Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2007, Blaðsíða 13

ur styrkja frá einkaaðilum, vaxtatekna og
sýningatekna af heildartekjum var tæp
50%. Fólkóperan hefur eitt leiksvið og
sætafjöldi í sal er 589 sæti, sætanýting
var 82%. Miðaverð Fólkóperunnar ár-
ið 2003 var á bilinu 125–390 sænskar
krónur. Opinber styrkur á hvern
gest voru 325 sænskar krónur árið
2003.
Þýskaland er eitt öflugasta ríki
Evrópu í óperumálum. Sam-
kvæmt tölum frá Sambandi
þýskra leiksviða sóttu um 5%
Þjóðverja óperur á hverju leikári
frá 2002-2005 Það er ívið hærri
prósenta en hefur verið Íslandi að
meðaltali samkvæmt tölum frá
Hagstofu Íslands.
Í yfirliti Sambands þýskra leik-
sviða um leikárið 2004-05 í Þýska-
landi kemur fram að fjárstuðn-
ingur hins opinbera lækkaði á því
tímabili. Leikhúsin svöruðu
með sparnaði og nú er
hlutur sjálfsaflafjár
(miðasölu,
styrkja ofl.) leikhúsa að meðaltali um 17% af út-
gjöldum.
Niðurgreiðsla hins opinbera á hvern leik-
húsgest í Þýskalandi var um 100 evrur árið
2005 samkvæmt skýrslu Sambands hinna
þýsku leiksviða frá september 2006.
Eitt besta óperuhús Þýskalands er Rík-
isóperan í Bæjaralandi, sem Gunnar þekkir
mætavel, þar komu 567.959 gestir á ballett,
óperu og konserta árið 2004. Tekjur af
miðasölu voru 23 milljónir evra árið 2004.
Sjálfsaflafé Ríkisóperunnar nam 36 pró-
sentum af útgjöldum hennar árið 2004.
Á fjárlögum íslenska ríkisins fyrir
árið 2006 var gert ráð fyrir 175 millj-
ónum króna til ÍÓ. Samkvæmt tölum
Hagstofunnar hefur meðalfjöldi
áheyrenda síðustu ára hjá ÍÓ á óp-
erusýningum verið um tíu þúsund á
ári. Gróflega má álykta að opinber
styrkur á hvern seldan miða sé 17.500
íslenskar krónur.
Til eru óperuhús í Evrópu þar sem
opinberir styrkir eru hlutfallslega
hærri en opinberir styrkir til Íslensku
óperunnar. Það breytir litlu um rekstur
ÍÓ. Vænlegra er að horfa til óperuhúsa
sem gætu á einhvern hátt gagnast
sem fyrirmynd. Hvað „eðlilegur“
sýningafjöldi ÍÓ er og hvort upp-
færslum megi fækka eða ekki læt
ég kyrrt liggja.
Eftir Árna Tómas Ragnarsson
arnit@centrum.is
E
n stundum þarf að gera fleira
en gott þykir. Fyrir okkur
sem elskum óperur er mikið í
húfi einmitt núna. Það þýðir
ekkert fyrir Gunnar né aðra
að reyna að breiða yfir það að
Íslenska óperan er á fallandi fæti og tel ég ein-
faldlega svo brýnt að reyna að stöðva þá þróun
áður en óperuáhugi almennings fjarar end-
anlega út að ég nöldra nú frekar en hlusta.
Ástæðan fyrir slöku gengi Óperunnar er,
eins og ég hef áður sagt, röng stefna í vali
verkefna – það hafa verið valin verkefni sem
ekki höfða til almennings. Aðsóknartölur tala
sínu máli, alveg sama hvað hver segir. Raunar
er það sláandi að í rökræðu undanfarinna
vikna hafa forsvarsmenn Óperunnar ekki lagt
á borðið aðsóknartölur síðustu ára né hvert sé
hlutfall miðasölu í heildartekjum Óperunnar.
Hvort tveggja eru þó lykilstærðir þegar rætt
er um það hvort rekstur óperuhússins gangi
vel eða illa.Sem betur fer er þó hins vegar auð-
velt að giska á þessar tölur, sýningar á hverju
verki hafa verið örfáar og það er ekki einu
sinni fullt hús á frumsýningum þrátt fyrir
fjölda boðsmiða! Síðasta uppfærslan, Flagari í
framsókn, var sýnd sjö sinnum, seldir miðar
hafa verið innan við 3 þúsund og hver seldur
miði því verið niðurgreiddur með tæpum 20
þúsundum króna!
