Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARS 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Fjölmiðlafarganið í kringum nýj-ustu skáldsögu Iains Banks
vekur upp mikinn áhuga á bókinni,
sem tekur á blóðhefnd, gröfnum
leyndarmálum og
ástarsorgum, líkt
og The Crow
Road eftir sama
höfund. Nýja
bókin nefnist The
Steep Approach
to Garbadale og
fjallar um Wo-
puld-ættbálkinn
sem á óhemju-
mikil auðævi sín
að rekja til borðleiksins Heims-
veldis! sem einn „viktoríanskra“ for-
feðra ættbálksins fann upp og hefur
nú verið yfirfærður á tölvuleikja-
formið. Nú vill hins vegar bandarísk
samsteypa kaupa fyrirtækið og yf-
irtökuhugmyndin hefur valdið klofn-
ingi í fjölskyldunni og dregið fram
ættingja úr útlegð. The Steep App-
roach to Garbadale nær þó hvergi
sömu hæðum og The Crow Road, en
Banks hefur sjálfur viðurkennt að
hafa misst af skilafresti fyrir bókina
í fyrra vegna þess að hann var of
önnum kafinn við að spila tölvuleik.




Mörkin milli raunveruleika ogskáldskapar, sem oft eru óljós,
hafa alltaf vakið áhuga Margaret
Forster, enda er hún höfundur sem
hefur jafnt sent frá sér skáldskap,
ritgerðir, minningarbrot og ævisög-
ur. Nýjasta bók hennar, Over, dans-
ar einmitt á þessum óljósu mörkum
þótt bókin flokkist sem skáldsaga í
játningarformi. Þar segir frá grunn-
skólakennaranum Louise Findlay,
sem er að skrá eyðilegginguna sem
fylgir í kjölfar óvænts dauðsfalls 18
ára dóttur hennar og hrun hjóna-
bands hennar sem fylgir á eftir.




Bók Guðfinnu Lilju Gröndal, Lífs-hlaup hjónanna Benedikts og
Sigurlaugar Gröndal, fellur hins
vegar án nokkurs
vafa í flokk ævi-
sagna, þótt einnig
sé þar um að
ræða niðjatal og
birtingu á efni
Benedikts, en
Benedikt gerði
fjöldann allan af
söngtextum,
ferðasögum, smá-
sögum, leikritum
og ljóðum. Er
mestur hluti þess efnis hans sem birt
er í bókinni frumbirting á prenti.
Margt dreif á daga þeirra hjóna og
segir í bókinni jafnt frá gleði þeirra
og sorgum, sem og daglegu lífi í
Reykjavík eftir aldamótin 1900.




Hún er sjóðheit, nýjasta bókAndré Aciman, Call Me by Yo-
ur Name, og má raunar lýsa sögunni
sem þroskasögu, hugleiðingum að
hætti Proust, ástarbréfi og eins kon-
ar ákalli að grafskrift. Bókin er líka
opin spurning, líkt og höfundurinn
fái sig ekki til að draga óumflýj-
anlegar niðurstöður um ástríður,
varanleika og áþreifanleika.




Þær eru ekki síður erfiðar spurn-ingarnar sem Vilhjálmur Árna-
son, prófessor í
heimspeki við HÍ,
varpar fram í
bókinni Siðfræði
lífs og dauða:
Erfiðar ákvarð-
anir í heilbrigð-
isþjónustu, þótt
annars eðlis séu,
en bókin, sem
kom upphaflega
út hjá Háskóla-
útgáfunni og
Siðfræðistofnun Háskólans 1993, er
nú komin út á þýsku hjá bókaútgáf-
unni LIT-Verlag í þýðingu Lúðvíks
E. Gústafssonar undir heitinu Dia-
log und Menschenwürde: Ethik im
Gesundheitswesen.
BÆKUR
Iain Banks
Vilhjálmur
Árnason
Guðfinna Lilja
Gröndal
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Dásemd orðanna liggur ekki bara í merk-ingu þeirra; vel heppnuð orð finnst méreiga sjálfstætt líf, sitt eigið æði og fas,sem getur falist í hrynjandi, blæ, við-
móti, snerpu, þýðleika, eða bara einskæru útlitinu.
Orðin koma manni stöðugt á óvart, og varla líður
sá dagur að maður geri ekki nýjar uppgötvanir um
leyndardóma þeirra.
„Í upphafi var orðið,“ – ég á reyndar bágt með
að trúa því, en hugmyndin er hrikalega góð. Af-
sakið. Mér finnst fráhrindandi að segja að hug-
myndin sé „fjarska“ góð, og „afar“ hljómar hún
eins og hálflúin; „afbragðs“ góð gæti hugsanlega
gengið, en „gríðarlega“ góð, væri hún orðin allt of
gráðug. Því held ég mig við það að hugmyndin um
að tilveran hafi hafist á orði sé hrikalega góð.
Já, hvað ef tilveran hefði hafist með orði? Hvaða
orð gæti það þá hafa verið? Eitt andstutt „halló“
siglandi hljóðlaust í tóminu? Nei, fjandakornið að
það hafi verið svo klént; kannski: Bláskjár!
Óskaplega er nú gaman að fylgjast með börnum
læra málið; hlæja að öllum fyndnu vitleysunum
sem út úr þeim koma og dást að sigrum þeirra á
löngu og flóknu orðunum.
En svo kemur tímabilið þegar barnið fer sjálft
að velta orðunum fyrir sér.
Systa mín er skemmtileg kona sem á safn af
skrýtnum orðum sem urðu á barnsvegi hennar.
Hún fann margar perlur í bókum Enidar Blyton.
Þegar fimmmenningarnir fóru í útilegur sínar og
langar gönguferðir, áttu þeir vanda til að tylla sér
og „maula baunafrauð“. Þessi verknaður var
Systu hugleikinn, og mikil ráðgáta hvað í honum
fólst. „Að maula baunafrauð,“ maula baunafrauð;
hljómar þetta ekki einstaklega vel? Þrjú „au“ gefa
athöfninni sérstakt og upphafið yfirbragð sem á
ekkert skylt við þann hversdagslega og nauðaó-
merkilega verknað að „borða popp“. Ég er ekki
viss, en held að Jón Kr. Ísfeld eigi þessa stórgóðu
þýðingu. Það steinliggur algjörlega, að „popped
corn“ eða „popcorn“ eru freyðandi maísbaunir;
baunafrauð. Og svo er þýðandinn svo smekklegur
að nota vannýttu sögnina að „maula“ sem lýsir því
einmitt svo vel sem gerist þegar maður situr við
skál af baunafrauði.
Svo koma orðin sem eignast sitt eigið líf. Eitt af
þeim var í bókinni um Hljóðláta indíánann. Hann
átti eintrjáning úr „birkiberki“. Í mínum huga var
„birkiberki“ stórkostlegt fyrirbæri. Í vitundinni
lifði það einungis í þágufalli, enda óumræðilega
fallegt þannig bæði útlits og að hljóðan. Prófið svo
bara að segja „birkiberkibirkiberkibirkiberkib-
irkiberki,“ og eintrjáningur hljóðláta indíánans er
um leið kominn á mjúkfryssandi skrið.
Það skiptir ekki alltaf höfuðmáli að skilja.
Stundum er upplifunin ein þess megnug að gæða
orðin vita merkingarlausri merkingu sem þó er
fullgild. Þannig var það með mýsnar í döpru og
úfnu húsi Lötu Grétu. Þær höfðu tekið sér ból-
festu í skónum hennar og þar lifðu þær „bílífi“.
Það hlaut að vera eitthvað unaðslega gott við þetta
bílífi, en þó eitthvað sem um leið bar með sér vott
af skömmustu. Orðið öðlaðist líf án eiginlegrar
merkingar; tákn um mikla velsæld, sem hugs-
anlega var ekki réttlætanleg, eða þætti alla vega
ekki fullrar virðingar verð.
