Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MARS 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Hún er blekkjandi að mörgu leytisaga Roopa Farooki Bitter
Sweets – enda fjallar hún um margs
konar blekkingar, lygar og ýkjur. En
Bitter Sweets er saga Henna og
Rashid, innflytj-
enda sem koma til
Bretlands frá
Bangladesh,
skipulögðu hjóna-
bandi þeirra og
samskiptunum
við hinn vestræna
heim. Tónn sög-
unnar er hins
vegar líka blekkj-
andi – enda virð-
ist hún við fyrstu sýn vera eins konar
bræðingur hefðbundinnar fjöl-
skyldusögu og kvennabókmennta í
anda Bridget Jones. Að lesa hana á
þeim forsendum væri hins vegar að
missa af dýptinni sem býr undir
niðri.




Tengsl austurs og vesturs er líkaað finna í bók Alaa al Aswany
sem nefnist á ensku The Yacoubian
Building, en bókin, sem kom út í
Egyptalandi árið 2002 undir heitinu
Ymarat Yaqubyan, reyndist met-
sölubók í hinum arabískumælandi
heimi. Sögusviðið er hverfi í miðborg
Kaíró þar sem dregin er upp mynd af
fjölbreytilegu mannlífi í hinu fyrrum
evrópska hverfi á tímum Flóastríðs-
ins. Og þó kynlífslýsingar al Asw-
anys þyki á köflum djarfar eru lýs-
ingar hans á tengslum auðæfa og
valds í Egyptalandi Hosni Mubaraks
að sögn gagnrýnanda breska dag-
blaðsins Daily Telegraph einkar
íhaldssamar.




Þeir eru margir staðirnir sem áheimsvísu hafa öðlast menning-
arlegt, sögulegt eða fagurfræðilegt
vægi í gegnum tíðina og er þó nokkra
þeirra að finna á
Íslandi. Bókin
The Cultural
Reconstruction
of Places eða Um
menningargildi
staða, sem Há-
skólaútgáfan
sendi nýlega frá
sér, fjallar einmitt
um þetta efni, en
þar sýna fræði-
menn frá Ítalíu,
Íslandi, Slóveníu, Rúmeníu og Bret-
landi fram á hvernig mikilvægar
hugmyndir styðjast við ákveðna
staði sem geta verið mótaðir af þjóð-
legum gildum, hrynjandi borgarlífs-
ins eða dulúðugri náttúrukennd. Rit-
stjóri bókarinnar er Ástráður
Eysteinsson, en auk hans eru aðrir
íslenskir höfundar að bókinni þau
Guðmundur Hálfdánarson, Heiða
Jóhannsdóttir, Jón Karl Helgason og
Pétur Knútsson.




Það má segja að söguslóðir læðistmeð vissum hætti líka inn í skrif
Hrafnkels Lárussonar í bók hans Í
óræðri samtíð með óvissa framtíð:
Íslensk sveitablöð og samfélags-
breytingar um aldamótin 1900 sem
Háskólaútgáfan gefur einnig út. En í
bókinni er hluti af Meistarprófsri-
tröð útgáfunnar.




Þær eru stórar spurningarnar semPercival Everett varpar fram í
bók sinni Wound-
ed – enda ekki lít-
ið mál að velta
fyrir sér stöðu
einstaklingsins í
heimsmyndinni.
Sögumaður Eve-
retts í bókinni er
tamningamað-
urinn John Hunt
og ólíkt fyrri
verkum höfund-
arins, sem yfirleitt eru á léttum nót-
um, er honum dauðans alvara með
Wounded – sögu þar sem velt er upp
málefnum á borð við kynþætti og
kynferði af aðdáunarverðu jafnvægi.
BÆKUR
Roopa Farooki
Percival Everett
Ástráður
Eysteinsson
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Það er með öllu óvíst hversu margarbækur eru til í heiminum en í bóka-safnskerfinu WorldCat, sem sam-anstendur af gagnasöfnum frá um 25
þúsund bókasöfum, er að finna 32 milljónir
bóka. Það er vissulega mikið af bókum og hætt
er við að fjöldinn vaxi flestum í augum. Bóka-
fjall af þessu tagi er augljóslega vandmeðfarið
og til að úrvalið og fjöldinn gagnist notendum
sem skyldi, þ.e. við miðlun þekkingar, þarf öfl-
uga leitarvél, nokkuð sem WorldCat býr ekki
yfir nema að takmörkuðu leyti. Annmarkar
Worldcat (sem eru margir: kostnaður, seina-
gangur, hvernig finnur maður það sem leitað
er að, kannski er maður ekki með Netið)
kunna þó bráðum að heyra sögunni til.
Bandaríska veffyrirtækið Google er þegar
lagt af stað með verkefni þar sem stefnt er að
yfirfærslu allra bóka sem hafa verið gefnar út
á tölvutækt form. Þetta myndi þýða að í staf-
rænu bókasafni Google væri ekki aðeins hægt
að leita að bókum heldur í þeim á sama hátt
og leitað er í dag á vefsíðum, þ.e. eftir
ákveðnum orðum og orðasamböndum. Fyr-
irtækið hyggst ljúka verkefninu á næstu tíu
árum og hefur lýst því sem sinni „tunglferð“.
Þegar er hægt að sjá hvað framtíðin mun
(kannski) bera í skauti sér með því að heim-
sækja beta-útgáfu af bókavefsíðu fyrirtækisins,
books.google.com, en þar virðist allverulegur
fjöldi bóka vera saman kominn (Google hefur
að vísu ekki viljað gefa upp fjöldann sem þeg-
ar er kominn inn). Forvitnilegt er t.d. að fletta
upp á Halldóri Laxness og ýmsar bækur ís-
lenskra fræðimanna má finna á síðunni, t.d.
The Concept of Modernism eftir Ástráð Ey-
steinsson. Þarna má líka finna sögu indverskra
dagblaða og útgáfu frá 1892 á bréfum Jane
Austen. Maður þarf ekki lengi að reyna fyrir
sér á þessari síðu áður en ljóst verður hvílík
bylting í upplýsinga- og þekkingarmiðlun er
hér í bígerð, ef fram heldur sem horfir.
Ýmis vandamál hafa þó skotið upp kollinum.
Enda þótt mörg stærstu bókasöfn veraldar
starfi í náinni samvinnu við Google við að
skanna bókakost sinn eru bókaútgefendur að
mörgu leyti uggandi, og hafa bandarískir út-
gefendur þegar sótt Google til saka fyrir höf-
undarréttarbrot. Þetta er að sumu leyti ein-
kennileg staða þar sem Google hefur gert
samninga við nær alla stærri bókaútgefendur í
Bandaríkjunum. Málið snýst nefnilega ekki um
það sem í fyrstu mætti halda. Um 20% af bók-
um eru ekki vernduð af höfundarréttarlögum
(opinberar ríkisútgáfur til dæmis, og svo eldri
verk). 10% af bókakosti heimsins eru vernduð
af höfundarréttarlögum og eru virk, þ.e. útgef-
endur prenta og reyna að selja þær. Þetta eru
bækurnar sem Google samdi við bókaútgef-
endur um að hafa aðgang að. Afgangurinn er
hins vegar bækur sem enn eru verndaðar en
eru ekki í almennri dreifingu, og um rétt Go-
ogle að þessum bókum er deilt. Of langt mál
er að fara í lagalegu hliðina á deilunni en flest-
ir virðast sammála um að samkomulagi verði
náð, þetta sé spurning um peninga. Útgef-
endur vilja að Google borgi fyrir afnotin.
Einn athyglisverðasti flöturinn á fyrirhug-
uðu bókaveldi Google viðkemur þýðingum. Go-
ogle sankar nefnilega ekki bara að sér bókum
á ensku heldur stefnir að alþjóðlegu gagna-
safni. Í leitarvél Google er hins vegar leitað að
„útlenskum“ bókum á viðkomandi tungumáli
og þetta er bandaríska fyrirtækinu nokkurt
áhyggjuefni. Þeir sem nota Google reglulega
vita að á aðalheimasíðu fyrirtækisins hefur
frumstætt þýðingarforrit verið starfrækt um
nokkurt skeið og virðist það vera eins konar
vísir að framtíðarsýn fyrirtækisins hvað varðar
tungumálavanda bókaheimsins. Stefna fyr-
irtækisins er að þróa fullkomnara þýðing-
arforrit sem mun gefa kost á að þýða allar
bækur í gagnasafninu á öll tungumál með því
einu að ýta á takka. Þarna glittir í sannkallað
alheimsbókasafn – en hversu raunsæjar þessar
vonir eru, út frá þýðingarlegu og tæknilegu
sjónarmiði, læt ég öðrum eftir að dæma.
Nokkuð ljóst virðist hins vegar vera að metn-
aður Google er allt að því biblíulegur þegar að
upplýsingadreifingu kemur og sannkölluð bylt-
ing er í uppsiglingu. (Meiri upplýsingar um
þetta málefni er hægt að finna í The New Yor-
ker frá 5. febrúar, en þaðan eru mínar upplýs-
ingar.)
Alheimsbókasafn á vefnum
» Stefna fyrirtækisins er að
þróa fullkomnara þýðing-
arforrit sem mun gefa kost á að
þýða allar bækur í gagnasafninu
á öll tungumál með því einu að
ýta á takka. Þarna glittir í sann-
kallað alheimsbókasafn …
ERINDI
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
S
taða Íslands í samfélagi þjóðanna
hefur alltaf verið svolítið sérstök
og með öðrum hætti en víðast
hvar annars staðar, einkum sök-
um smæðar og staðsetningar. Í
margar aldir hefur þjóðin þolað
talsverða einangrun og í raun og veru er það
ekki fyrr en á síðustu áratugum sem að landið
opnast fyrir alvöru og verður raunverulegur
þátttakandi í alþjóðasamfélaginu. Í gegnum
aldirnar hafa engu að síður borist til landsins
ýmiss konar fjölþjóðlegar hugmyndir, straum-
ar og stefnur frá meginlandi Evrópu sem
höfðu mikil áhrif á þjóðlífið og þankagang
landans.
Sérstakar þjóðfélagslegar
aðstæður
Í nýútkominni bók Inga Sigurðssonar, sem ber
heitið Erlendir straumar og íslenzk viðhorf,
fjallar höfundur um áhrif fjölþjóðlegra hug-
myndastefna Íslendinga á tímabilinu 1830–
1918, þ.e.a.s. frá þeim tímamörkum sem al-
mennt eru látin marka lok upplýsingar og
fram að fullveldi Íslendinga. Þar skoðar Ingi
þjóðfélagslegar forsendur fyrir útbreiðslu
stefnanna en þær voru nokkuð sérstakar mið-
að við margar stærri þjóðir á þessu tímabili.
Ástæðan fyrir sérstöðunni var fyrst og fremst
sú hve landið er smátt og hversu fáir skrifuðu
í anda tiltekinna stefna og jafnframt hversu
fáar stofnanir voru hér við lýði sem sköpuðu
vettvang fyrir umræðu um slíkar stefnur.
Þrettán hugmyndastefnur eru teknar fyrir í
bókinni í tímaröð en þær eru; upplýsingin,
frjálslyndisstefnan, rómantíska stefnan og
hughyggjan, þjóðernishyggjan, trúarstefnur,
bindindisstefnan, hugmyndafræði ungmenna-
félagshreyfingarinnar, kvenréttindastefnan,
jafnaðarstefnan, samvinnustefnan, georgism-
inn, pósitívismi og raunsæisstefnan í bók-
menntum og Darwins-hyggjan. Hver stefna
heyrir undir sérstakan kafla með inngangi,
meginmáli og niðurlagi þar sem skoðað er sér-
staklega áhrif viðkomandi stefnu í tengslum
við félagslegt baksvið hvers tíma.
