Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.2007, Blaðsíða 2

sín sex börn og afi og amma voru þarna
líka og dóttir þeirra og tengdasonur. Pabbi
var ekki heima og ég man eftir að á meðan
á þessu stóð þurfti mamma að fara út og
þessi ungi maður sem átti heima í hinum
endanum fór með þeim til aðstoðar, þau
hjálpuðust að við að halda húsinu. Þetta
fór svo í mig, ég gleymi því aldrei. Á meðan
brotnar rúða í glugga í húsinu okkar megin.
Þá þurfti ég, níu ára krakki, að fara með
sæng og troða upp í rúðugatið til þess að
halda við þangað til þau komu og gátu
neglt fyrir þetta. Síðan hef ég alltaf verið
rokhrædd. Pabbi kom úr Stykkishólmi
ásamt tveimur öðrum sem áttu heima
þarna út frá og kom þarna að mannlausu
húsinu, enginn heima. Það var farið með
okkur á næsta bæ, á Fagurhól sem kallað
var, það var styst að fara þangað og þá var
allt á kafi í snjó og þetta þurftum við að
labba.
Þá var líka einhvern tímann þegar pabbi
heitinn var á sjónum – ég var krakki, ég var
náttúrlega orðin eldri þá, ég held ég hafi
verið 11–12 ára – að þá var saknað báts
sem hann var á. Í tvo sólarhringa fréttist
ekkert af þeim. Maður vissi ekkert hvernig
þeim hafði reitt af og svo komu þeir. Þetta
var í Grundarfirði. Þeir urðu bara að liggja
veðrið af sér sem sagt, fóru í var og gátu
ekkert látið vita af sér, þá voru ekki tal-
stöðvar komnar eða neitt svoleiðis.
Ekki get ég sagt að veðrið hafi einhvern
tímann breytt lífi mínu. Nei, ekki svoleiðis,
ja, einn bróðir minn drukknaði nú einu
sinni, það eru nú ekki mörg ár síðan. Báts-
ins var saknað sem hann var á.
Ingibjörg Árnadóttir
Þetta er brot úr viðtali sem var tekið fyrir
bókina Weather Reports You / Veðrið vitnar
um þig fyrir Roni Horn (Útgefandi: Artangel/
Steidl) og VATNASAFN / LIBRARY OF WA-
TER. Veðrið vitnar um þig er safn veðurfrá-
sagna frá Íslandi. Vilt þú senda inn frásögn?
Farðu á www. vatnasafn.is/vedur
2 LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
!
Nýlega kom ég á heimili og dvaldi
þar kvöldstund. Daginn eftir
heimsóknina áttaði ég mig á því
að eitthvað var bogið við íbúðina.
Hugurinn leitaði logandi ljósi í
húsinu og nam staðar við hillur
heimilisins. Þær voru án bóka.
Fátt jafnast á við gott lesefni.
Það er reynsla að lesa góða bók, lifa sig
inn í hugarheim sögupersóna og læra af
kynnum sínum við þær. Margskonar
bækur hafa mótað líf mitt og afstöðu.
Sumar hverjar hafa jafnvel breytt mér.
Meðal þeirra er Síðustu dagar Sókrat-
esar sem geymir þrjú rit eftir Platón:
Málsvörn Sókratesar, Krítón og Faídón.
Ég las hana fyrst í þýðingu Sigurðar
Nordals í lærdómsritaútgáfu Hins ís-
lenzka bókmenntafélags. Önnur er Sið-
fræði Níkomakkosar eftir Aristóteles
sem einnig er lærdómsrit HÍB. Þar má
m.a. læra um dyggðir og hamingju.
Lærdóma má ekki aðeins draga af
fræðibókum heldur einnig af skáldsög-
um. Milan Kundera gerir í bók sinni
Tjöldin skýra grein fyrir því að skáldsag-
an geymi mikla þekkingu á mannlegu eðli
og atferli. Aðferð skáldsagnarhöfundar
er fullgild nálgun þótt ekki fylgi heim-
ildaskrá. Skáldsagan er ferðalag um ald-
ir, heimsálfur og segir sögu einstaklinga
og hópa. Hún er form þekkingarleitar
þar sem höfundurinn leitar svara með
skörpum huga og stundum með húm-
orinn að vopni.
Bækur tendra skilningsljósið og næra
ímyndunaraflið. Það var t.a.m. opinberun
að lesa Karamazov-bræðurna eftir Do-
stojevskí. Verkið veitir djúpa innsýn í
mannlegar sálir og bresti. Bókin Yosoy –
af líkamslistum og hugarvíli í hryllings-
húsinu við Álafoss eftir Guðrúnu Evu
Mínervudóttur er ekki aðeins skáld-
skapur heldur einnig alvarleg rannsókn á
sársauka og þoli mannveru. Hið sama má
segja um bókina Blinda eftir José Sara-
mago sem nemur burt eitt af skynfærum
mannsins og rannsakar hvað gerist í
mannlegu samfélagi þegar skipulagið fer
úr skorðum. Ég hafði nýlokið við Blindu
þegar flóðbylgja sökkti New Orleans í
Bandaríkjunum og samfélagið fór úr
skorðum. Sambærileg atvik eiga sér stað
í bókinni og urðu í borginni.
Gildi skáldsögunnar er oft vanmetið,
því hún er í raun rannsóknaraðferð til að
nálgast mannlegan veruleika. Íslend-
ingasögurnar veita t.a.m. mikla innsýn í
mannlegt samfélag. Söguhetjur sem eru
búnar raunverulegum kostum og göllum.
Gunnar á Hlíðarenda er seinþreyttur til
vandræða en gagnvart þrálátri ógn
bregst hann ókvæða við. Hann er fyr-
irmynd og af honum má m.a. læra hug-
rekki. Njáll hefur annað hlutverk, hann
er ráðgjafi og ætti að vera fyrirmynd nú-
tímaráðgjafa. Hallgerður er einnig fyr-
irmynd því hún lætur ekki kúga sig.
Góðar skáldsögur geta oft gefið les-
endum sínum meiri þekkingu en strang-
vísindalegar rannsóknir og skoðanakann-
anir. Þær veita sýn í þætti sem oft er
vandkvæðum bundið að lýsa með öðrum
hætti. Í þeim er ímyndunarafli manna og
sköpunargáfu gert hátt undir höfði eins
og vera ber. Rit Platóns eru bæði bók-
menntaverk og fræði, þau vitna um að
það er ekki form bókarinnar sem vegur
þyngst heldur spurningarnar sem vakna í
huga lesandans. Höfundar geta valið að-
ferð skáldsögunnar eða aðferð fræðanna
eða blandað þeim saman í ævarandi leit
sinni að svörum.
Bókin getur ekki liðið undir lok því hún
er ekki aðeins form heldur einnig aðferð
sem menn hafa þróað í þúsund ár til að
rannsaka lífið og til að gefa öðrum ríku-
legar gjafir.
Heimilið á að vera sneisafullt af bókum
af öllum stærðum og gerðum. Gleðilegar
bókavikur!
Lærdómar
af bókum
UPPHRÓPUN
Eftir Birnu Önnu Björnsdóttur
bab@mbl.is
A
fsakið fröken, en hefurðu ein-
hvern tímann unnið í Las Ve-
gas?“
Ég lít til hliðar og sé lágvax-
inn mann góna á mig spurn-
araugum þar sem ég stend við
afgreiðsluborðið í bakaríinu í götunni minni á
Manhattan. Maðurinn virðist kominn vel yfir
áttrætt og við fyrstu sýn virkar hann meira
stríðinn en skrýtinn. Þess vegna dettur mér í
hug að spyrja hann hvers vegna hann spyrji,
um leið og ég segi honum að ég hafi ekki einu
sinni komið til Las Vegas. „Vegna þess að þú
lítur út fyrir að geta unnið þar,“ segir hann
hátt og snjallt. Ég stenst ekki mátið og segist
ekki alveg átta mig á því hvort þetta sé hrós.
„Ef þú vilt vera metin að verðleikum fyrir
heilann í þér, þá er þetta móðgun. En ef þú
vilt vera metin að verðleikum fyrir fótleggina
á þér, þá er þetta hrós.“ Nú er fólkið í kring
farið að hlæja og ég brosi sjálf kurteislega til
mannsins í kveðjuskyni, en hann eltir mig út á
stétt. Ég tel best að reyna að ljúka þessu á
léttu nótunum og geri þar með þau mistök að
láta eftirfarandi út úr mér: „Það er þá sem-
sagt bara annaðhvort eða?“ Karlinn horfir á
mig hvass og hækkar róminn. „Konur nú til
dags! Þið eruð veruleikafirrtar. Þið haldið að
þið getið fengið hvort tveggja. En þið munuð
aldrei fá hvort tveggja. Aldrei!“ Ég býð hon-
um góðan dag en hann heldur áfram að kalla
og ég heyri hrópin í honum lengi vel á leiðinni
niður götuna. „Þið fáið aldrei hvort tveggja!