Um daginn varð á vegi mínum orð sem ég hafði
aldrei séð áður; fólk gerði eitthvað af „vænt-
umþiggju“ hvort fyrir öðru. Ég gat ómögulega
fengið af mér að setja upp refsiréttinn og pota
fingri í viðmælanda minn, því þarna fékk hin hefð-
bundna „væntumþykja“ alveg nýja vídd. Auðvitað
er sá þiggjandi ástúðar og hlýju sem umvafinn er
væntumþykju, og hver er hún hvort eð er þessi
nafnorðs- „þykja“ sem á sér ekkert líf öðru vísi en
föst við „vænt um“.
Ég held að góða skáldið William Heinesen hafi
lagt mikla ást á orð. Ég kalla hana „ljóð“, bók
hans, Turninn á heimsenda, sem Þorgeir Þorgeir-
son þýddi, þrátt fyrir að á kápunni standi: „skáld-
saga“. Þar skrifar hann:
„Orðin koma fjúkandi. Eða hljóðlega dettandi.
Nema þau setjist á gluggarúðuna einsog regn-
dropar ellegar frostrósir.
Orðin standa eins og blómlaukar í glösum vafin í
gráleit kramarhús. Einhvern daginn eru kram-
arhúsin horfin og þá er von á ilmandi hyasintum
og túlípönum.
Hyasinta og túlípani eru fallegustu orðin. Aldrei
færðu leið á að segja þau og leika þér að þeim.
„Túlípani – hyasinta – hyapani – túlísinta – sintíp-
ani – túlíhýja“.“
Orð eru æði
ERINDI » Prófið svo bara að segja
„birkiberkibirkiberkibirkiber-
kibirkiberki,“ og eintrjáningur
hljóðláta indíánans er um leið
kominn á mjúkfryssandi skrið.
Eftir Þormóð Dagsson
dagsson@gmail.com
S
tarfs- og fræðimannaferill dr. Arnórs
Hannibalssonar, prófessors í heim-
speki við Háskóla Íslands, er afar
áhugaverður en hann var með fyrstu
vestrænu námsmönnunum til að
nema við háskóla í Moskvu á fyrstu
árunum eftir dauða Stalíns. Hélt hann þangað
ásamt Árna Bergmann eftir eins vetrar nám við
Háskóla Íslands og dvaldi þar í fjögur ár eða þar
til hann hafði lokið meistaraprófi í heimspeki og
sálfræði árið 1959. Eftir það sótti Arnór há-
skólanám í Varsjá, Fribourg, Edinborg og Kraká
þar sem hinn frægi fyrirbæra- og fagurfræðingur
Roman Ingarder var hans aðalkennari.
Við rannsóknir í Sviss
Fyrir utan að skrifa fræðigreinar gegndi Arnór
ýmsum störfum á Íslandi eftir dvöl sína í Rúss-
landi og Póllandi. Hann ritstýrði til dæmis viku-
blaðinu Útsýn árið 1961, var forstöðumaður
Listasafns ASÍ 1962–1963, starfaði sem sálfræð-
ingur við geðverndardeild barna við Heilsuvernd-
arstöð Reykjavíkur 1963–1968 og kenndi við
gagnfræðiskólann á Brúarlandi í Mosfellshreppi
1965–1969. Árið 1969 hélt Arnór ásamt fjölskyldu
sinni til Sviss þar sem lagði stund á ýmiss konar
rannsóknir við háskólann þar. Hann lauk svo
doktorsprófi árið 1973 við háskólann í Edinborg
þar sem viðfangsefni ritgerðarinnar var fyr-
irbærafræði Roman Ingarders fyrrverandi kenn-
ara Arnórs.
Fjölmenntaður
Árið 1976 var Arnór skipaður lektor við Háskóla
Íslands, svo dósent árið 1983 og loks prófessor ár-
ið 1989 og gegndi hann þeirri stöðu þar til hann
varð sjötugur árið 2004. Það var einmitt í tilefni
af sjötugsafmæli hans sem að greinarsafnið
Þekking – engin blekking var sett saman og gefið
út seint á síðasta ári undir merkjum Háskóla-
útgáfunnar. Inniheldur ritið greinar á hinum
ýmsu rannsóknarsviðum sem Arnór lagði stund á
en sem fyrr segir þá kom hann óvenju víða við í
sínum fræðistörfum og hefur hann til dæmis
skrifað fjölda rita sem tengjast öllum meg-
insviðum heimspekinnar.
