Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. MARS 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Dauðsfall og uppgötvanir í kjölfarþess eru upphafspunktur ann-
arrar skáldsögu Vendela Vida, Let
the Northern Lights Erase Your
Name. Þar segir frá New York-
búanum Clarissu
sem uppgötvar að
hún er ekki dóttir
mannsins sem
hún taldi föður
sinn er hún er,
eftir lát hans, að
fara í gegnum
gömul skjöl í íbúð
hans. Gjör-
samlega eyðilögð
slítur hún trúlof-
un sinni og heldur til Finnlands í leit
að raunverulegum föður sínum, sem
er Samaprestur. Og þótt bókin
kunni að virðast létt lesning við
fyrstu sýn vekur hún fjölmargar
krefjandi spurningar um fjöl-
skyldutengsl og -tilfinningar.
  
En frá Finnlandi til Svíþjóðar, þvíbók þeirra Lizu Marklund og
Lottu Snickare Það er staður í hel-
víti fyrir konur
sem hjálpa ekki
hver annarri
vekur ekki síður
krefjandi spurn-
ingar hjá lesand-
anum. Í bókinni,
sem Ari-útgáfan
gefur út á Íslandi
í þýðingu Ernu G.
Árnadóttur,
rekja þær Mark-
lund og Snickare hvernig komið er
öðruvísi fram við konur allt frá
frumbernsku og hvernig kynferðið
vinnur gegn þeim allt frá upphafi.
  
Þær eru svo ekki síður áhuga-verðar spurningarnar sem Ei-
ríkur Bergmann Einarsson varpar
fram í bók sinni Opið land: Staða Ís-
lands í samfélagi þjóðanna, sem ný-
lega kom út hjá Skruddu. Hvar á Ís-
land heima, hvers vegna hafa
Íslendingar verið tregir í taumi í
evrópskri samvinnu og hafa tengslin
við Bandaríkin rofnað eftir að herinn
fór eru aðeins nokkrar þeirra spurn-
inga sem Eiríkur leitar svara við. En
hann er dósent í stjórnmálafræði og
forstöðumaður Evrópufræðaseturs
Háskólans á Bifröst.
  
Þær eru jafnan mjög svo graf-ískar lýsingar Clare Clark í
skrifum hennar um London á 18. öld
og raunar svo mjög að við liggur að
ódauninn sem
leggur frá hol-
ræsunum og
þykkri leðjunni
sem nefnist Tha-
mes leggi fyrir vit
lesandans. Að
þessu sinni er
söguhetjan Eliza
Tally, fátæk og
ómenntuð New-
castle-stúlka sem
verður ólétt eftir erfingja efna-
fjölskyldu. Hann er sendur með með
hasti úr landi og hún til London þar
sem skuggaleg framtíð bíður henn-
ar. Bókin nefnist The Nature of
Monsters og er einkar áhrifamikil
lesning og þjóðfélagslýsingarnar
slíkar að sjálfur William Hogarth
yrði líklega stoltur af.
  
Skuggalegur fundur í Konungs-gjánni í Fjällbacka verður til
þess að lögreglan er kölluð til og dul-
úðin eykst enn frekar þegar undir
konulíkinu sem upphaflega fannst
koma tvær beinagrindur í ljós.
Svona hefst Predikarinn eða Pre-
dikanten eins og hún heitir á frum-
málinu, en þessi spennusaga Camillu
Läckberg kom nýlega út hjá Ari-
útgáfu í þýðingu Sigrúnar Ástríðar
Eiríksdóttur. Líkt og í Ísprinsess-
unni er það Patrik Hedström sem
stjórnar morðrannsókninni og tekur
hún hug hans allan.
BÆKUR
Vendela Vida
Clare Clark
Liza Marklund
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
Jæja, nú er Jónasarárið – eða fárið – gengiðí garð, sagði maður við mig um daginn ogþað er alveg rétt. Tvö hundruð ár liðin fráfæðingu Jónasar Hallgrímssonar og allir
keppast við að muna það, minnast þess, sýna hon-
um sóma, ljóma. Sitthvað hefur þegar verið plan-
lagt, fyrirlestrar, upplestrar, Rithöfundasamband
Íslands verður með dagskrá á Degi bókarinnar,
23. apríl, Jónasarsýning á Amtsbókasafninu
nyrðra, Jónasarvefur opnaður, Kennaraháskóli
Íslands hefur efnt til ljóðasamkeppni meðal nem-
enda sinna, fyrirlestraröð var í sama skóla um
stuðlasetningu, náttúrufræði og fleiri Jónasarmál
í febrúar, svo mætti áfram telja. Menn verða að
sýna hugvit þegar stórt nafn er annars vegar.
Hvað með Jónasarköku 16. nóvember? spurði
Hafsteinn Karlsson á bloggsíðu Þórarins Eld-
járns nýverið, benti á að í Finnlandi væri jafnan á
boðstólum sérstök kaka, Runebergskaka, á af-
mæli finnska þjóðskáldsins Runeberg. Sjálfur
stakk Þórarinn upp á því að safnað yrði í bók öll-
um ljóðum sem íslensk skáld hafa ort um Jónas,
honum flugu strax í hug ein ellefu slík skáld, ýmis
fleiri til. Já, menn verða að sýna hugvit.
En besta hugmyndin hingað til er samt komin
frá Íslenska bútasaumsfélaginu, hún er alveg frá-
bær. Félagið hefur efnt til samkeppni um teppi,
innblásið af ljóðinu Ég bið að heilsa, og eru þátt-
tökureglur kynntar á vefsíðu félagsins, undir yf-
irskriftinni Ég bið að heilsa – samkeppni: „Hægt
er að senda inn teppi í hefðbundnum flokki og
óhefðbundnum. Stærð teppa skal vera: 120x120
cm. Hver höfundur má senda inn að hámarki 2
verk í hvorum flokki, en færri ef vill, einnig má
velja að keppa aðeins í öðrum flokknum.“ Þá kem-
ur fram að texti ljóðsins megi vera „ísaumaður
eða áþrykktur í verkinu, jafnt stök orð, valdar
setningar, eitt vísuerindi eða ljóðið í heild (3 er-
indi)“. Fagleg nefnd velur svo úr innsendum tepp-
um og verða tíu bestu teppin í hvorum flokki sýnd
í Gerðubergi í vor.
Fréttin er þessi: Skilafrestur teppa hefur verið
framlengdur til 18. apríl. Og ég segi, drífið ykkur
af stað. Því hér er fjárans bókmenntafræðing-
unum og skáldaspírunum loks gefið frí, hér verður
kynntur Jónas heimilanna, Jónas til að hengja
upp á vegg, Jónas eins og hann er – samsettur úr
margvíslegum bútum en myndar á endanum eina,
hornrétta heild. Eða hringlaga, keppi maður í
óhefðbundna teppaflokknum(?!). Ég spái því að
sigurteppið verði sannkallað töfrateppi og höf-
undur þess dragi athygli að þeirri staðreynd að
allir hafa blússandi vit á Jónasi.
Það er líka mjög við hæfi að Jónas fari á búta-
saumsteppi. Þannig er hann beinlínis tekinn á
teppið – telji menn sig enn eiga eitthvað vantalað
við manninn. Einhvern veginn verður manni líka
hugsað til þess að sjálfan hafi Jónas oft vantað
skjólgott teppi á lífsleiðinni, við föðurmissinn í
Öxnadal, í vísindaferðinni sumarið 1839, úti í
hrauni í texta Megasar, á þriðju hæð við St. Ped-
erstræde.
Það er ennfremur við hæfi að tala um ábreiður,
þegar „nýjar“ versjónir eru gerðar af verkum
Jónasar; þegar Heiðlóarkvæði er sungið, þegar
snúið er út úr Óhræsinu, þegar suðrið sæla er
saumað… Þegar verk er sett í nýjan búning þá er
það cover, eða ábreiða. Teppi. Já, þau hjá Íslenska
bútasaumsfélaginu hafa skotið öllum heimsins
fræðingum ref fyrir rass með þessari heimilislegu
hugmynd: Hannið teppi út frá Ég bið að heilsa. Til
hamingju með afmælið, Jónas. Nú verður þér
aldrei framar kalt.
Jónas á teppið
» Það er líka mjög við hæfi að
Jónas fari á bútasaumsteppi.
Þannig er hann beinlínis tekinn á
teppið – telji menn sig enn eiga
eitthvað vantalað við manninn.
ERINDI
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Í
skáldsögum eru stundum gerðar tilraunir
til þess að skilgreina samtímann. 101
Reykjavík eftir Hallgrím Helgason
reyndi að skilgreina reykvískan veru-
leika um miðjan níunda áratuginn. Það
tókst ágætlega. Michel Houellebec gerði
glæsilega atlögu að evrópskum samtíma í bók sinni
Öreindirnar undir lok síðustu aldar. Í kjölfarið
fylgdi önnur bók eftir Houellebecq, Áform, sem var
ekki síðri atlaga að samtíma okkar. Öreindirnar og
Áform voru umfram allt hárbeittar skáldsögur um
hinn hnignandi Evrópumann, eins og Houellebecq
kallar sjálfan sig, hinn spillta, grunna, eigingjarna,
neysluþjáða, ráðvillta, stefnulausa, ófullnægða og
óhamingjusama samtímamann á Vesturlöndunum
góðu.
Og það er ekki að ástæðulausu að þessar bækur
eru nefndar hér. Skáldsaga Kirsten Hammann,
Frá gósenlandinu, sem hér verður fjallað um er af
sama toga, hún reynir að skilgreina danskan sam-
tíma eða hinn norræna mann en í stuttu máli er
hann ekkert síður spilltur, grunnur, eigingjarn,
neysluþjáður, ráðvilltur, stefnulaus, ófullnægður og
óhamingjusamur. En hann er að auki firrtur, fjar-
lægur, innilokaður, sjónvarpsháður, ofdekraður,
latur, skilningsvana, smásmugulegur og sjálfs-
upptekinn, draslsjúkur, klámsjúkur, orðsjúkur, fár-
sjúkur.
Frá gósenlandinu kom út árið 2004 í Danmörku
en er nú komin út í íslenskri þýðingu Hjalta Rögn-
valdssonar í Neon-klúbbi Bjarts. Þetta er ekki
beinlínis reið bók en hún er heldur ekki beinlínis
fyndin þó að aðalpersónan geti á köflum verið ótta-
lega hlægileg.
Til fyrirmyndar
Bókin segir frá Mettu sem í byrjun bókar er í fyr-
irmyndarhjónabandi með fyrirmyndareiginmanni
og býr í fyrirmyndarhúsnæði á besta stað í fyr-
irmyndarborginni Kaupmannahöfn í fyrirmynd-
arlandinu Danmörku. Allt er eins og best verður á
kosið. Og frá þessu fyrirmyndarlífi er sagt í stíl
lestrarkennslubóka fyrir sex ára börn og til þess að
ekkert fari nú á milli mála er löngu og erfiðu orð-
unum skipt upp með punktum á milli orðstofna og
endinga: „Sjáiði Sören og Mettu, þau ætla að vera
ham-ingju-söm til æviloka. Maður getur auðveld-
lega orðið af-brýð-i-sam-ur, þó maður geti alveg
unnt þeim þess.“
En síðan breytist allt. Metta og Sören skilja. Og
fullkominn heimur Mettu hrynur. Hún leggst í
ómennsku, sjónvarpsgláp og búðaráp, heimsku og
leti, eins og hún segir sjálf, finnst hún ekki skipta
neinu máli í stóra samhenginu. Hörmungar heims-
ins koma henni heldur ekkert við, óhamingja henn-
ar er nóg. 11. september og endalaus endurtekning
hans í sjónvarpinu er gósentíð því að þá hefur hún
eitthvað við að vera. Hún er í engu sambandi við
vini sína. Hún étur nammi allan daginn til þess að
hugga sig við eitthvað. Hún er á barmi taugaáfalls.
Og þannig heldur Metta áfram á meðan lífið virð-
ist fjara út.
