Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.2007, Blaðsíða 9

löndunum sem Gúlliver heimsækir í Ferðum
Gúllivers eftir Jonathan Swift en þar er La-
puta er fljúgandi eyja vísindamanna. Eyjan
flýgur í krafti málmsteins nokkurs, adamant-
íns, en það er goðsögulegt/skáldskaparlegt
efni sem er afar vinsælt í nútíma mynda-
sögufantasíum, en ofurhetjan Wolverine er til
dæmis með klær úr því efni. Miyazaki fær
þetta steinefni lánað í myndinni, það er enn
sem fyrr efnið sem gerir flug kastalans La-
puta mögulegt og er sömuleiðis nátengt ró-
bótunum sem byggja eyjuna, en þeim virðist
stýrt í krafti steinsins. Líkt og í öðrum
myndum Miyazaki er kvenhetja í aðal-
hlutverki, hin munaðarlausa Sheeta sem er
elt bæði af illmennum úr hernum og ill-
skeyttum sjóræningjum, allir sækjast þeir
eftir steininum sem hún ber um hálsinn og er
erfðagripur. Steinninn hefur töfravald, lífgar
dauðan róbót og vísar veginn til fljúgandi
eyjunnar. Enn birtist hér gagnrýni Miyazaki
á valdagræðgi og hernað, Sheeta óttast mátt
steinsins og vill eyða honum, en annar afkom-
andi konungsfjölskyldunnar frá Laputa vill
nota hann til að verða valdamikill stríðsherra.
Myndin er einnig gott dæmi um hina sér-
stæðu nálgun Miyazaki á tækni sem einkenn-
ir alla hönnun myndanna, en henni má helst
lýsa sem eins konar lífrænni tækni. Öll tæki
eru á einhvern hátt lifandi – fljúgandi kast-
alar og hlaupandi kastalar til dæmis – hönn-
uð þannig að þau verða lífræn, hvort sem það
eru flugtæki, sem Miyazaki hefur sérstakt
uppáhald á, eða róbótar, lestir og bílar, sem
einnig koma fyrir. Þessum áhrifum nær hann
fram með fremur órólegum ávölum línum,
flugtæki eru oft belgvíð og öll samskeyti
sýnileg, vænghafið oft snubbótt svo minnir á
smáfugl eða flugu og oft eru tækin á ein-
hvern hátt skökk eða skæld; hér er ekkert
straumlínulagað eða ferkantað. Dæmi um
þetta er róbótinn góði, hann er frekar ólán-
legur í laginu greyið, útlimir grannir með
mörgum samskeytum eða liðum, armarnir svo
langir að þeir ná niður á jörð. Búkurinn er
hins vegar egglaga og brjóstkassinn breiður,
höfuðið er eins og oddur á byssukúlu og aug-
un skökk, en yfir andlitinu er eins konar
gríma með einu stóru og einu litlu auga. Allt
gerir þetta að verkum að róbótinn virkar
vinalegur og næstum aumkunarverður, sem
þó kemur ekki í veg fyrir að hann geti verið
ógnandi þegar til á að taka.
Þetta myndmál lifandi tækni er svo nýtt til
hins ýtrasta í kastalanum kvika, en hann er
stórkostlegt dæmi um myndheim Miyazaki.
Hér birtist þetta allt, óregluleg hönnun sam-
setningar, öll samskeyti eru sýnileg og jafn-
vel ýkt og kastalinn skiptir sífellt um svip –
bókstaflega, því hann hefur andlit. Myndin er
einnig dæmi um stöðuga gagnrýni Miyazaki á
stríðsrekstur en sagan gerist í Evrópu á ein-
hvers konar viktoríönskum (ef marka má
búninga, húsin virðast eldri) tíma, stríð vofir
yfir og konungurinn vill fá Howl til hjálpar.
