsíðuna og í fyrirsögninni var vísað beint til
dómaranna, milduðu dóminn stóð þar, sögnin í
fleirtölu og germynd. Í fréttum af dóms-
uppkvaðningum er nú algengara að vísað sé til
dómstólsins en mannanna sem hann skipa. Fólk
skildi forsíðuna nokkuð misjafnlega við fyrstu
sýn. Sumir sáu myndirnar og héldu að hér væri
verið að segja frá skipsskaða, aðrir sáu þarna
sakborninga. Þessi túlkun var öll byggð á tákn-
um og uppsetningu frekar en texta fréttarinnar.
En það var að minnsta kosti augljóst að þarna
lýsti blaðið eða ritstjórar þess andúð á nið-
urstöðu Hæstaréttar. Þessi uppsetning vakti
hörð viðbrögð, sérstaklega í röðum lögmanna
og dómara sem þótti ómaklega vegið að dóm-
urunum. Morgunblaðið væri hér farið að feta út
á veg gulrar pressu sem ekki sæmdi sómakæru
blaði, það væri ekki þess hlutverk að stýra al-
menningsálitinu. Aðrir fögnuðu því að tekin
væri eindregin afstaða og það væri þakkarvert
að senda skilaboð um að þyngja þyrfti refsingar
við kynferðisbrotum, sérstaklega þegar brotið
væri á börnum. Þar ættu fjölmiðlar ekki að sitja
hjá heldur beina gagnrýni og gremju að dóm-
stólunum og mönnunum sem þá skipa.
Í þessum málum hafa fjölmiðlar hreyft við
fólki og bent á misbresti sem þarf að laga. Þeg-
ar umfjöllun þeirra sleppir, í málum á borð við
Byrgið og Breiðavík, þurfa stjórnvöld að rann-
saka þau af yfirvegun og ró. En mestu skiptir
þó að þeir sem hlutu skaða og eru hjálparþurfi
fái hana nú.
FJÖLMIÐLAR
» Fólk skildi forsíðuna nokk-
uð misjafnlega við fyrstu
sýn. Sumir sáu myndirnar og
héldu að hér væri verið að
segja frá skipsskaða, aðrir sáu
þarna sakborninga. Þessi túlk-
un var öll byggð á táknum og
uppsetningu frekar en texta
fréttarinnar.
Lýsandi eða leiðandi, eiga fjöl-
miðar að móta almenningsálit?
I Mengun er orð sem sjaldan er notað í list-heimum. Þó hafa listheimar ekki farið var-
hluta af þessum stóra velmegunarkvilla.
Þetta er skoðun ónefnds manns, sem þoldi
illa þá tilburði er rokkgoðið hans var klass-
íserað upp, með því að útsetja tónlist þess
fyrir sinfóníuhljómsveit. Ef hugmynd þessa
manns um mengun í
listum er skoðuð og
reynt að útfæra hana, hefur þess konar
mengun ýmsar birtingarmyndir. Auðgrein-
anlegust þeirra er þegar listaverk er tekið úr
samhengi sínu og kynnt á nýjan og öðruvísi
máta, allt annan en þann sem skapari þess
hefði getað rennt í grun að gæti orðið.
II Sígilt myndverk er notað á umbúðir ut-an um mat, klassískt tónverk er notað til
að auglýsa klósetthreinsi eða dömubindi,
snúið er upp á Shakespeare í sjampóauglýs-
ingu, og þar frameftir götunum.
III Nú er það spurningin hvort þetta sé al-slæmt og hversu langt sæmdarréttur
listamanns nær, hvort sem hann er lífs eða
liðinn. Flestir hljóta að vera sammála um
það að sæmdarrétt beri að virða takmarka-
laust. En hvað er sæmd og hvað er ekki
sæmd? Það efast enginn um að fagmenntað
og hæfileikaríkt tónlistarfólk sinni sínum
verkefnum eftir bestu getu og fagmennsku.
Maðurinn fyrrnefndi er aðdáandi Johns Len-
nons og gekk út af Lennon-tónleikum í
haust, með þeim orðum að það væri mengun
að nota sinfóníuhljómsveit í lögum hans.
Hann hafði þó viljað gefa þessu sjens. Þetta
viðhorf er alveg jafn gilt og viðhorf þeirra
sem ekki þoldu það þegar Valdo de los Rios
poppaði upp sígildar sinfóníur á árunum
kringum 1970. Í þessu tilfelli er sæmdin
sennilega ekki það eina sem máli skiptir, það
gera líka hugtök á borð við virðingu og
smekk.
IV Annar maður þoldi illa bókmenntir ámjólkurfernum; kvaðst vilja ráða því
sjálfur hvenær hann gripi í bók og kærði sig
ekki um að hafa lýsingu á Agli Skallagríms-
syni í morgunverð á hverjum degi, eða mis-
góð ljóð.
V En af því að Lennon-aðdáandinn kallaðiþetta mengun, má ósköp vel velta því
hugtaki fyrir sér í samhengi listanna. Er
listaverkið sjálft orðið að mengun, þegar það
ratar til njótandans á þann hátt sem hann
kærir sig ekki um að njóta þess? Getur verið
að góð listaverk séu hreinlega „of oft kveðin“
og að maður þurfi frið fyrir þeim líka? Það
nægir að líta til Monu Lisu, verst notuðu
stúlku sögunnar þar sem hún birtist manni á
servíettum, á flutningatrukki með jógúrtdós í
hægri hönd á smákökuboxi og útsaumuð í
púða. Langar mann nokkuð að sjá verkið
sjálft lengur?
NEÐANMÁLS
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins