Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 24. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Vegna mikillar velgengni kvik-myndarinnar 300 í kvikmynda-
húsum um heim allan eru Frank
Miller og félagar farnir að huga að
gerð framhaldsmyndar. Eiginleg
framhaldsmynd
yrði það nú
reyndar ekki þar
sem allir þeir 300
Spartverjar sem í
myndinni sjást
láta lífið í mynd-
inni, sem segir
frá hetjulegri
baráttu Spart-
verjanna við fjöl-
mennan her
Persa við Laugaskörð.
Myndin er gerð eftir teiknimynda-
sögu Millers og hann er sagður hafa
fullan hug á að gera aðra mynd
byggða á einhverjum hluta á sögu
Grikkja.
Af því verður þó ekki alveg strax
þar sem verið er að vinna að fram-
haldsmynd Sin City, sem einnig er
gerð eftir sögu Millers.




Leikstjórinn Bryan Singer (TheUsusal Suspects, X-Men) er nú
með í bígerð stríðsmynd sem gerist í
síðari heimsstyrjöldinni. Myndin er
byggð á handriti Christopher
McQuarrie og
Nathan Alexand-
er en þar segir
frá sannsögu-
legum atburðum
þegar flokkur
Þjóðverja hugðist
ráða Adolf Hitler
af dögum þegar
heimsstyrjöldin
stóð sem hæst.
United Artists
mun dreifa myndinni en með aðal-
hlutverk fer að sögn sérfróðra Tom
Cruise. Nokkuð langt er síðan sást
til kauða á hvíta tjaldinu, eða ekki
síðan í Mission Impossible III.
Það mun vera í nógu að snúast hjá
Singer næstu misseri því auk þess-
arar myndar vinnur hann nú að gerð
framhaldsmyndar Superman Ret-
urns, sem ber heitið Superman: The
Man of Steel.




Margir bíða eflaust spenntir eftirfrumraun Simpson fjölskyld-
unnar á hvíta tjaldinu en síðar í sum-
ar verður The Simpsons Movie
frumsýnd.
Lítið hefur verið gefið upp um
söguþráð myndarinnar og lét Matt
Groening, teikn-
ari, skapari og
framleiðandi
þáttanna, lítið
uppi í viðtali við
kvikmynda-
tímaritið Pre-
miere á dög-
unum.
„Ég ætla ekki
að segja frá sögu-
þræðinum en í
honum má meðal annars finna ást og
enda alheimsins,“ sagði hann og
bætti við að nánast hver einn og ein-
asti íbúi hins teiknaða Springfield-
bæjar komi fram í myndinni.
„Það er talsvert um pólitíska
ádeilu í myndinni,“ upplýsti Groen-
ing þó einnig í áðurnefndu viðtali og
bætti við að hann lofaði ljótari
munnsöfnuði og meiri nekt en í sjón-
varpsþáttunum.
„En ekki verða of spennt, þetta er
manneskja sem maður vill frekar
sleppa við að sjá nakta.“




Leikstjórinn Stuart Rosenberglést í vikunni, 79 ára að aldri.
Rosenberg er trúlega þekktastur
fyrir myndir á borð við The Amity-
ville Horror og Cool Hand Luke,
sem skartaði Robert Redford í aðal-
hlutverki. Sú síðarnefna var fyrsta
mynd Rosenbergs á ferlinum en The
Amityville Horror, sem gerð var ár-
ið 1979, hefur getið af sér hvorki
meira né minna en sex framhalds-
myndir.
Banamein hans var hjartaáfall.
KVIKMYNDIR
Frank Miller.
Matt Groening.
Bryan Singer.
Ellin er sko ekki fyrir neina aukvisa,“sagði draugurinn. Það er rétt, enda tal-aði hann af reynslu.Ellin er ókei ef maður heldur heils-
unni, er algengt viðkvæði. Gallinn er sá að ellin er í
eðli sínu hrörnun og hrörnun er í eðli sínu heilsu-
tap. Ég man ekki hvort það var draugurinn, en ein-
hver sagði: Ellin er eini sjúkdómurinn sem maður
vill ekki fá lækningu við. Það er ekki endilega satt.
Er þetta ekki verðugt dramatískt viðfangsefni
fyrir kvikmyndir, ellin og áhrif hennar á jafnt
innra líf fólks sem ytra, ekki síður en uppáferðir
unglinga og bílveltur?