Ofveiði á áhorfendum?
Í Lesbókargrein 3. mars sl. reynir Gunnar
Guðbjörnsson söngvari að slá ryki í augu fólks
með flækjum, sem koma þessu máli lítt við.
Jafnvel fyrirsögn greinar hans – „Aflabrestur
í ofveiði“ er bæði mér og mínum málfars-
ráðunaut alveg óskiljanleg. Skýringar Gunn-
ars á þessari fyrirsögn í lok greinarinnar:
„Nútíminn býður upp á ofveiði á áhorfendum –
ættu e.t.v. betur heima sem texti í súrrealískri
óperu. Ekki bætir úr skák þegar Gunnar í
framhaldinu líkir óperugestum við þorska og
ufsa, sem lenda í trolli óperunnar.
Þetta á væntanlega að vera grín hjá Gunn-
ari, en að því slepptu má segja að það eru ein-
mitt ufsarnir sem ekki hafa fengið neitt við sitt
hæfi í Óperunni síðustu árin – bara þessir
sömu örfáu þorskar sem hafa áhuga á Flag-
aranum og hans líkum, þorskar sem mæta svo
aftur og aftur í Óperuna á kostnað ríkisins. En
eymingja ufsarnir, sem ég er að reyna að tala
fyrir og myndu mæta á þær 20 sýningar, sem
eftir væru ef Carmen væri á fjölunum, en ekki
Flagarinn, ja, þeim vill Gunnar einfaldlega
fleygja fyrir borð – þótt brottkast sé reyndar
kolólöglegt.
Vinsælar óperur ekki til?
Ekki er hitt skárra þegar Gunnar reynir að
vísar því á bug að það sé hægt að skipta óp-
erum upp í vinsælar og minna óvinsælar óp-
erur og tekur ýmis fráleit dæmi, m.a. frá óp-
erunni í Lyon þar sem hann eitt sinn starfaði.
Hann reynir líka að réttlæta örfáar sýningar
Íslensku óperunnar á hverju verki með því að
segja að þetta gerist nú líka víða erlendis.
Þarna talar Gunnar gegn betri vitund. Að vísu
kemur það fyrir í erlendum óperuhúsum, sem
sýna mismunandi verk á hverju kvöldi, að
sama uppsetning er aðeins sviðsett nokkrum
sinnum og svo ekki aftur fyrr en næsta vetur,
en almennt eru uppfærslur taldar mislukkaðar
hvað aðsókn varðar í flestum húsum ef þær
ganga ekki aftur og aftur svo tugum skiptir.
Það er líka lítill vandi að telja upp a.m.k. 20
óperur sem eru hátt á vinsældalista óperuhúsa
um nær allan heim og skal það gert hér með:
Carmen, Rigoletto, La traviata, Il trovatore,
Aida, Don Carlos, La bohème, Tosca, Tur-
andot, Töfraflautan, Brúðkaup Figarós, Don
Gioavanni, Rakarinn frá Sevilla, Ástardrykk-
urinn, Ævintýri Hoffmans, Samson og Dalila,
Pagliacci, Cavalleria rusticana. Í öllum þess-
um óperum rennur blóð og tár, já, eiginlegar
allir safar mannslíkamans renna þar í stríðum
straumum (líka þessir dónalegu) og það er
engin slortónlist sem leikin er með.
Fyrir forvitna og fjölfróða
Inni á milli mætti sýna okkur ýmsa aðra gim-
steina óperusögunnar, sem ekki ná til allra,
kannski mætti 3.–6. hvert verkefni Óperunnar
bjóða upp á slíkt í kynningarskyni, en fjanda-
kornið ekki tvö eða fleiri verk í röð eins og ver-
ið hefur! Sem þannig kynningarverk mætti
nefna nær öll verk Wagners, sem eru þó ekki
fyrir nýgræðinga til að byrja á, einnig mætti
nefna verk eins og Júlíus Cesar eftir Händel
þar sem mörgum kontratenórum er teflt fram
samtímis í unaðsfögrum söng, þá mætti sýna
tímamótaóperuna Orfeus og Evridís eftir
Gluck og Cosi fan tutte Mozarts af því hún er
slíkt meistaraverk, þótt ekki höfði hún til
fjöldans
Svo koma perlur eins og Lucia di Lam-
mermoor, sem alla grætir, hin bráðfyndna
Don Pasquale, Norma eftir Bellini og fleiri og
fleiri áður en kemur að Flagaranum í fram-
sókn. Fyrir okkur Íslendinga er líka svo bráð-
nauðsynlegt að sýna nýjar íslenskar óperur
öðru hvoru.