Heyrirðu það! Aldrei!“
Þessi orð hans ómuðu aftur í hausnum á
mér nokkrum dögum seinna þegar ég sá for-
síðuumfjöllun dagblaðsins The New York
Times undir fyrirsögninni „For Girls, It’s Be
Yourself, and Be Perfect Too“. Þar segir frá
því álagi sem fjöldi bandarískra unglings-
stúlkna er undir og að kröfurnar sem gerðar
eru til þeirra verða sífellt meiri og ekki síst
margþættari. Nú dugar ekki lengur að vera
„bara“ framúrskarandi námsmaður eða
„bara“ frábær í íþróttum eða „bara“ góð á
hljóðfæri eða „bara“ félagsmálatröll, heldur
verða stúlkurnar að vera allt þetta samanlagt
og ofan á það verða þær að vera færar fé-
lagslega, vinsælar, vel liðnar og svo fram-
vegis. Og já, sætar og mjóar líka, auðvitað. Í
umfjöllun NYT er rætt við nokkrar stelpur
sem allar eru á lokaári í high-school og bíða
eftir svörum frá háskólunum þar sem þær
sóttu um inngöngu. Þessar 17 ára stelpur eiga
það sameiginlegt að hafa alla sína skólagöngu
verið í góðum skólum þar sem þær hafa feng-
ið tækifæri til að rækta hæfileika sína á hin-
um fjölbreytilegustu sviðum. Þær eiga það
einnig sameiginlegt að skara fram úr í flestu
því sem þær taka sér fyrir hendur, eru dúxar
í bekkjum sínum auk þess að vera formenn
nemendafélaga, leika aðalhlutverk í skóla-
leikritum og spila með vinningsíþróttaliðum
skóla sinna. Þær eru líka vinsælar og já, sæt-
ar og mjóar. Að sögn blaðamannsins sem
skrifar greinina skín greindin úr augum
þeirra þegar þær rekja fyrir hana fag-
urfræðikenningar Kierkegaards (þær eru í
aukatímum í heimspeki) og hver og ein er bú-
in að útbúa langan afrekalista með það að
markmiði að komast inn í draumaháskólann
sinn. Samt eru þær hræddar um að þeim tak-
ist það ekki. Ein hefur til dæmis áhyggjur af
því hvað hún er slök í íþróttum: „Ég hleyp al-
veg, en ekki mjög hratt,“ segir hún, „og ég
verð alltaf mjög móð. Þetta er eitt af því sem
ég er óöruggust með. Þeir spyrja mann alltaf
þegar maður er að skoða háskóla: Hvaða
íþrótt æfirðu?“
Blaðamaður NYT segir að þau mótsagna-
kenndu skilaboð sem þessar stelpur fá – bæði
frá foreldrum sínum og samfélaginu almennt
– séu þrenns konar. Í fyrsta lagi að þær eigi
að fá toppeinkunnir, skara fram úr í aukafög-
um og komast inn í góðan háskóla. Í öðru lagi
að þær eigi að vera þær sjálfar og hafa gaman
af hlutunum. Í þriðja lagi að það sé ekki nóg
að vera bara klár, það verði líka að vera sæt
og mjó. Ein stelpan orðar það sem svo: „Mað-
ur verður að ná árangri, en maður vill líka að
fólki líki við mann.“ „Þótt það þyki hræðilegt
að viðurkenna það,“ segir önnur, „þá er mik-
ilvægara að vera flott en klár. En þú verður
að vera áreynslulaust flott.“
Þetta tvennt, það að vilja láta líka vel við
sig og útlitskröfurnar, er kjarninn í því auka-
álagi sem hvílir á unglingsstúlkum umfram
strákana jafnaldra þeirra. Og þetta getur
valdið þessum stúlkum mikilli truflun. Í ann-
arri grein sem birtist í NYT núna í vikunni er
greint frá því að óánægja ungra kvenna með
líkamsvöxt sinn færist svo hratt í aukana að
það þyki orðið norm að vera í nær sífelldu að-
haldi. Samkvæmt rannsókn sem vísað er í
finnst 90% stelpna á high-school-aldri (14–18
ára) þær vera of þungar, en árið 1995 voru að-
eins 34% stelpna á þeirri skoðun.
Þannig að þrátt fyrir allan framgang
stúlkna á menntasviðinu virðist sem út-
litskröfurnar og áhrif þeirra færist í aukana.
Og stelpur sem vilja fullkomnun í öllu því sem
þær taka sér fyrir hendur hafna þessum kröf-
um ekki svo glatt. Það er auðvitað mikið átak
að vera stelpa sem vill „hvort tveggja“ og þarf
að leggja viðeigandi mikið á sig til að reyna að
fá hvort tveggja. Og í mörgum tilfellum er
þetta hreinlega óvinnandi vegur – samanber
hróp gamla karlsins. En áfram halda þær nú
samt, og reyna og reyna og reyna. Og vilji
maður smíða feminískar samsæriskenningar
má velta því fyrir sér hvort það sé ekki karla-
veldinu gamalgróna til góðs að konur beini
vænum hluta af orku sinni á þessar brautir:
þær þvælast allavega ekki eins svakalega
mikið fyrir í samkeppninni á meðan.
REUTERS
Flott eða greind „Ef þú vilt vera metin að verðleikum fyrir heilann í þér, þá er þetta móðgun.
En ef þú vilt vera metin að verðleikum fyrir fótleggina á þér, þá er þetta hrós.“
FJÖLMIÐLAR
» Þetta tvennt, það að vilja
láta líka vel við sig og út-
litskröfurnar, er kjarninn í því
aukaálagi sem hvílir á ung-
lingsstúlkum umfram strákana
jafnaldra þeirra. Og þetta get-
ur valdið þessum stúlkum mik-
illi truflun.
Sæt og klár, að vilja
hvort tveggja
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is
Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins