Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2007, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 10. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Gunnar Hrafn Jónsson
gunnarh@gmail.com
V
ið mörkuðum strax í upphafi nýja
sýningarstefnu,“ segir Ólafur en
hann tók við starfi forstöðu-
manns Listasafns Íslands árið
1997. „Sú stefna snerist ekki síst
um að styrkja stöðu safnsins í al-
þjóðlegu samhengi. Í þessum tilgangi tókum við
meðal annars upp mjög markvissa samvinnu við
stór, erlend söfn og fengum hingað stórar list-
sögulegar sýningar. Með því hófst nýtt og mik-
ilvægt samstarf, því að eitt af markmiðum þjóð-
listasafns er að skoða listina í alþjóðlegu
samhengi. Íslensk listasaga er að sjálfsögðu
hluti af alþjóðlegri listasögu og okkur fannst
þörf á að skerpa og ítreka þetta samhengi. Þetta
samstarf fjallaði bæði um sýningararnar hér og
eins um sýningar erlendis á íslenskri myndlist
og við höfum átt mjög ánægjulegt samstarf við
söfn eins og t.d. Tretyakov í Moskvu, Petit Pala-
is í París, Corcoran í Washington, Nútíma-
listasafnið í Hong Kong, Listasafnið í Bordeaux,
Astrup-Fearnley safnið, Moderna Museet í
Stokkhólmi og Nútímalistasafnið í Osló. Þetta
hefur verið að mínu mati mikilvægt samstarf og
jafnframt ríkur þáttur í þeim vef sem kalla má
alþjóðavæðingu íslenskrar myndlistar.“
Gagnagrunnur í stafrænu formi
Að sögn Ólafs eru erlendu sýningarnar þó langt
frá því að vera eina aðaláherslan í þeirri sýning-
arstefnu sem tekin var upp undir hans stjórn.
„Á þessu tímabili hafa verið haldnar í safninu
um 70 sýningar og meginhlutverk Listasafns Ís-
lands sem þjóðlistasafns er að fjalla um íslenska
listasögu og helsta verkefnið er að sýna safn-
eignina og efna til sérsýninga á íslenskri mynd-
list.Við höfum sýnt safneignina út frá nýjum
áherslum gegnum árin, bæði með tímabilasýn-
ingum, þemasýningum og yfirlitssýningum ein-
stakra listamanna.Við höfum líka lagt ríka
áherslu á að sýna verk starfandi listamanna,
sem ég tel ákaflega brýnt fyrir safnið. Þjóð-
listasafn á að vera með vítt sjónarhorn á lista-
söguna, en mælikvarðinn á virkni safns í sam-
tímanum er eðlilega hverju það miðlar, hvort
sem það eru listsöguleg viðfangsefni eða list
sem er nær okkur í tíma. Það sem skiptir höf-
uðmáli er að safnið taki þátt í að efla samtalið
milli listar og almennings og verði þannig mikl-
vægur vettvangur sem styrkir tjáningafrelsi og
skoðanaskipti.“
Annað atriði, sem stendur upp úr hjá Ólafi, er
stofnun gagnagrunns yfir safneign listasafns-
ins. „Við veitum fólki aðgang að þessum upplýs-
ingum í nýjum gagnagrunni í safninu og það
gerir því kleift að skoða alla safneignina í staf-
rænu formi. Næsta skrefið er svo að setja
gagnagrunninn á Netið, en það er fyrst og
fremst samningsatriði við höfundarréttarhafa.
Með því verður hinn listræni arfur aðgegnileg-
ur öllum almenningi. Þetta snýst því ekki aðeins
um fræðslu og þekkingu heldur einnig lýðræði,
sem það felur í sér að styrkja og auðvelda að-
gengi að menningararfinum.“
Aðsókn tvöfaldaðist eftir að
aðgangseyrir var felldur niður
Þátttaka almennings í listamenningu landsins
hefur ekki alltaf verið mjög sjáanleg en Ólafur
segist hæstánægður með viðbrögð þjóðarinnar
þegar Listasafn Íslands felldi niður aðgangs-
eyri til þriggja ára.
„Samson eignarhaldsfélag gerði okkur kleift
að fella niður aðgangseyri að safninu í þrjú ár
og á síðasta sýningarári jókst aðsóknin um
meira en hundrað prósent. Það var mjög
ánægjulegt að sjá aðsóknina meira en tvöfald-
ast við svona tiltölulega einfalda aðgerð og við
verðum að spyrja okkur hvaða ályktanir hægt
sé að draga af þessari reynslu. Í ljósi þess að
það er mikilvægt menningarpólitískt markmið
listastofnana í landinu að auka þáttöku almenn-
ings og ef hægt er að tvöfalda þátttöku almenn-
ings með því einu að fella niður aðgangseyri er
eðlilegt að spyrja hvort það sé ekki eðlilegt að
styðja svipaðar breytingar í öðrum stofnunum.
Að sama skapi vona ég að þessi góðu viðbrögð
verði til þess að safnið geti fundið einhverja leið
til að halda áfram að bjóða gestum gjaldlaust
inn þegar núverandi samningur Samsons renn-
ur út árið 2008.“
Aðspurður hvar helst mætti bæta aðstöðu
safnsins segir Ólafur : „Safninu er markaður
mjög þröngur rammi með því sýning-
arhúsnæði, sem safnið hefur yfir að ráða og
eins er mjög mikilvægt að fjárveiting ríkisins til
rekstar safnsins verði endurskoðuð til að safnið
geti uppfyllt lagaskyldur sínar og aukið starf-
semi sína á hinum ýmsu sviðum. Þetta fjallar
bæði um innkaup nýrra verka til safnsins,
margvísleg þjónustu við almenning, fjölgun
starfsmanna og til að efla rannsóknarhlutverk
safnsins, svo nokkuð sé nefnt. Það er mjög svo
brýnt að það fari fram víðtæk umræða um fjár-
veitingar ríkisins til menningarstofnana eins og
Listasafnsins og þær séu settar í samhengi við
eðlilegt hlutverk þeirra í samtímanum og
þeirra væntinga sem almenningur hefur til
þeirra. “
Hvar er svo safneignin?
„ Listasafniið var opnað í núverandi sýning-
arhúsnæði 1987 og þá þegar var öllum ljóst að
húsnæðið væri of lítið, enda er þetta aðeins
fyrsti byggingaráfangi, þó ekkert framhald hafi
orðið á byggingarframkvæmdum fyrir safnið.
Ef safnið ætti að geta gegnt hlutverki sínu sem
þjóðlistasafn væri eðlilegt að það byði upp á
fastasýningu ca. 400 verka úr íslenskri lista-
sögu á 20.öld, sem stæði kannski í fimm til sex
ár eða lengur í senn. Það er yfirleitt venjan í
þjóðlistasöfnum. Auk þess væru svo settar upp
tímabundnar sýningar í öðrum sýningarsölum.
Þannig verður til ákveðið samspil eða samtal
milli safneignarinnar, sögunnar og sérsýninga.
Vegna húsnæðisskorts er hreinlega ekki hægt
að gera neitt þessu líkt í dag. Það kemur iðu-
lega fyrir að gestir, sem skoðað hafa sýning-
arnar í safninu, spyrji: „Jæja, hvar er svo safn-
eignin?“ Þetta er yfirleitt kjarninn í
þjóðlistasöfnum en við höfum ekki aðstæður í
dag til að byggja starfsemi safnsins upp með
þeim hætti. Þetta er vafalaust stærsta vanda-
mál Listasafns Íslands í dag. Það skortir að-
stöðu til að sýna heildarmyndina.“
Lýsir eftir umræðu
um menningarpólitík
Fyrir nokkrum árum fór það að færast í vöxt að
menningarstofnanir leituðu eftir fjárstuðningi
hjá einkafyrirtækjum. Ólafur álítur þá þróun
almennt jákvæða en lýsir þó eftir umræðu um
framhaldið. „Listasafn Íslands hefur notið mik-
ill velvildar frá fyrirtækjum og stofnunum sem
hafa meðal annars kostað ákveðin átaksverk-
efni og útgáfu bóka safnsins. Það var einnig
einkaaðilum að þakka að á síðasta ári gátum við
fellt niður aðgangseyri að safninu til þriggja
ára. Það er hins vegar spurning hversu langt
slíku samstarfi er ætlað að ganga og hver eigi
að vera ábyrgð ríkisvaldsins í þessu samhengi.