Fyrir hvern er Óperan?
Það sem Gunnar og forsvarsmenn Óperunnar
eiga eftir að verja er það að nú er þúsundum
íslenskra óperugesta úthýst úr óperunni ár
eftir ár með því að sýna aðeins verk sem höfða
til örfárra. Er það þá svo ómerkilegt að syngja
úr sér hjartað fyrir venjulegt fólk? Á þetta
fólk ekki líka rétt á því að fá að njóta þeirra
150 milljóna króna, sem ríkið greiðir árlega til
Óperunnar?
Lykilspurningin er: Fyrir hvern er óperan?
Er hún til fyrir listamenn, sem vilja stunda
naflaskoðun og ákveða svo að sú skoðun ein sé
frambærileg list og er þá alveg sama um það
hve margir eru þeim sammála? Eða er óperan
fyrir fjöldann – fyrir þann litla hluta almenn-
ings, sem enn hefur þörf á að njóta listar og
ætlast til þess eins að sú list sé skiljanleg, að
hún höfði til sín? Það er hægt að fara út í
endalausar rökræður um eðli og tilgang list-
arinnar, en því væri best sleppt hér. Leikhús
og óperu hús eru nefnilega ekki naflaskoð-
unartæki nema að litlum hluta, þau eru fyrst
og fremst fyrirtæki, sem þurfa eins og önnur
að laga sig að ákveðnum rekstrarforsendum –
markaðinum. Leikhús þurfa áhorfendur, ann-
ars er þeim lokað (nema þau hafi á bak við sig
ríkar ekkjur eins og í The Producers eða hálf-
sofandi skriffinna ráðuneyta eins og á Íslandi)
Óperustefna óskast
Það eru ekki aðeins stjórnendur Óperunnar
og hann Gunnar minn sem eru á villigötum í
þessu máli. Þeir ættu nefnilega að hafa eitt-
hvert aðhald þannig að þegar vitleysan geng-
ur út í öfgar ætti að vera til einhver, sem get-
ur stoppað þá. Því miður er málum alls ekki
svo háttað. Óperan er orðin sjálfseign-
arstofnun og engum
háð, hún tekur bara
við tékkanum
frá ráðuneytinu
og ræður sér
svo algerlega
sjálf. Stjórn-
in er að meirihluta skipuð fjármálamönnum,
sem margir hverjir vita næsta lítið um óperur.
Næsti óperustjóri gæti þess vegna orðið
Gunnar sjálfur (sem ábyggilega hefur sótt um
stöðuna) eða einhver annar, sem er líka alveg
sama um þarfir íslenskra óperugesta. Og þá
fer nú að verða óvíst um framtíð Íslensku óp-
erunnar
Þessi staða er nú uppi vegna þess að
menntamálaráðuneytið fyrir hönd hins op-
inbera hefur alls enga stefnu í óperumálum
frekar en í öðrum menningarmálum. Þess
vegna hefur Íslenska óperan fengið að drabb-
ast niður án afskipta að ofan – það er einfald-
lega hent í hana 150 milljónum á ári og síðan
sagt: „Gerið nú eitthvað almennilegt við þenn-
an pening. Hvað það síðan verður veit enginn,
a.m.k. ekki í ráðuneytinu.
Það er líka vegna skorts á menningarstefnu
sem það gerðist fyrir tilviljun að Tónlistarhús
varð allt í einu til á teikniborðinu og samþykkt
af ráðamönnum, en án þess að nokkur vissi ná-
kvæmlega hvað ætti að vera í því húsi – alveg
óvart var þar bara ekki ópera og enginn gat
gefið góða skýringu á því. Það gerðist bara af
því bara! Og svo kom Gunnar Birgisson og
hann þurfti að leysa lóðavandamál í Kópavogi.
Þar með varð stefnan í óperumálum Íslend-
inga skyndilega alveg klár eftir áratuga
óvissu. Eins og óknyttadrengir voru áður
sendir í Breiðavík var Óperan nú send í Kópa-
vog – og forsvarsmenn hennar tóku því fagn-
andi, enda í botnlausri fýlu út í Tónlistarhúss-
menn, sem sín megin höfðu hinn ofstækisfulla
sinfóníuriddara Stefán Eggertsson í far-
arbroddi. Stefán vill orgel í húsið, orgel sem
kostar 150 milljónir og sem takmarkar aðra
notkunarmöguleika hússins; – orgel sem notað
er af sinfóníunni einu sinni á 5 ára fresti. Stef-
án vill ekki óperu í húsið, listgrein sem gæti
dregið tugþúsundir gesta í húsið, ekki heldur
söngleiki né leiksýningar, sem gætu dregið að
enn fleiri gesti. Ekki ballett, ekki stórbrotna
popptónleika, ekki …
Nei, listinn er of langur, en alveg eins og
Stefán Eggertsson kemst upp með þetta kom-
ast forráðamenn óperunnar upp með sín
heimskulegu plön af því að yfirvöld menning-
armála hafa enga stefnu, þetta gerðist allt
bara svona hálfóvart – en allt fer þetta nú ein-
hvern veginn og reddast um síðir. Um ábyrgð
er jú ekki að ræða.
En nú er ég hættur að nöldra í bili og ætla
að setja Jússa á fóninn.
Framtíð óperunnar í uppnámi!
Æ, á undanförnum vikum hefði mér þótt svo
miklu skemmtilegra að fara í Óperuna til að
hlusta á fagran söng Gunnars Guðbjörns-
sonar og félaga heldur en að skrifa hverja
nöldurgreinina á fætur annarri um Íslensku
óperuna, sem er mér þó svo afar kær.
Höfundur er læknir
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARS 2007 13
Eftir Björn Ingiberg Jónsson
thora.einarsdottir@googlemail.com
S
ýningarfjöldi ÍÓ er eðlilegur en
fjöldi uppfærsla mjög fáar. Að
fækka þeim enn er óeðlileg þróun.
Niðurgreiðsla sæta á Íslandi er
ekki hærri en gerist í evrópskum
óperuhúsum og sætanýting í ÍÓ
er almennt mjög góð.“
Sennilega þekkja fáir evrópskan veruleika
óperunnar betur en Gunnar. Hann veit manna
best að evrópsk óperuhús eru ekki einsleit.
Í Evrópu er óperurekstur breytilegur á milli
landa. Staðan er einnig misjöfn á milli óp-
eruhúsa innan sama lands eða landsvæðis.
Samkvæmt upplýsingum sænska menning-
arráðsins um rekstur óperuhúsa árið 2003 má
sjá að:
Gautaborgaróperuna, þar sem Gunnar söng
við góðan orðstír fyrir fáum árum, heimsóttu
tæplega 245 þúsund manns. Opinber styrkur á
hvern gest voru 926 sænskar krónur. Hlutur
sýningartekna, styrkja frá einkaaðilum og
vaxtatekna var um 27%. Miðaverð var á milli 90
og 500 sænskra króna.
Fólkóperan er lítið óperufyrirtæki sem rekið
er í bíóhúsi í Stokkhólmi. Í Fólkóperunni voru
settar upp fjórar óperur árið 2003 og heild-
arsýningafjöldi var 184 sýningar. Í Fólkóper-
unni voru 94 ársverk árið 2003, þar af voru 11
ársverk við stjórnun og skrifstofustörf. Hlutur
sýningartekna af heildartekjum var 37%. Hlut-
Afli Óperunnar
Gunnar Guðbjörnsson tenórsöngvari skrifaði
ágæta grein um málefni Íslensku óperunnar í
Lesbókina þann 3. mars síðastliðinn. Gunnar
hefur margt gott fram að færa og nýtur hann
reynslu sinnar sem óperusöngvari til margra
ára. Ein málsgrein Gunnars vakti athygli
mína:
Höfundur er söngvari