Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2007, Side 2

2 LAUGARDAGUR 10. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Ístöðu-
lausir
kjósendur
Eftir Sigtrygg Magnason
naiv@internet.is
J
æja. Þá er kominn mars og apríl á
næsta leiti. Þá verða að venju sagð-
ar skrökfréttir sem hafa það eitt að
markmiði að draga auðtrúa fólk út
úr híði sínu. Sem er í sjálfu sér göf-
ugur tilgangur. Eitt af fyrstu störf-
um mínum sem blaðamaður var reyndar að sjá
um slíkan atburð: nýtt íslenskt símafyrirtæki,
Fónís, var stofnað og hóf að gefa farsíma í
stórum stíl. Nokkrir mættu en þeirra helstur
vel þekktur handrukkari. Hann vildi fá síma.
En fékk ekki síma. Og fór burtu allslaus og
sáttur. Aldrei þessu vant.
1. apríl 2007 er þó sérstakur. Þá tekur til
starfa nýr fjölmiðill, RÚV opinbert hlutafélag.
Það eru auðvitað stórtíðindi þegar mikilvæg-
asti fjölmiðill þjóðarinnar stendur frammi fyrir
breytingum. RÚV hefur lengi beðið eftir breyt-
ingum. Mjög lengi. Eins og fólk þekkir hefur
það ekki góð áhrif á fólk að bíða. Maður byrjar
ekki á að skrifa nýja skáldsögu, meistaraverk,
á meðan maður bíður eftir leigubíl. Varla. Nú
er hins vegar bið RÚV lokið og hægt að horfa
til framtíðar sem er vægast sagt spennandi.
Loksins verður RÚV alvöru fyrirtæki. Loks-
ins getur fréttastjóri Útvarps ráðið til sín fólk
en þarf ekki að treysta á pólitískt útvarpsráð í
ráðningum á fréttamönnum – og í fjölmiðlum
skiptir fólkið öllu máli, öllu. Nú eru runnir upp
tímar þegar starfsmenn RÚV fá loksins að nýta
krafta sína. Það gæti orðið erfitt en það verður
örugglega áhugavert, gaman. Og vonandi upp-
sker þjóðin frískari og metnaðarfyllri fjölmiðil
þótt margt hafi verið mjög vel gert í RÚV.
Þegar litið er yfir fjölmiðlaflóruna þá liggur
sérstaða RÚV fyrst og fremst í menningar-
hlutverkinu. Enginn fjölmiðill sinnir íslenskri
menningu á svipaðan hátt og Útvarpið gerir.
Menntamálaráðherra hefur boðað að Sjón-
varpið taki sig verulega á hvað varðar íslenska
dagskrárgerð. 65% efnis Sjónvarpsins verður
íslenskt innan fárra ára. Þá er bara að vona að
inni í þessum 65% verði ekki talin til innlendrar
dagskrárgerðar allir klukkutímarnir sem fara í
Formúlu 1 sem í núverandi kerfi er í sama
flokki og Spaugstofan og Kastljós þegar kemur
að útreikningi hlutfalls innlendrar dag-
skrárgerðar.
Það er gríðarlega mikilvægt að sinna inn-
lendri dagskrárgerð, ekki síst leiknu íslensku
efni. Mig minnir að það hafi verið Pétur Gunn-
arsson rithöfundur sem fyrir fáum árum skrif-
aði um það ósamræmi sem ríkti í hugum ungs
fólks á Íslandi. Inni í herbergjunum væri hug-
arheimurinn fyrst og fremst engilsaxneskur en
þegar þau stigu út úr húsi væru þau komin inn í
íslenskan veruleika sem væri í meginatriðum
frábrugðinn þeim veruleika sem ríkti í sjón-
varpinu. Sjónvarpið endurspeglar ekki íslensk-
an veruleika og það getur verið mjög af-
drifaríkt fyrir tungumál og menningu ef ungt
íslenskt fólk getur ekki speglað sig nema í am-
erískum „sitkom“speglum, ef fólk getur ekki
komist í tengsl við menningarlegar rætur sín-
ar.
Réttlæting þess að ríkið standi í fjölmiðla-
rekstri hlýtur að vera sú að RÚV standi fyrir
eitthvað sem er ekki markaðslega hagkvæmt,
eitthvað sem aðrir hafa ekki tök á að gera. Eins
og er þá er líklega ekkert, í besta falli fátt, í
Sjónvarpinu sem markar því sérstöðu gagnvart
öðrum íslenskum fjölmiðlum. Því er öðruvísi
farið með hljóðvarpshlutann sem er fullur af
undrum og skjálfta. Rás 1 hefur algjöra sér-
stöðu sem hefur áður verið reifuð í þessum
pistlum. Rás 1 er ásamt Þjóðleikhúsinu og Há-
skólanum taugakerfi íslenskrar menningar. Og
verður áfram.
Rás 2 hefur Ólaf Pál Gunnarsson sem er lík-
lega eina ástæðan fyrir því að rásin hefur ekki
verið lögð niður eða seld á síðustu misserum.
Ólafur Páll og hans starf er grundvöllur Rásar
2 og þeirrar sáttar sem ríkir um hana. Einfalt
mál.
Páll Magnússon útvarpsstjóri hlýtur að
gleðjast yfir því hversu fáir hafa ákveðið að yf-
irgefa RÚV á þessum tímamótum. Það er skýrt
merki um að starfsfólk RÚV hefur meiri áhuga
á dagskrárgerð en rekstrarformi.
Tíminn líður. Bráðum verður mars búinn. 1.
apríl rennur upp. Vonandi verður þetta allt í
lagi.
Morgunblaðið/Ómar
Útvarpsmaðurinn Er Ólafur Páll Gunnarsson lífsakkeri og tilvistargrunnur rásar tvö og þeirrar sáttar sem ríkir um hana?
1. apríl
»Rás 2 hefur Ólaf Pál
Gunnarsson sem er líklega
eina ástæðan fyrir því að rásin
hefur ekki verið lögð niður eða
seld á síðustu misserum.
Ólafur Páll og hans starf er
grundvöllur Rásar 2 og þeirrar
sáttar sem ríkir um hana.
Einfalt mál.
FJÖLMIÐLAR
Höfundur er rithöfundur.
I Ólafur Kvaran, fyrrum forstöðumaðurListasafns Íslands, lýsir eftir umræðu um
menningarpólitík í viðtali í Lesbók í dag, í
kjölfar aukinnar þátttöku fyrirtækja í menn-
ingarlífinu. Fyrirtæki taka að sér kostun á
ýmiss konar sér- og átaksverkefnum menn-
ingarstofnana, og nefnir Ólafur þann stuðn-
ing sem gerði safninu
kleift að bjóða gestum
frían aðgang. Þá segir hann: „Það er hins
vegar spurning hversu langt slíku samstarfi
er ætlað að ganga og hvort ríkið er tilbúið
að axla meiri ábyrgð. Til dæmis hefur ekki
verið sköpuð nein „lagaleg gulrót“ fyrir þau
fyrirtæki sem kjósa að styrkja menningar-
starfsemi, hvorki í formi skattaafsláttar né
annars. Óneitanlega finnst mörgum líka ein-
kennilegt að einkafyrirtæki skuli bjóða þjóð-
inni á ríkisstyrkt listasafn. Ég held hins veg-
ar að svona lagað komi til vegna þess að það
er ákveðið tómarúm þarna og það vantar
skýra stefnumótun.“
II Spurningin sem Ólafur veltir upp erþörf. Hversu langt er samstarfi af því
tagi „ætlað“ að ganga spyr hann; en allt eins
má spyrja hversu langt æskilegt sé að það
gangi og svara að bragði hvort þar þurfi að
vera mörk, og ef svo hvers konar viðmiðanir
yrðu þá settar fram. Enn má svo spyrja
„hverjir“ ættu að taka ákvarðanir um sam-
starf opinberra liststofnana og einkafyr-
irtækja. Eru frumkvæði og úrvinnsla í ótak-
mörkuðum mæli í höndum samningsaðila,
eða ætti ríkið að hafa einhvers konar ítök,
eða jafnvel íhlutun?
III Flestir hljóta að vera sammála um aðsamstarf menningarstofnana við einka-
geirann geti verið farsælt og báðum hollt, sé
vel að málum staðið. Sennilega fer best á því
að frumkvæði og mótun slíks samstarfs sé í
höndum samstarfsaðilanna og að ríkið skipti
sér sem minnst af því. Ólafur nefnir þó atriði
sem augljóslega gæti liðkað fyrir slíku sam-
starfi, en það er „gulrótin“ sem gæti til
dæmis falist í skattaívilnunum hjá þeim fyr-
irtækjum sem leggja menningunni fjárhags-
legt lið. Slíkt fyrirkomulag myndi eflaust
létta þeim kvöðum af menningarstofnunum
að „auglýsa“ styrktarfyrirtæki sín þegar færi
gefst, og gera góðvild þeirra þannig sýnilega.
Kaup kaups. Vitaskuld krefjast ekki öll
styrktarfyrirtæki slíks.
IV Sennilega er „auglýsingin“ það sempirrar flesta í samstarfi af þessu tagi.
Það urðu margir hvumsa þegar sautjándi
júní hér um árið leit út eins og hann væri „í
boði“ ákveðins einkafyrirtækis, og það yrði
sennilega uppnám einhvers staðar yrði fólki
boðið á General Electric – Kjarvalssýn-
inguna. Þetta er ýkt dæmi, en í anda þeirra
vídda sem við stefnum að. Hér á landi þekkj-
um við illa mörkin, erum óvön, og því senni-
lega best að fara að ráðum Ólafs og ræða
málin áður en að „skuldadögum“ kemur.
NEÐANMÁLS
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
!
Tómas Guðmundsson skáld
beitti oft þverstæðum í skáld-
skap sínum til að varpa óvæntu
ljósi á hluti. Setning sem kennd
er við hann er eitthvað á þessa
leið: „Ístöðuleysi er mín sterk-
asta hlið.“ Fullyrðingin er hug-
arhögg því gert er ráð fyrir að
ístöðuleysi sé óumdeildur ókostur. Það er
m.ö.o. talinn galli að geta ekki verið stöð-
ugur í skoðunum sínum, málflutningi og
afstöðu. Ístöðuleysi beinlínis merkir að
vera laus í rásinni, hvikull, veiklyndur og
jafnvel huglaus. Hinn ístöðulausi er í vafa
og hikar andspænis vali.
Stjórnmálaflokkar nú um mundir
keppast við að finna leiðir til að höfða til
ístöðulausra kjósenda – óákveðnir kallast
þeir. Óákveðnir, sem eru a.m.k. þriðj-
ungur kjósenda, eru stundum skjallaðir
með fullyrðingum um að þeir séu mik-
ilvægir og dýrmætir kjósendur. En
hvernig skapast þetta ístöðuleysi?
Óviss borgari t.a.m. í umhverfismálum
hlustar á rök umhverfissinna um verð-
mæti hálendis, fossa, víðernis og annarra
náttúruperla. Hann hlustar á rökin um
gildi náttúru Íslands og nauðsyn þess að
hlífa henni fyrir virkjunum. En hann er
ístöðulaus vegna þess að hann hlustar
einnig á rökin um atvinnutækifæri og
auðlegð og gildi þess að efla byggð í
hverjum landshluta. Hann hlustar á kröf-
una um að næstu kynslóðir fái að njóta
ósnortinnar náttúru landsins en hann
hlustar jafnframt á rökin um að Ísland
geti öðrum fremur virkjað jarðvarma og
fallvötn. Hann hlustar og eiginlega gefst
upp fyrir mótrökum á báða bóga og vaf-
inn kvelur. Valkvíðinn skín út um ístöðu-
laus augun.
Það er iðulega talið kostur að vera
staðfastur og stöðugur í hugsun og hegð-
un. Það er a.m.k. kostur að vera stað-
fastur í sambúð og gagnvart ástvinum,
vinnuveitanda og nánasta umhverfi. Það
hefur einnig verið talið kostur að vera
staðfastur í trúnni – þar er vafinn jafnvel
talinn versti óvinurinn því sagt er: ann-
aðhvort ertu með mér eða á móti mér.
Hin ístöðulausu eru volg og það telst ekki
til eftirbreytni. Þau vilja gjarnan trúa á
guð eða þá hafna honum alveg en hafa
ekki fundið svarið innra með sér – þar
ríkir vafinn einn.
Hugtakið „sannleikur“ hefur verið á
hröðu undanhaldi og hugtakið „sjón-
arhorn“ nánast leyst það að hólmi. Fæst-
ir eru lengur vissir um neitt, flestir efast
og þurfa að ganga í gegnum djúpa
reynslu og rökræðu til að móta sér stað-
fasta skoðun. Vissan sjálf er þó ævinlega
utan seilingar.
Í lýðræðisríki er ístöðuleysið óhjá-
kvæmilegt því ákvarðanir þurfa að
byggjast á gögnum og mati á verðmætum
en fæstir vita hvort þær er réttar fyrr en
eftir á – og jafnvel þá er það áfram óljóst.
Einstaklingurinn þarf einnig að gera eig-
in athuganir til að geta orðið þolanlega
viss en margir bjóðast til að taka af hon-
um ómakið og selja þjónustu sína á öllum
sviðum: segja honum að lifa áhyggjulaus
á meðan sérfræðingarnir strita.
Stjórnmálamenn beina nú fránum aug-
um sínum að ístöðulausum kjósendum –
verkefnið felst í því að sannfæra þá um að
kjósa rétta loforðaskrá. Hin ístöðulausu
vilja leggja sitt af mörkum til að bæta
samfélagið – en hvað má bjóða þeim? Að
lifa áhyggjulaus eða hjálpa þeim til að
breyta hegðun sinni? Hvorugt eða bæði?
Athyglin beinist nú að kjósendum og fólk
spyr: „Hversvegna kemur enginn að
draga oss á tálar?“ Kosningarnar breyta
engu / nema því sem skiptir máli – a la
Tómas Guðmundsson.
Höfundur er rithöfundur.