Yfirleitt er eldra fólk í kvikmyndum, eins og í
raunveruleikanum, aukapersónur, hangir utan á
sögunni, gjarnan sem einhvers konar sérviskulegt
krydd. Þetta helgast eflaust af því að framleið-
endur og þar með bíóin í heiminum, ekki síst hér-
lendis, hafa ákveðið að aðalfólkið, aðalpersónurnar
í kvikmyndum ekki síður en í lífinu sjálfu, sé ungt
fólk. Þessi markhópahyggja er nánast búin að
hrinda endanlega frá sér heilu kynslóðunum af bíó-
gestum. Bíóin eru mestanpart samkomustaður
fyrir kjöraldurinn fimmtán til þrjátíu og fimm. Ég
hef margoft áður vakið athygli á þessari skamm-
sýni. En hún er til marks um hvað þjóðfélag okkar
telur aðal og hvað auka.
Önnur ástæða kann að vera sú að líf og hlut-
skipti eldra fólks teljist ekki eins hreyfanlegt og
þess sem yngra er. Í því sé ekki nægileg „aksjón“
fyrir kvikmyndaformið. Gamla fólkið eigi, sem við-
fangsefni, betur heima í leikhúsi. Sendum þau
þangað.
Ónei, sendum frekar þá kvikmyndaspekúlanta,
sem svona hugsa, í endurhæfingu.
Þeim mun þakklátari og ánægjulegri eru und-
antekningarnar. Í bresku kvikmyndinni Venus,
sem það prýðilega framtak Græna ljósið sýnir í
Regnboganum, eru aðalpersónurnar tveir heldri
borgarar og meginviðfangsefnið vinátta þeirra og
samskipti við frekan en utangátta fulltrúa yngri
kynslóðar. Venus nýtur fínstillts leiks undir for-
ystu snillingsins Peters O’Toole og handrits Ha-
nifs Kureishi. Venus er líka athyglisverð fyrir þær
sakir að hún gerir ráð fyrir því að eldra fólk hafi
kynhvöt sem beinst getur í óvæntar áttir, rétt eins
og kynhvöt yngri borgara, og það sé ósköp eðlilegt.
Sama viðfangsefni kannaði Kureishi í enn eft-
irminnilegri mynd, The Mother, sem hér var sýnd
fyrir nokkrum árum. Þar var kynlífssamband
roskinnar konu og yngri manns þungamiðja mann-
legrar sögu, sem hvorki fann einfaldar lausnir né
baðst afsökunar á sjálfri sér.
Ástir eldra fólks eru ekki nýlunda í kvikmynd-
um, þótt kynlíf þess sé það. Íslendingar eiga t.d.
Börn náttúrunnar eftir Friðrik Þór og í Fíaskó,
fyrstu mynd Ragnars Bragasonar, voru þær eitt
efnisstefið. Á áttunda áratugnum var ástarsam-
band eldri konu og yngri karls söguefnið í Harold
and Maude eftir Hal Ashby. Óttinn við ellina og
lífsseigla gamals ástarsambands fengu smekklega
en ekki sérlega djúprista umfjöllun í On Golden
Pond (1981); það var einkum leikur Henrys Fonda
og Katharine Hepburn í hlutverkum gömlu
hjónanna sem lyfti henni upp úr meðalmennsk-
unni. Dramatískari og örlítið vandamálakenndari
voru dönsku leikstjórarnir Kaspar Rostrup með
Dansen med Regitze (1989) og Bille August með
En sang for Martin (2001), þar sem áhrifin af
hrörnun ellinnar á ástina eru í sjónarmiðju. Og
Smultronstället Ingmars Bergman (1957) og The
Straight Story Davids Lynch (1999) eru minn-
isstæðar lofgjörðir til efri áranna, reisnar þeirra
og trega.
Því: Það er ekki heiglum hent að eldast. Maður
verður alltaf jafn reiður þegar stjórnmálamenn,
sem tryggt hafa sjálfum sér bestu fáanlegu eft-
irlaunakjör, fara í vörn fyrir það ömurlega kerfi
sem venjulegt eldra fólk er ofurselt. Svona eigum
við ekki að koma fram við „heilagt fólk“ eins og
góður maður nefndi foreldra okkar, afa og ömmur,
réttilega. Samt er þetta veruleikinn.
Ofannefndar bíómyndir, og ýmsar fleiri, eru
hins vegar til marks um það, að æskudýrkunin
skilar, þegar allt kemur til alls, lotlegri, tíðinda-
lausari og þreytulegri verkum en stopult fram-
boðið af eldri borgurum. Það stafar ekki af því að
æskan sé ómerkilegra viðfangsefni en ellin, fjarri
því. Ástæðan er miklu fremur sú að viðfangsefninu
hefur verið jaskað út áratugum saman. Kvik-
myndaiðnaðurinn, umfram allt í Hollywood, hefur
ekki fundið á því nýjar eða öðruvísi hliðar heldur
látið nægja naglasúpugerð úr gömlum klisjum og
formúlum.
Fólk helst illa í markhópum. Og er það ekki
skemmtileg þversögn að í þessu samhengi er hið
gamla nýrra og ferskara en hið unga?
Ungu markhóparnir eiga, vonandi, eftir að verða
gamlir markhópar. Þá þarf að vera fyrir hendi
framboð handa þeirri eftirspurn.
Framboð heldri borgara
SJÓNARHORN » Yfirleitt er eldra fólk í kvik-
myndum, eins og í raunveru-
leikanum, aukapersónur, hangir
utan á sögunni, gjarnan sem ein-
hvers konar sérviskulegt krydd.
Eftir Árna Þórarinsson
ath@mbl.is
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
T
uttugu og sex ára að aldri sló Soder-
bergh í gegn með sinni fyrstu mynd
Sex, Lies and Videotapes, sem öll-
um að óvörum hlaut gullpálmann í
Cannes árið 1989. Titillinn er afar
lýsandi fyrir myndina sem fjallar
um samskipti kynjanna, þar sem koma við sögu
myndbandsupptökur af nærgöngulum viðtölum.
Myndböndin eru hér lykilþáttur og skapa mynd-
inni sérstöðu, þar sem tengsl þeirra og persón-
anna eru markvisst skoðuð. Sex, Lies and Vid-
eotapes fjallar öðrum þræði um áhrif hins
myndræna miðils á bæði þann sem myndar og
þann sem myndaður er. Ef einhverjum lesenda
þykja þetta kunnugleg stef úr höfundarverki Wim
Wenders má nefna í framhjáhlaupi að hann var
einmitt forseti dómnefndarinnar í Cannes árið
1989.
Þessi áhersla á sjálfan miðilinn átti eftir að vera
leiðandi stef í kvikmyndagerð Soderbergh allt
fram til dagsins í dag þótt hún birtist í marg-
víslegu formi. Í hans næstu mynd Kafka (1991)
vék hráleiki Sex, Lies and Videotapes fyrir afar
stílfærðri framsetningu þar sem kvikmyndasagan
virtist vera fyrirmyndin miklu fremur en raun-
veruleikinn. Underneath (1995) var óbein end-
urgerð á rökkurmynd Robert Siodmak Criss
Cross (1949), og Schizopolis (1996) var stúdía á
hvers konar merkingarsköpun. Allar áttu þær
sameiginlegt að hljóta misjafnar viðtökur hjá
gagnrýnendum, og njóta lítillar hylli meðal al-
mennings. Með sinni næstu mynd tók Soderbergh
skarpa u-beygju af jaðrinum og tók stefnuna beint
í miðju amerískrar kvikmyndagerðar.
Öngþveiti
Out of Sight (1998) var bráðfjörugur krimmi gerð-
ur eftir skáldsögu Elmore Leonard sem skartaði
George Clooney og Jennifer Lopez í aðal-
hlutverki. Þótt vigt og þungi margra fyrri mynda
Soderbergh væri víðs fjarri, var myndin einnig
um margt ólík hefðbundnum Hollywood-
krimmum sakir áherslu á stílræna útfærslu. Andi
Quentin Tarantino (en árið áður var frumsýnd að-
lögun hans í sögu Leonard Rum Punch sem Jac-
kie Brown) svífur óneitanlega yfir vötnum og það
er sem Soderbergh sé að segja: Sjáið, ég get þetta
léttilega líka. Í kjölfarið fylgdi The Limey (1999),
sem rakti stílfærða krimmahefð langt aftur fyrir
daga Tarantino. Þótt vel mætti kalla The Limey
hans bestu mynd kolféll hún í miðasölu. Soder-
bergh var þó aftur á allra vörum árið 2001 er hann
varð fyrsti leikstjórinn síðan 1939 (Michael Cur-
tiz) til að hljóta tvær tilnefningar fyrir bestu leik-
stjórn sama árið. Jafnframt voru bæði Erin
Brockovich (2000) og Traffic (2000) tilnefndar sem
besta mynd, en lutu í lægra haldi fyrir The Gladia-
tor (2000). Soderbergh fékk þó óskar fyrir leik-
stjórn sína á Traffic og dembdi sér í framhaldi í
gerð tveggja endurgerða sem áttu reyndar annars
lítið sameiginlegt. Oceańs Eleven (2001) var end-
urgerð samnefndrar myndar Frank Sinatra,
Dean Martin og annarra meðlima The Rat Pack
þar sem skemmtigildið var í hávegum haft, en Sol-
aris (2002) var endurgerð heimspekilegs vís-
indaskáldskapar Andrei Tarkovsky. Þeirra á milli
frumsýndi hann hraðsoðna mynd Full Frontal
(2002), sem gerði það að leik sínum að útmá mörk
leikara og persóna. Líkt og hún var Bubble (2005)
tekin upp á stafræna upptökuvél og byggði mest-
megnis á spuna. Hún vakti þó fyrst og fremst at-
hygli fyrir nokkuð byltingarkennda dreifingu þar
sem hún var frumsýnd á háskerpustöðinni
HDNet Movies og gefin út á DVD-mynddisk að-
eins nokkrum dögum síðar. Þótt þessi tilraun
muni hafa mestmegnis mistekist minnir hún okk-
ur á að tilraunir Soderbergh með miðillinn eiga
sér ekki einungis stað innan mynda hans heldur
einnig í framleiðsluumhverfi þeirra.
Þjóðverjinn góði
Þessi nýja mynd Soderbergh er um margt sam-
bræðingur kunnuglegra áherslna úr eldri mynd-
um hans en þó með breyttri áherslu. Hún er ekki
hefðbundin endurgerð annarrar myndar, líkt og
Underneath, Oceańs Eleven og Solaris, heldur
reynir Soderbergh að framkalla stíl liðins tíma –
stúdíó-kvikmyndagerð fimmta áratugarins. So-
derbergh nægir þó ekki að líkja eftir sögulegri
kvikmyndagerð, líkt og í Kafka og The Limey,
heldur notar hann í öllum meginatriðum kvik-
myndatækni 5. áratugarins. Í The Good German
neitar hann sér t.a.m. um nútíma lýsingu og hljóð-
upptöku sem og aðdráttarlinsur, og notar þess í
stað fyrst og fremst gleiðar linsur. Hér birtist sem
sagt einnig sterk áhersla á sjálft upptökuferlið og
hvernig það mótar sjálfan efniviðinn – sem við
höfum rakið allt aftur til Sex, Lies and Videotapes
þótt með öðrum hætti sé.
Kvikmyndafræðingurinn David Bordwell, ein-
hver helsti sérfræðingur í stíl Hollywood-mynda
klassíska skeiðsins, leggur á heimasíðu sinni mat
hvernig til hefur tekist í The Good German. Hann
er afar áhugasamur um þessa tilraun, en þykir
nokkuð vanta upp á að Soderbergh takist það sem
lagt var upp með. Hann nefnir að Soderbergh nýti
sér ekki rýmið sem gleiðlinsan og sterk lýsingin
bjóða upp á, og að klippingin sé með hefð-
bundnum hætti mynda dagsins í dag og alltof hröð
samanborið við fimmta áratuginn – sérstaklega í
hasaratriðum. Enn fremur segir hann andstæður
svarts og hvíts vera of ýktar, og að tilraunakennd
sögumannsröddin eigi sér frekar fyrirmynd í sam-
tímamyndum Wong Kar-wai en rökkurmyndum
fimmta áratugarins. Líkt og mörgum gagnrýn-
endum þykir Bordwell þessi leikur með tæknina
skyggja ansi mikið á upplifun sjálfrar sögunnar.
Svo kann vel að vera en tilraunin er athyglisverð í
sjálfu sér og það verður spennandi að berja Þjóð-
verjann góða augum.
Kvikmyndamiðillinn í forgrunni
Um þessar mundir er verið að frumsýna hér-
lendis nýjustu mynd Steven Soderbergh, The Go-
od German, en við gerð hennar fór leikstjórinn
ótroðnar slóðir líkt og oft áður á farsælum ferli.
Góði Þjóðverjinn „Þessi nýja mynd Soderbergh er um margt sambræðingur kunnuglegra áherslna
úr eldri myndum hans en þó með breyttri áherslu.“