Það er mikilvægt að það verði til breið umræða
um hlutverk menningarstofnana í framtíðinni
og hvernig þeim sé ætlað að fjármagna og upp-
fylla hlutverk sín.
Þetta snýst um lýðræði
Dr. Ólafur Kvaran hefur gegnt hlutverki for-
stöðumanns Listasafns Íslands við góðan
orðstír síðastliðin tíu ár. Nýverið söðlaði
hann hins vegar um og er nú ritstjóri Ís-
lenskrar listasögu á 20. öld, sem er sam-
vinnuverkefni Listasafns Íslands og Eddu út-
gáfu.
Morgunblaðið/SverrirÓlafur Kvaran „Það var einkaaðilum að þakka að á síðasta ári gátum við fellt niður aðgangseyri að safninu til þriggja ára. “
Dr. Ólafur Kvaran hófst nýlega handa við það stóra verkefni að ritstýra bókaflokki í
fimm bindum um íslenska listasögu á 20.öld, sem Listasafnið mun gefa út í samvinnu við
Eddu útgáfu. Ritstjórar bókaflokksins Íslensk bókmenntasaga sættu gagnrýni fyrir efn-
istök en við útgáfu þeirra bóka kom fljótlega í ljós að Íslendingar hafa gríðarlega skiptar
skoðanir á bókmenntum sínum og ágæti einstakra höfunda í bókmenntasögunni. Í ljósi
þessa lék blaðamanni forvitni á að vita hvort Ólafur Kvaran hafi verið smeykur við að
taka að sér að ritstýra Íslenskri listasögu, hvernig vinnuferlið verði og hvernig hann
hyggist forðast gagnrýni á efnistök.
„Það eru náttúrulega til margar útgáfur af sögunni – en að þessu verki koma þrír höf-
undar að hverju bindi eða alls fimmtán höfundar. Verkið í heild sinni verður unnið á sama
tíma og það gefur mun meiri möguleika á samstarfi og skoðanaskiptum. Það er að sjálf-
sögðu mikilvægt að ólík sjónarmið fái að koma fram og öll gagnrýni og umræða styrkir
verkefnið. Þó svo að þrír höfundar standi að baki hverju bindi verður upplýsingaflæði á
milli okkar og allir höfundarnir hafa aðgengi að hópnum í heild. Við höfum tekið í notkun
gagnagrunn sem gerir okkur kleift að vinna þetta með þessum hætti.“
Metnaðarfull markmið
Ólafur viðurkennir að mikil og strembin vinna sé framundan en segist þó hlakka til sam-
starfsins. „Þetta er auðvitað metnaðarfullt markmið sem við höfum sett okkur; þ.e. að
bækurnar 5 komi út haustið 2009. Við lítum í raun og veru á þetta sem eitt stórt rann-
sóknarverkefni. Í því sambandi gegnir heimildasafn Listasafns Íslands stóru hlutverki.
Það var áður almennt listsögubókasafn en því var breytt í yfirgripsmikið heimildasafn
um íslenska myndlist. Það mun hafa mikla þýðingu fyrir þetta verkefni, sem og aðrar
rannsóknir sem kunna að vera gerðar í framtíðinni.“ Ólafur segir að sér þyki verkefnið
spennandi og ögrandi að takast á við. „Til verksins hafa líka valist frábærir samstarfs-
menn og við erum öll einhuga í því að standa við gefin loforð um að verkið komi út í heild
sinni árið 2009.“
Ögrandi hópverkefni