Howl er frægur fyrir að stela hjörtum ung-
meyja, en Sophie óttast hann ekki, hún er
ekki nógu falleg til að freista Howls. En þó
liggja leiðir þeirra saman sem verður til þess
að vond norn leggur á hana þau álög að hún
verður gömul. Sophie flýr og sest að í kastala
Howls og svo hefst ótrúlegt ævintýri.
Lifandi ævintýri
Miyazaki hefur á undanförnum árum skapað
sér þá stöðu að vera talinn besti núlifandi
teiknimyndahöfundur heims, og hér nota ég
orðið teiknimynd viljandi, því hann er einn af
fáum sem enn gerir teiknimyndir með gamla
laginu, teiknaðar, ramma fyrir ramma, en
ekki tölvugerðar. Ef marka má viðtöl við
Miyazaki er hann ekki mikill bjartsýnismaður
og segist aðspurður ekki hafa mikla trú á að
boðskapur mynda hans nái að breyta heim-
inum til hins betra, en þó viðurkennir hann í
samtali við blaðamann Guardian (14. sept.
2005), „ef við listamenn reynum að segja að
lífið sé þess virði að lifa því og heimurinn
þess virði að búa í honum, þá gæti eitthvað
gott komið út úr því“.
Það er auðvelt að öðlast trú á hið góða – þó
ekki væri nema bara góða list! – við það að
horfa á myndir Miyazakis. Þó eru þetta engar
vellur, hér er fjallað um dramatík og átök og
mörkin milli hins illa og hins góða eru ekkert
endilega alltaf skýr, né stöðug. Þetta kemur
vel fram í kastalanum kvika, en þar hafa
bæði illa nornin og Howl, svo ekki sé talað
um eld-demóninn Calcifer, óljósa stöðu á
mörkum góðs og ills. Sömuleiðis er upplifun
Sophie á öldrun sinni ótrúlega átakanleg og
falleg í senn. Bent hefur verið á að þessar
myndir séu barna- og fjölskyldumyndir í Jap-
an en á Vesturlöndum sé tilhneigingin sú að
líta á þær sem listrænt efni fyrir fullorðna,
kannski vegna þess hve ólíkar þær eru
bandarískri framleiðslu hvað varðar útlit,
myndmál, andrúmsloft, framvindu (eða bara
‘tempó’) og efnistök. En það er einmitt þetta,
hversu frábrugðnar þær eru bandarísku efni
sem gerir myndir Miyazaki að listrænni og
ánægjulegri upplifun, auk þess að bjóða upp
á áhugaverðar vangaveltur.
Þegar ég gekk út úr Ghibli-safninu var ég
dálítið hugsandi. Þó safnið væri vissulega
skemmtilegt og frábærlega hannað, með alls-
kyns útskotum, ranghölum, hringstigum,
brúm og fjársjóðsleitum, fannst mér eitthvað
vanta upp á fræðsluþáttinn, hefði viljað sjá
meira af myndum úr myndunum, jafnvel
módel af vélum, húsum og köstulum og
kannski einhvern texta. En þegar ég var
komin lengra og horfði á húsið úr fjarlægð
fattaði ég að fræðsla er ekki málið hér, ekki
frekar en Miyazaki trúir á að myndir hans
þjóni einhverjum boðskap: málið er að ganga
inn í þetta safn líkt og Sophie inn í kastala
Howls og gangast þannig inn á ævintýraheim
Miyazaki og Ghibli-myndanna og fá, í nokkra
klukkutíma, að upplifa ævintýrið.
flugi Ævintýraheimar Miyazaki og Ghibli
Höfundur er bókmenntafræðingur.
fborð og áhöld, tebollar og inniskór og hillur.
»En það er ein-
mitt þetta,
hversu frábrugðnar
þær eru bandarísku
efni sem gerir
myndir Miyazaki að
listrænni og
ánægjulegri upp-
lifun, auk þess að
bjóða upp á áhuga-
verðar vangaveltur.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2007 9