Greinarhöfundar bókarinnar eru allir lands-
þekktir fræðimenn á sínum sviðum og hafa verið
atkvæðamiklir í íslensku þjóð- og menningarlífi. Í
ritinu fara þeir inn á svið stjórnmála- og fé-
lagsheimspeki, þekkingarfræði, vísindaheim-
speki, sagnfræði, sálfræði, siðfræði, lífsspeki,
bókmennta og fagurfræði. Allt eru þetta svið sem
að Arnór hefur á einhvern hátt komið inn á í sín-
um störfum og gefur því ritið nokkuð víða og
greinargóða mynd af ævistarfi hans.
Samfélag manna
Þarna má meðal annars finna grein á sviði stjórn-
mála- og félagsheimspeki eftir Atla Harðarson
þar sem greinarhöfundur
skoðar þjóðernisstefnuna
sem gagnlegt samfélagslegt
tól og kannar sömuleiðis
birtingamyndir stefnunnar á
Íslandi frá því að henni skol-
aði fyrst hingað á land. Á
sama fræðisviði ritar Páll
Skúlason stutta aðventu-
hugvekju um tilfinningar og
samfélag og veltir meðal
annars fyrir sér hvert sam-
félag manna stefni á tímum
hnattvæðingar. Erlendur
Jónsson er á slóðum þekk-
ingarfræði og vísindaheim-
speki og veltir fyrir sér stóru
spurningunni um hvað sé
þekking. Þá horfir hann
einkum til höfundaverka Só-
kratesar og Platós. Gísli
Gunnarsson gerir sagn-
fræðilega rannsókn á einok-
unarversluninni á Íslandi
eins og hún kemur fyrir
sjónir í Íslandsklukku Hall-
dórs Laxness og jafnframt
skoðar hann samfélagið á
landinu út frá sömu bók,
einkum með tilliti til stétta-
skiptingar. Í kafla bók-
arinnar sem heyrir undir
siðfræði og lífsspeki er að
finna úttekt á siðanefnd
Blaðamannafélags Íslands
eftir þá Róbert H. Haralds-
son og Steinar Örn Atlason.
Þá hefur bókin að geyma
fjölmargar aðrar greinar
áhugaverðar.
Nokkru nær um svör
Eins og sjá má er efni þess-
arar bókar ansi margbrotið
og rímar þannig ágætlega
við ævistarf dr. Arnórs
Hannibalssonar. Hinar eilífu
spurningar heimspekinnar,
sem Arnór fór fyrst að velta
fyrir sér fimm ára gamall, fá
þarna sæmilegt vægi og eins hinar ýmsu vanga-
veltur um samfélag manna; hvernig það var,
hvernig það er og hvert það stefnir.
Þó svo að Arnór sjálfur sé ekki á meðal grein-
arhöfunda þá er að finna í lok bókarinnar ítarlegt
viðtal við hann sem Erlendur Jónsson tók. Þar
talar Arnór um heimspekinám sitt, þróun heim-
spekilegra hugmynda hans og um þá sem höfðu
áhrif á sig. Segir hann í lok viðtalsins að hann sé
nokkru nær um svör við hinum stóru spurningum
heimspekinnar eftir alla sína vinnu en þó tekur
hann fram að endanleg svör séu hvergi að finna.
Stóru spurningarnar
Í tilefni af 70 ára afmæli dr. Arnórs Hannibals-
sonar, prófessors í heimspeki, gaf Háskóla-
útgáfan nýverið út rit honum til heiðurs sem ber
titilinn Þekking – engin blekking. Þar er að
finna greinar eftir landsþekkta fræðimenn á hin-
um fjölmörgu fræðisviðum sem Arnór hefur lagt
stund á í sínu ævistarfi. Ritstjórn greinasafnsins
var í höndum Erlendar Jónssonar, Guðmundar
Heiðars Frímannssonar og Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar.
Morgunblaðið/ÞÖK
Afmælisrit Þó svo að Arnór sjálfur sé ekki á meðal greinarhöfunda
þá er að finna í lok bókarinnar ítarlegt viðtal við hann.