Lesbók Morgunblaðsins - 14.04.2007, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 14. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
lúta ekki formúlu markaðstrúboðsins í Wash-
ington. Þau eru þvert á móti valkostur við það
módel. Og í alþjóðlegu samhengi eru vonir
okkar jafnaðarmanna við það bundnar, að
Evrópusambandið verði með tíð og tíma ekki
aðeins friðarafl í okkar heimshluta (sem það
er), heldur öflugt mótvægi við bandaríska
heimsvaldastefnu, þegar á þarf að halda. Að
því eigum við jafnaðarmenn að vinna saman –
innan Evrópusambandsins.
Það er engin tilviljun, að það eru breskir
íhaldsmenn, sem eru hörðustu gagnrýnendur
Evrópusambandsins innan frá. Það er heldur
engin tilviljun, að Sjálfstæðisflokkurinn er eini
hægri flokkurinn í Evrópu, sem lýsir harðri
andstöðu við Evrópusambandsaðild og yf-
irleitt á þeirri forsendu, að Evrópusambandið
sé of sósíaldemókratískt. Vinstri-grænir
reyna hins vegar að telja sér trú um, að Evr-
ópusambandið sé partur af hinu ameríska
frjálshyggjutrúboði.
Hvort tveggja getur ekki verið rétt. En
Evrópusambandið er hinn rétti vettvangur
fyrir lýðræðisríki Evrópu til að bregðast við
hnattvæðingunni, með kostum hennar og göll-
um, með samstöðu um það, sem þjóðríkin ein
og sér fá ekki við ráðið. Evrópusambandið er
ótvírætt friðarafl í okkar heimshluta, sem get-
ur orðið mótvægi við öfgar amerískrar heims-
valdastefnu. Og hið félagslega þjóðfélags-
módel Evrópuríkja er vissulega í
grundvallaratriðum frábrugðið amerískum
kapítalisma og í reynd valkostur við hann. Af
þessum ástæðum er Evrópusambandið kjör-
inn samstarfsvettvangur jafnaðarmanna. Þess
vegna sætir það furðu, að fulltrúar Vinstri-
grænna í Evrópustefnunefnd skrifa undir
sameiginlega álitsgerð með íhaldinu undir for-
ystu Björns Bjarnasonar. Hvað á svona nokk-
uð að þýða? Þykjast þau sjá eitthvað róttækt
við það?
Sannleikurinn er sá, að gagnrýni Stein-
gríms á Evrópusambandið samanstendur að-
allega af sparðatíningi um aukaatriði – jafnvel
nöldri – fremur en greiningu út frá pólitískum
grundvallarsjónarmiðum og þjóðarhags-
munum Íslendinga. Hræðsluáróðurinn um, að
við aðild yrðu Íslendingar að afsala sér for-
ræði yfir fiskimiðunum, hefur verið marg-
hrakinn og nú seinast í vitnisburði fyrir Evr-
ópustefnunefnd. Ég er þess fullviss – og tala
af nokkurri reynslu af samningum við Evr-
ópusambandið – að sjávarútvegsmálin verða
okkur ekki sá Þrándur í Götu, sem LÍÚ-klíkan
og kvótaeigendurnir vilja vera láta.
Stóra spurningin um hugsanlega aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu er hápólitísk.
Það er spurningin um það, hvar Íslendingar
vilji skipa sér í sveit í samfélagi þjóðanna í
framtíðinni. Svarið við þeirri spurningu bygg-
ist á raunsæju mati á því, hvernig þjóðarhags-
munum okkar verður best borgið út frá sjón-
armiðum þjóðaröryggis, viðskiptahagsmuna
og pólitískrar samstöðu. Grundvallarhags-
munir Íslendinga sem herlausrar smáþjóðar
lúta að því að tryggja, að lög og réttur ráði
fremur en valdbeiting í samskiptum þjóða.
Þar eigum við samstöðu með Norðurlanda- og
Eystrasaltsþjóðum og í vaxandi mæli með
Evrópusambandinu sem friðarafli, sem byggir
öll samskipti aðildarríkjanna á samningum á
grundvelli laga og réttar.
Gegn okursamfélaginu – með Evrópu
Sú kenning, að slá beri skjaldborg um sjálf-
stæða peningamálastefnu og íslensku krónuna
sem tákn um ímyndað fullveldi ríkisins, er
ekki til marks um róttæka hugsun í þágu al-
mannahagsmuna. Öllum má ljóst vera, að
krónan hefur ekki verið gjaldgengur gjald-
miðill frá því að verðtryggingin var tekin upp.
Krónan er ekki nothæf í lánsviðskiptum til
lengri tíma. Hún er hvorki nothæf til vörslu
verðmæta né sem reiknieining eða mælikvarði
á verðmæti. Einmitt þess vegna urðum við að
taka upp verðtrygginguna. Það gerðum við á
sínum tíma af illri nauðsyn til þess að kveða
niður verðbólguna og varðveita skyldusparn-
að almennings í lífeyrissjóðum, sem ella hefði
fuðrað upp í verðbólgunni. Þetta var harkaleg
aðgerð á sínum tíma, en hún dugði til að
bjarga lífeyrissjóðunum og þar með lágmarks-
afkomuöryggi vinnandi fólks í framtíðinni.
Lífeyrisréttindi, sem byggjast á sjóðasöfn-
un og ávöxtun af fjárfestingu, eru einn helsti
styrkleiki íslenska hagkerfisins í samanburði
við önnur. Hins vegar eru ófyrirséðar og
óæskilegar afleiðingar verðtryggingarinnar
sífellt að koma betur í ljós. Verðtryggingin er
farin að virka sem snuð, sem firrir rík-
isstjórnir og fjármálavaldið (t.d. bankana)
ábyrgð gerða sinna. Þegar hagstjórnarmistök
leiða til verðbólgu og vaxtahækkana, er kostn-
aðinum beint um farveg verðtryggingarinnar
inn í höfuðstól skulda landsmanna. Þetta þýð-
ir, að hin skuldugu heimili á Íslandi eru bund-
in á skuldaklafa lánardrottna áratugi fram í
tímann. Heimilin eru orðin veðsett okursam-
félaginu. Ef engin væri verðtryggingin, hefðu
vextir af lánum rokið upp úr öllu valdi, sem
hefði fljótlega leitt til fjöldaatvinnuleysis og
eignamissis almennings. Væntanlega myndu
kjósendur henda út skussum, sem væru upp-
vísir að slíkri óstjórn. Þegar ég segi, að verð-
tryggingin sé orðin að dúsu, þá á ég við, að hún
felur afleiðingar óstjórnar, en framlengir
skuldafjötra almennings og skerðir lífskjör til
langs tíma. Þetta er í reynd hið heimatilbúna
séreinkenni íslenska okursamfélagsins.
Fyrirtækin á Íslandi hafa að undanförnu
unnvörpum flúið undan hagstjórnarmistökum
stjórnvalda og meðfylgjandi óstöðugleika
gjaldmiðilsins og leitað skjóls í evrunni. Al-
menningur í landinu reynir að fara að fordæmi
fyrirtækjanna eftir því sem kostur er. Ef krón-
unni er réttilega lýst sem viðskiptahindrun, þá
er verðtryggingarkrónan orðin að tákni um
nýtt vistarband og skuldafjötra. Sá sem vill
losa um þessa skuldafjötra, og gefa fólki og
fyrirtækjum kost á að búa við stöðugleika og
öryggi um afkomu sína, hlýtur að taka spurn-
inguna um Evrópusambandsaðild alvarlega.
Það er þess vegna ekkert róttækt við stefnu
Steingríms og Ögmundar í Evrópumálum.
Þvert á móti lýsir afstaða þeirra hefðbundnum
heimóttarskap „innilokunarsinna“ í nafni mis-
skilinnar þjóðernishyggju, sem endar fyrr en
varir í lýðskrumi. Sá sem vill skera upp herör
gegn okursamfélaginu, getur ekki afneitað
Evrópu.
Alþingiskosningar 2007: Hverra kosta
er völ?
Það er merkilegt, hversu skoðanakönnunum
fyrir næstu kosningar vorið 2007 svipar til
kosningaúrslitanna 1978. Þá eins og nú höfðu
helmingaskiptaflokkarnir, Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokkurinn, setið saman í rík-
isstjórn – þá að vísu aðeins í fjögur ár, en nú í
þrjú kjörtímabil, eða tólf ár. Þá töpuðu
stjórnaflokkarnir báðir miklu fylgi, en Fram-
sóknarflokkurinn galt afhroð. Þá fékk Alþýðu-
flokkurinn svipað fylgi og Samfylkingin er lík-
leg til að fá nú. Nú lítur út fyrir, að
Vinstri-grænir fái ívið meira fylgi en Alþýðu-
bandalagið fékk þá. Fari svo, verður það að
teljast meiri háttar pólitískt afrek þeirra fóst-
bræðra, Steingríms og Ögmundar, sem mæta
þá sterkir til leiks í stjórnarmyndunarvið-
ræðum. Hvorn kostinn velja þeir: Tveggja
flokka stjórn með Sjálfstæðisflokknum (þjóð-
lega íhaldsstjórn), sem mun í stórum dráttum
viðhalda óbreyttu ástandi, eða þriggja flokka
stjórn með Samfylkingu og þriðja aðila, næði
hann máli? Hver gæti verið þriðji aðilinn:
Framsókn, Frjálslyndi flokkurinn eða Íslands-
hreyfing Ómars og Margrétar? Sagt er, að
Steingrímur haldi báðum kostum opnum, en
að Ögmundur fari með hið gamla boðorð
þeirra feðga, Hermanns Jónassonar og Stein-
gríms Hermannssonar, um að allt sé betra en
íhaldið. Um þetta ber að spyrja frambjóð-
endur Vinstri-grænna í þaula í kosningabar-
áttunni. Eiga kjósendur ekki rétt á því að vita
svörin, áður en þeir ganga að kjörborðinu?
Verði kosningaúrslitin á þessa leið, stað-
festir það, að tilraunin um sameiningu jafn-
aðarmanna hefur enn einu sinni mistekist. Það
væri þá eins og ekkert hefði gerst. Árið 1978
fengu A-flokkarnir samtals 28 þingmenn,
vantaði fjóra í meirihluta. Niðurstaðan um
stjórnarmyndun þá (árið 1978) varð sú, að með
gagnkvæmri óvild útilokuðu A-flokkarnir
stjórnarforystu hvors annars. Endataflið
leiddi því til ríkisstjórnar undir forystu Fram-
sóknarflokksins, þess flokks, sem goldið hafði
mest afhroð í kosningunum. Þetta var reyndar
ein versta ríkisstjórn lýðveldissögunnar og er
þó af nógu að taka til samanburðar. Getur
þessi saga endurtekið sig? Ef það er satt, að
allt sé leyfilegt í ástum, fótbolta og pólitík, þá
leyfist manni ekki að útiloka það.
En það er a.m.k. einn munur á kosningunum
1978 og kosningunum í vor. Það eru fleiri
framboð nú en þá. Það verður að teljast lík-
legt, að stjórnarflokkana vanti herslumun í að
halda meirihluta sínum. Það bendir líka allt til
þess, að það vanti talsvert upp á til þess að
Vinstri-græn og Samfylkingin geti myndað
stjórn. Það þarf ekki að eyða orðum að fram-
boði aldraðra. Það er andvana fætt. Frjáls-
lyndi flokkurinn er á góðri leið með að dæma
sig úr leik – og hefur kannski þegar gert það –
með lýðskrumi gegn innflytjendum og með því
að ala á ótta um atvinnuleysi og kjaraskerð-
ingu í samkeppninni um atvinnuna. Þá stendur
eftir hið pólitíska eignarhaldsfélag Fram-
sóknar, sem hefur makað krókinn í makindum
valdsins sl. tólf ár. Og Íslandshreyfing Ómars
og Margrétar. Getur hún fengið nægilega
mörg atkvæði frá stjórnarflokkunum báðum,
frá þeim kjósendum, sem vilja mótmæla stór-
iðjustefnu stjórnvalda og vanrækslu velferð-
arþjónustunnar, til þess að Íslandshreyfingin
geti ráðið úrslitum um myndun ríkisstjórnar
vorið 2007? Eins og Hannibal gerði með Sam-
tökum frjálslyndra og vinstrimanna 1971?
Burt séð frá föstum liðum eins og venjulega
í íslenskri pólitík, virðist þetta vera lykilspurn-
ingin um stjórnarmyndunarkosti að loknum
kosningum 2007.
Höfundur var formaður Alþýðuflokksins 1984–
1996.
Fyrir byrjendur og lengra komna
Höfundur er ljóðskáld.
Eftir Steinunni Sigurðardóttur
Um syndina
Að bendla synd við veikleika
er kennisetning sem stenst ekki skoðun.
Því sá sem ætlar að syndga þarf einmitt að vera sterkur á svellinu,
sækja í sig veðrið. Hrista af sér veikleika og slen.
Byrja snemma ef hann ætlar að ná langt í sinni sérstöku synd
því einnig hér er það æfing sem skapar meistara.
Á móti reynsluleysi unga syndarans kemur frumkrafturinn
og öfundsvert úthaldið til að endurtaka syndina hratt og fólskulega.
Bæta snarlega úr mistökum.
–
Gamall syndari, hins vegar, hefur síst efni á að gera mistök
og reynslan hefur kennt honum að syndin verður ekki sæt nema hún sé
nákvæmlega útfærð.
En einmitt þessu lykilatriði er haldið leyndu mann fram af manni
og kemur öllum jafnmikið í opna skjöldu þegar syndin er ný.
(Uppeldisvanræksla sem er ígildi erfðasyndar).
–
Almestu nákvæmni í synd þarf virðuleg kona með bilaða mjöðm.
Sú þarf að leggja niður fyrir sér hvert höktandi fet
og berja sig jafnframt áfram með orðum Marquise de Deffand (um
dýrlinginn sem hélt á afhöggnu höfði sínu meðan hann gekk) að
vegalengdin skipti ekki máli, aðeins fyrsta skrefið.
Hafi þessi hálffatlaða kona gert syndahlé, af leti eða illri nauðsyn,
mun hún einmitt kenna á því að fyrsta skrefið er nánast óyfirstíganlegt
og að þetta með vegalengdina er rétt.
–
Gamall syndari er yfirleitt léttur í lund
(mun léttari en ungur starfsbróðir).
Vegna þess að hann á stutt ófarið með sinn drösul.
Vegna þess að það tekur því ekki fyrir hann að líta um öxl og reka út
úr sér tunguna,
hvað þá að hvísla í flaustri: Það var ekki ég!