Eylandskynslóðin
En þetta er líka saga um ákveðið ástand í
ákveðnum samfélögum eða að minnsta kosti meðal
ákveðins fólks í ákveðnum löndum. Þetta er bók um
kynslóðina sem fæddist þegar allt var á uppleið og
hefur aldrei upplifað annað en gegndarlausan upp-
gang. Þetta er uppakynslóðin, upptekna kynslóðin,
uppgefna kynslóðin. Þetta er fólkið sem hefur haft
svo mikið að gera við að koma sér vel fyrir að það
hefur misst allt samband við umheiminn. Það hefur
ekki þol fyrir heiminn. Það lifir í sínu gósenlandi, í
matarholunni sinni – Fra smörhullet heitir bókin á
dönsku – og lætur sig engu skipta hvað gengur á
handan mæranna. Það er eyland, kemur engum
við, tekur ekki þátt, er fjarri, fjarstatt nema því sé
sérstaklega boðið.
Þetta er bók um okkur. Daglegt líf. Það að ekk-
ert gerist. Ekkert geti komið fyrir. Að allt sé í góðu
lagi.
Eins og margir gagnrýnendur hafa bent á þá er
kannski helsti styrkur bókarinnar sá að hún nefnir
allt það sem við öll gerum alla daga en tölum aldrei
um. Hún afhjúpar hið lítilfjörlega líf hversdags-
mannsins í velmegunarsamfélaginu, smáar hugs-
anir hans, smávægilegar gjörðir hans, smásmugu-
legar athugasemdir hans, smásálarlega tilveru
hans. Og lesandinn hrekkur við.
Ekki skáldsaga
Þetta er mjög góð bók þrátt fyrir að vera einradda
og svolítið predikunargjörn.
Eftir skilnað Mettu og Sörens breytist frásögnin
í eins konar dagbók. Færslurnar eru stuttar,
merktar fyrirsögn og dagsetningu. Það er í raun
engin söguleg framvinda. Og raunar er spurning
hvort um sé að ræða skáldsögu í hefðbundnum
skilningi (ef hægt er að nota þann frasa lengur). Og
raunar eru nokkrar athugasemdir um það í bókinni
að þetta sé ekki skáldsaga: „Ef þetta væri skáld-
saga ættu bráðum að verða einhver stórtíðindi.“
Þau verða aldrei.
Sýnidæmi
En þessi bók er stórtíðindi. Hún er tilraun til þess
að draga upp mynd af samtíma sínum. Hún er
greining á ástandi. Hún varpar fram eins konar
dæmi en lausnina er hvergi að finna. Lausnir tíðk-
ast ekki í bókmenntum samtímans. Þær ganga
frekar út á að sýna.
Hammann, sem er fædd 1965, hefur skrifað fjór-
ar skáldsögur en tvær þær nýjustu hafa komið
henni á kortið, Notarðu orð í kaffið? (2001) og Frá
gósenlandinu sem var tilnefnd til dönsku P2-
bókmenntaverðlaunanna og Norrænu bókmennta-
verðlaunanna árið 2005. Bækur hennar hafa ein-
kennst af mikilli tilraunamennsku með bæði form
og tungumál. Sumum hefur þótt hún erfið aflestrar
fyrir vikið. Frá gósenlandinu er fjarri því að vera
erfið, enda markmiðið að afhjúpa það hvað við för-
um auðveldlega í gegnum lífið.
Allt er í góðu lagi
Skáldsagan Frá gósenlandinu eftir Kirsten Ham-
mann, sem er komin út í Neon-klúbbi Bjarts, seg-
ir frá Mettu sem í byrjun bókar er í fyrirmynd-
arhjónabandi með fyrirmyndareiginmanni og
býr í fyrirmyndarhúsnæði á besta stað í fyr-
irmyndarborginni Kaupmannahöfn í fyrirmynd-
arlandinu Danmörku. Allt er eins og best verður
á kosið. En síðan breytist allt. Skáldsagan lýsir
dönskum samtíma eða norrænum.
Kirsten Hammann Bækur hennar hafa einkennst af mikilli tilraunamennsku með bæði form og
tungumál. Sumum hefur þótt hún erfið aflestrar fyrir vikið. Frá gósenlandinu er fjarri því að vera
erfið, enda markmiðið að afhjúpa það hvað við förum auðveldlega í gegnum lífið, segir í greininni.