Útbreiðsluleiðum fjölgar
Ingi fer ansi ítarlega ofan í saumana á hverri
stefnu fyrir sig í tengslum við þjóðfélagslegt
landslag hverju sinni með tilliti til þátta eins
og þjóðfrelsis og borgarlegra réttinda eins og
atvinnufrelsis og verslunarfrelsis. Þá tekur
höfundur til samanburðar Dani, Færeyinga og
Norðmenn og skoðar hvað sé líkt og hvað sé
ólíkt í áhrifum hugmyndastefnanna á þessar
þjóðir miðað við Ísland. Fram kemur að áhrif
hugmyndastefna á íslenskt þjóðlíf tók að
aukast á seinni hluta tímabilsins en þá hafi út-
breiðsluleiðir þeirra til Íslendinga fjölgað og
jafnframt voru landsmenn orðnir móttækilegri
en áður. Eins og gefur að skilja bárust stefn-
urnar að mestu leyti frá Danmörku en þegar
líða tók á tímabilið fór t.d. mikið að berast frá
Noregi. Og yfirleitt fór áhrifa stefnanna að
gæta töluvert seint hér miðað við önnur lönd.
Mikilvægur þáttur í umfjölluninni er þær
miklu þjóðfélagsbreytingar sem áttu sér stað á
síðustu áratugum 19. aldar og samfara þeim
varð þjóðin móttækilegri fyrir nýjum hug-
myndastefnum en þó upp að vissu marki.
Miklu máli skipti, sem fyrr segir, hversu fá-
menn þjóðin var og að hún laut forræði ann-
arrar þjóðar.
Sterk þjóðernisvitund
Þá er athyglisvert, en kannski ekki óeðlilegt,
að þrátt fyrir fjölþjóðlegt eðli hugmyndastefn-
anna aðlöguðust þær afar vel þjóðernissinn-
uðum viðhorfum Íslendinga sem tóku að eflast
á nítjándu öldinni. Ingi kemst einnig að því að
Íslendingar höfðu fremur lítið fyrir því að
kynna og breiða út kenningar hinna og þessara
heimspekinga og hugsuða; fá rit voru þýdd yfir
á íslensku eftir samtímaspekinga og eins var
sjaldgæft að greinar birtust þar sem gerð var
grein fyrir einstökum hugmyndastefnum.
Vissulega voru á því undantekningar sem
nefndar eru í bókinni en til dæmis var nokkuð
mikið skrifað um kenningar Darwins og svo
nefnir Ingi ítarlega grein frá 1902 um þjóðern-
ishugmyndir danska heimspekingsins Grundt-
vig. Þá virðist sem þjóðernishyggjan sem hug-
myndastefna hafi sérstaklega notið fylgis á
meðal Íslendinga og fallið vel að íslenskum við-
horfum án þess þó að litið væri á þjóðern-
ishyggjuna sem fjölþjóðlega stefnu. Eins kem-
ur fram að þótt erlend samtímaumræða hafi
haft augljós áhrif á þjóðlífið var mjög sjald-
gæft að Íslendingar héldu nöfnum kennismið-
anna á lofti eða skírskotuðu til þeirra á einn
eða annan hátt. Þannig síuðust stefnurnar inn í
þjóðarsálina án þess að sérstaklega væri hugað
að því hvaðan þær komu.
Bókin er sem fyrr segir afar ítarlegt fræðirit
sem veitir greinagóða mynd af menningarlegri
og þjóðfélagslegri vitund Íslendinga á um-
ræddu tímabili. Þá er bókin ekki síður for-
vitnileg lesning í ljósi breyttrar stöðu Íslands í
alþjóðasamfélaginu og gagnvart fjölþjóðlegum
straumum.
Fjölþjóðlegir straumar og Ísland
Nýverið gaf Háskólaútgáfan út bókina Erlendir
straumar og íslenzk viðhorf – áhrif fjöl-
þjóðlegra hugmyndastefna á Íslendinga 1830–
1918 eftir Inga Sigurðsson. Í bókinni er gerð
grein fyrir þrettán hugmyndastefnum sem röt-
uðu hingað til lands og jafnframt er skoðað
hvernig tilteknar stefnur fléttuðust saman.
Höfundur bókarinnar er prófessor í sagnfræði
en hans helsta rannsóknarsvið er hugmynda-
og menningarsaga.
Forvitnileg lesning Í ljósi breyttrar stöðu Ís-
lands í alþjóðasamfélaginu er bókin forvitnileg.
Darwin Ein af
þrettán hug-
myndastefnum
sem Ingi tekur
fyrir í bókinni er
darwinshyggja en
töluvert var skrif-
að um kenningar
Charles Darwin á
seinni hluta 19.
aldar á Íslandi.