Lesbók Morgunblaðsins - 14.04.2007, Side 2

2 LAUGARDAGUR 14. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Spurningakeppni fjölmiðlanna
er með skemmtilegri dag-
skrárliðum páskanna. Hún fer
fram á Rás tvö yfir bæna- og
helgidaga undir stjórn hins hik-
lausa Ævars Arnar Jósepssonar
– sem vonandi er æviráðinn.
Í þetta sinn bar lið Ríkisút-
varpsins sigur úr býtum, þeir tveir eru
væntanlega komnir upp á Snæfellsjökul, í
því fólust verðlaunin meðal annars og þeir
voru hressir og klárir. En mitt í öllum
skemmtilegheitunum rak ég mig á eitt.
Fjölmiðlafólkið vaska, sem kom jafnt af
frétta- og sérdeildum prent- og ljós-
vakamiðla, mundi naumast einn einasta
titil íslenskra skáldverka sem út komu
fyrir jólin. Í nær öllum viðureignum
keppninnar – að frátöldum undanúrslitum
– spurði Ævar Örn hvað nýjustu bækur
tiltekinna höfunda hétu og það var eins og
við manninn mælt; keppendur stóðu ger-
samlega á gati.
Hvað heitir nýjasta bók Auðar Jóns-
dóttur? Hik. Humm. Tja. Ég man hvað hin
bókin hét, en… Svarið er Tryggðarp-
antur. Hvaða bók sendi Fríða Á. Sigurð-
ardóttir frá sér fyrir jólin? Bíddu, ég las
hana nú örugglega…. Rangt svar. Hún
heitir Í húsi Júlíu. Þannig gekk þetta nán-
ast keppnina á enda. Fólk mundi ekki Sér
grefur gröf eftir Yrsu Sigurðardóttur, það
kannaðist ekki við bók Guðbergs Bergs-
sonar (Ein og hálf bók – Hryllileg saga),
það gat ekki nefnt Hið stórfenglega leynd-
armál Heimsins eftir Steinar Braga, það
mundi ekki titil Kristínar Steinsdóttur, Á
eigin vegum, það flaskaði á titli Eiríks
Guðmundssonar (Undir himninum) og Ei-
ríks Arnar Norðdahl (Eitur fyrir byrj-
endur) – í svipinn man ég bara eftir því að
Farþeginn eftir Árna Þórarinsson og Pál
Kristin Pálsson hafi aflað liði stigs.
Ekki vildi betur til þegar taldar voru
upp fjórar bækur sem tilnefndar voru til
Hinna íslensku bókmenntaverðlauna og
spurt um þá fimmtu – Fyrir kvölddyrum,
ljóðabók Hannesar Péturssonar. Þvínæst
voru taldar upp fjórar tilnefningar í flokki
fræðibóka og rita almenns efnis – en svar-
endur gátu heldur ekki sagt spyrli að
fimmta bókin hefði verið Óvinir ríkisins
eftir Guðna Th. Jóhannesson.
Þá tók ekki minna japl og jamm við þeg-
ar veslings spyrillinn – sem sjálfur hefur
sent frá sér bækur, eflaust feginn að hafa
þær ekki með – skipti yfir í ljóðagírinn og
spurði: Hver sendi frá sér ljóðabókina
Borg í þoku fyrir jólin? Það var Hermann
Stefánsson, en nei, enginn var með það.
Næsta spurning: Hver orti um Frostfiðr-
ildin, í samnefndri bók? Enginn heldur,
það var Linda Vilhjálmsdóttir. „Það kem-
ur svo mikið út af þessum ljóðabókum, það
er ekki nokkur leið að fylgjast með þessu,“
sagði rödd eins keppanda, eflaust til að
kaupa tíma, eða til að djóka smá; fleiri
skemmtilegar skýringar voru látnar
flakka („Sú bók fór nú ekki hátt,“ o.s.frv.).
Rétt var þó svarað um áfangastað
Sendiherrans í samnefndri bók Braga
Ólafssonar, nafngjafa persónu í Skipinu
Stefáns Mána og bíltegund Óla Gunn og
Einars Kárasonar – svo fyllsta sannmælis
sé hér gætt.
Ég ítreka að spurningakeppnin var hin
skemmtilegasta, svör bárust um pólitík,
fugla, fréttir, íþróttir og músík, og þótt
vakin sé athygli á meintri gloppu bók-
mennta er hér engri rýrð kastað á neinn.
Það er engin skylda að leggja á minnið
bókatitla frekar en bílnúmer. Jafnvel þótt
fólk starfi við fjölmiðlun. Eftir sem áður er
þetta ákveðið umhugsunarefni, fyrir út-
gefendur, höfunda, kápuhönnuði, bók-
sala… Er jólabókaflóðið svona auð-
gleymt? Eru lesendur svona fáir? Eða
þurfa höfundarnir bara að smíða eft-
irminnilegri titla?
Það er spurning.
Það er
spurning
Eftir Guðna Elísson
gudnieli@mbl.is
U
ndanfarna daga hefur nokk-
uð verið rætt um þá breyt-
ingu sem orðið hefur á fjöl-
miðlaumfjölluninni með
tilkomu bloggsins. Umræð-
an varpar ljósi á vandann
sem stafar af fréttabloggi og vekur upp
spurningar um ábyrgð bloggara á skrifum
sínum. Að sama skapi má spyrja hvort
fréttamiðlarnir beri ábyrgð á því bloggi sem
þeir hýsa með beinum eða óbeinum hætti,
hvort sem þeir bjóða lesendum sínum að
blogga um ákveðnar fréttir eða að birta
skoðanir sínar á vefsvæði fréttamiðilsins.
Í fréttinni „Vilja betri bloggsiði“ sem birt-
ist í Morgunblaðinu 10. apríl kemur fram að
í Bandaríkjunum reyni menn nú að móta
siðareglur svo hafa megi hemil á „þeim
ruddaskap sem margir virðast telja sjálf-
sagðan á miðlinum“. Vonast er til að blogg-
arar taki sig „saman um að banna fólki að
skrifa nafnlausar athugasemdir á gestasíður
og bloggarar geti eytt færslum gesta af
bloggi sínu án þess að vera sakaðir um rit-
skoðun“. Með þessu á þó ekki algjörlega að
loka fyrir möguleikann á nafnlausum skoð-
anaskiptum. Fremur á að gera bloggurum
kleift að skilgreina síður sínar með þeim
hætti að augljóst sé hvers konar skoð-
anaskipti þeir viðurkenni. Þannig geta sumir
sætt sig við nafnlausar athugasemdir, á
meðan aðrir hafna þeim, auk þess sem
bloggarar geti sett fram kröfur um trúverð-
ugleika þess sem haldið er fram. Siðaregl-
urnar eru ekki síst settar fram vegna þess
að þekktum bandarískum bloggara, Kathy
Sierra, hefur verið hótað lífláti vegna deilna
um það hvort umsjónarmenn bloggsíðna
megi eyða dónalegum athugasemdum gesta.
Í sama blaði biður prófessor í stjórnmála-
hagfræði við Princeton-háskóla íslensku
þjóðina afsökunar á háðsádeilu sem hann
skrifaði á vefrit tengt skólanum þar sem
hann færði rök fyrir því að Ísland væri mun
fýsilegra skotmark í bandarísku árásarstríði
en Íran. Reinhardt segist hafa fengið milli
50 og 80 svarbréf við greininni og að ein-
hverjir Íslendinganna hafi „bölsótast út í
hann og orðalag sumra bréfanna hafi verið
mjög dónalegt, allt að því ógnandi“. Einn Ís-
lendinganna gekk svo langt að senda skeyti
með fyrirsögninni „Ég drep þig“.
Sama dag birtist á vefsíðu Vísis (visir.is)
frétt þess efnis að stjórnvöld í Bretlandi
höfði nú til siðferðis þeirra einstaklinga sem
hýsa myndbandsbrot af ýmsu tagi á vefsíð-
um sínum, en farið er fram á að þeir fjar-
lægi „þau myndbönd sem þykja niðurlægja
kennara eða nemendur og krakkar hafa tek-
ið á farsíma sína“. Samkvæmt fréttinni hafa
um 17% kennara í Bretlandi lent í „einelti
og hefur þá verið notast við tölvupóst, smá-
skilaboð (sms) eða vefsíður til þess að gera
lítið úr þeim“.
Í fjórðu fréttinni (9. apríl) ræðir Egill
Helgason vankanta bloggsins og vísar í
grein Olivers Kamm („A Parody of Democ-
racy“) sem birtist í breska blaðinu Guardian
í vikunni. Kamm einblínir á pólitískt blogg
og segir það aðeins eitra umræðuna: „Blogg-
ið er svosem nógu lýðræðislegt […] en það
er einatt slappt og klasturslegt, keppir alls
ekki við alvöru dagblöð þar sem eru í gildi
reglur um framsetningu og efnistök. Maður
þarf ekki að vita neitt eða kunna neitt til að
blogga. […] Og svo er það skítkastið. Allur
óhróðurinn sem er settur fram um stjórn-
málamenn og opinberar persónur.“
Auðvitað má ekki flokka alla bloggara
með þessum hætti. Bloggið lýtur sömu
reglum og önnur mannanna verk, það er
eins vandað og bloggararnir hafa metnað og
getu til. Eitt einkenni á miðlinum er þó
furðulegt hömluleysi, en bloggarar láta
stundum ýmislegt fjúka á bloggsíðum sínum
um sjálfa sig og aðra sem þeir hefðu betur
látið ósagt, og líklega aldrei sagt ef miðillinn
væri annar. Skýringarinnar er hugsanlega
að leita í því að miðillinn er enn í mótun.
Jafnframt á bloggsíðan upptök sín í einka-
rýminu en er þó í almenningi eins þversagn-
arkennt og það kann að hljóma. Stundum er
eins og bloggarar missi sjónar á þessu með
því að skrifa eitthvað sem ætlað er vel völd-
um lesendahópi en birta það svo með þeim
hætti að það ratar til allra.
Fréttirnar sem ég vitnaði til hér að fram-
an sýna glögglega áhrif þessa nýja frétta- og
samskiptamiðils. Á Íslandi, rétt eins og ann-
ars staðar, hafa hefðbundnir fréttamiðlar ýtt
undir vægi hans með því að bjóða lesendum
að blogga um fréttir, eða ræða þær undir
sjálfri fréttinni eins og er t.d. hægt að gera
á heimasíðu Vísis. Þó virðast hvorki Morg-
unblaðið né 365 miðlar hafa mótað með sér
sérstakar vinnureglur um efnið sem berst
þeim með þessum hætti.
Af og til sést þó glögglega vandinn við það
nýfengna vald sem fréttamiðlarnir hafa fært
í hendur landsmanna. Gott dæmi er umræð-
an sem spratt upp í síðasta mánuði í kjölfar
lýsingar Guðbjargar Hildar Kolbeins kenn-
ara í fjölmiðlafræði við Háskóla Íslands á
fyrirsætu sem prýddi forsíðu ferming-
arbæklings Smáralindar. Guðbjörg taldi
myndina af fyrirsætunni klámfengna og lýsti
henni með nokkrum vel völdum orðum sem
þættu ekki prenthæf í virðulegum fjöl-
miðlum á borð við Morgunblaðið. Lýsingar
Guðbjargar eru ekki síst forvitnilegar (í
fræðilegum skilningi orðsins) vegna þess að
færa má rök fyrir því að miðillinn hafi borið
hana ofurliði, að Guðbjörg hafi sagt það sem
hún sagði vegna þess að hún var að blogga
og að á sama tíma hafi hún misst sjónar á
því að orð hennar mátti túlka sem opinbera
árás á virðingu ungrar stúlku. (Hvort sem
menn eru sammála eða ósammála greiningu
Guðbjargar á myndinni má gagnrýna orða-
val hennar.)
Að sama skapi var bloggið um Smáralind-
arklámið stórfrétt fyrir aðra bloggara, svo
ekki sé minnst á þá nafnlausu álitsgjafa sem
ala líf sitt á fréttavef Vísis. Þangað var um-
ræðunni ítrekað beint af blaðamanni Frétta-
blaðsins og þar týndist hún í andstyggilegu
einelti, þar sem tugir nafnlausra ein-
staklinga veittust að Guðbjörgu, svívirtu
hana og niðurlægðu í nafni réttlætiskenndar
sinnar. Sumir gengu jafnvel svo langt að
segja hana réttdræpa fyrir orð sín. Blaða-
maðurinn gaf út skotleyfið þótt hann tæki
ekki sjálfur í gikkinn og enginn þeirra sem
opinberlega var spurður út í málið treysti
sér til að snúa umræðunni á betri veg, eða
gagnrýna umræðuplanið.
Ef íslenskir fjölmiðlar ætla að gefa les-
endum sínum kost á að blogga um þær
fréttir sem þar eru birtar eða lýsa skoð-
unum sínum á þeim verða þeir að sama
skapi að bera ritstjórnarlega ábyrgð á því
sem þar er skrifað, í siðferðilegum skilningi
orðsins, ef ekki lagalegum. Íslenskir frétta-
vefir eiga að setja strangari reglur en al-
mennt viðgangast í bloggheimum. Þeir eiga
ekki að sætta sig við nafnlausar at-
hugasemdir og jafnframt eiga þeir að rit-
stýra því efni sem þeir birta á vefsvæðum
sínum, á sama hátt og aðsendar greinar á
síðum dagblaðanna eru lesnar yfir. Ekki á
að líða krækjur í svívirðingar af neinu tagi
og því síður að leggjast svo lágt að skjóta
skjólshúsi yfir slíkan ófögnuð eins og
Fréttablaðið gerir.
Einfaldasta leiðin til að hafa hemil á lág-
kúru þeirri sem þrífst í skjóli nafnleyndar er
að setja þær einföldu reglur að allir þeir
sem taka þátt í þjóðmálaumræðunni í sam-
vinnu við íslenska fjölmiðla geri slíkt undir
fullu nafni.
Athugasemdir? „Íslenskir fréttavefir eiga að setja strangari reglur en almennt viðgangast í
bloggheimum. Þeir eiga ekki að sætta sig við nafnlausar athugasemdir,“ segir Guðni.
FJÖLMIÐLAR
»Ekki á að líða krækjur
í svívirðingar af neinu
tagi og því síður að leggjast
svo lágt að skjóta skjóls-
húsi yfir slíkan ófögnuð
eins og Fréttablaðið gerir.
„Það ætti að skera
af þér hausinn“
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins