Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 9. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Áýmsu gengur í kvikmyndagerð íMið-Austurlöndum. Fyrir rösk-
um mánuði var gerð sprengjuárás á
tökustað nýjustu myndar íranska
leikstjórans Samira Makhmalbaf, en
myndin nefnist
Haltur hestur og
gerð hennar fer
fram í Afganist-
an. Sprengjuv-
argurinn þóttist
vera statisti og
fékk með þeim
hætti aðgang að
tökustað en lík-
legt er talið að
árásinni hafi verið
beint að Mak-
hmalbaf sjálfum og fjölskyldu hans.
Makhmalbaf hefur áður gert nokkrar
myndir í landinu. Tveir statistar slös-
uðust alvarlega en annað sem vekur
athygli er að myndavél leikstjórans
var í gangi og festist atburðurinn því
allur á filmu. Maður grunaður um
verknaðinn var handtekinn af banda-
ríska hernum nokkrum klukks-
tundum síðar. Um 80% af myndinni
hafa þegar verið kvikmynduð en hins
vegar neita fjölmargir í leikara- og
tökuliðinu að snúa aftur á tökustað
og hefur framleiðslufyrirtæki mynd-
arinnar gefið frá sér yfirlýsingu þess
efnis að tveir möguleikar séu í stöð-
unni: að færa gerð myndarinnar til
nágrannalands eða hætta við hana.
Enn hefur endanleg ákvörðun ekki
verið tekin um framtíð myndarinnar.
  
Bandaríski leikstjórinn OliverStone mun leikstýra auglýsingu
sem gagnrýnir George Bush forseta
Bandaríkjanna.
Einkum mun aug-
lýsingin snúast
um Írak og sjón-
um verður beint
að framgangi
mála þar í landi og
þeirri hugsun sem
liggur að baki
stríðsrekstrinum.
„Foringjar okkar
í Washington
segjast styðja við bakið á hermönn-
unum, en þeir sem þjást mest út af
áætlanagerð ráðamannanna eru ein-
mitt sjálfir hermennirnir,“ segir
Stone. „Sjálfur er ég fyrrverandi her-
maður og veit hversu mikilvægt það
er að hlusta á þá karla og konur sem
þjóna föðurlandinu,“ bætir hann við.
Auglýsingin, sem verður sett inn á
YouTube og aðra slíka miðla, markar
því nokkurs konar endurkomu Sto-
nes á vettvang pólitískrar gagnrýni á
ríkjandi öfl eftir skellinn sem hann
fékk með söguepíkinni Alexander og
misjöfnum viðtökum við hinni upp-
höfnu þjóðernismynd World Trade
Center.
  
Síðan eru stórfréttir fyrir kvik-myndaáhugamenn. Síðasta (og í
raun ókláraða) mynd meistara Or-
sons Welles mun loks líta dagsins
ljós. Þar er um að ræða The Other
Side of the Wind,
mynd sem Welles
starfaði að árum
saman en lést áð-
ur en hún komst í
endanlegt form.
Nær enginn hef-
ur litið mynd
þessa augum þar
sem filmurnar
hafa setið í pen-
ingahólfi í París í
hartnær þrjá áratugi sökum deilna
milli fjölskyldu Welles og framleið-
enda myndarinnar. Nú hefur banda-
ríski leikstjórinn Peter Bogdanovich
greint frá því að samkomulagi hafi
verið náð milli deiluaðila og hann
muni sjá um að koma fyrirliggjandi
efni í frambærilegt form. Hér mun
Bogdanovich vera í samstarfi við
bandaríska kapalsjónvarpsstöð, en
það sem eykur vonir um að vit verði í
starfinu er sú staðreynd að Bogd-
anovich og Welles voru árum saman
perluvinir og auk þess kom Bogd-
anovich að gerð myndarinnar á sín-
um tíma.
KVIKMYNDIR
Samira
Makhmalbaf
Orson Welles
Oliver Stone
Íeinhverri albestu kvikmynd leikstjórans Er-ics Rohmer, Hné Claire/Le Genou de Claire(1970), lék Jean-Claude Brialy lífskúnstner-inn Jerôme sem heillar alla í kringum sig
með alúðlegri framkomu, vitsmunum og fegurð
hreinlega. Í fallegu umhverfi Annecy-vatns röltir
hann um, rær á vatninu, sýpur á rauðvíni og fílósó-
ferar um samskipti kynjanna – þótt hann sé við það
að fara að gifta sig er hann mikill talsmaður frjáls-
lyndis í kynferðismálum. Undir seiðandi yfirborð-
inu krauma þó annarlegheit. Það fara að renna
tvær grímur á áhorfandann og hann veit ekki hvort
hann á að heillast af eða fyllast heilagri vandlæt-
ingu á skoðunum og framferði Jerôme. Hin sextán
ára gamla Laura heillast mjög af honum og hann
leikur sér að tilfinningum hennar samfara því að
hann tekur að gera hosur sínar grænar fyrir átján
ára gamalli stjúpsystur hennar, Claire, sem ólíkt
öðrum kvenpersónum myndarinnar sýnir honum
engan áhuga. Þegar útséð er með þær tilraunir
snýr hann sér aftur að Lauru en reynslunni ríkari
hafnar hún honum, og það er ekki laust við að hann
sé orðinn hálfaumkunarverður í lok myndar –
framkoma og hugmyndir hans afhjúpaðar sem
innihaldslaust yfirborð.
Persóna Jerôme kallar ekki bara á frábæran leik
– margslungin sem hún er – heldur alveg ákveðna
gerð leikhæfileika. Jerôme er heillandi og aumk-
unarverður í senn, góður og slæmur, það býr ávallt
eitthvað undir yfirborðinu. Þetta er leikarinn
Brialy í hnotskurn. Áhorfandinn veit aldrei hvar
hann hefur hann. „Alteregóið“ hans François Truf-
faut, Jean-Pierre Léaud (400 högg/Les Quatre
cents coups), hefði verið syndlaus, en Godard-
sprellarinn Jean-Paul Belmondo (Með öndina í
hálsinum/À bout de souffle) syndugur upp fyrir
haus. Persónu Brialy er að finna í togstreitunni þar
á milli. Við getum gert okkur leik að því að bera
saman persónur þeirra Brialy og Belmondo í mynd
Jean-Luc Godard, Kona er kona/Une femme est
une femme (1961), en þessi léttgeggjaða söngva- og
dansmynd fjallar um þrá fatafellunnar Angelu
(Anna Karina) til að eignast barn. Þegar elskhugi
hennar Émile (Brialy) streitist á móti leitar hún á
náðir besta vinar hans Alfreds (Belmondo) sem er
til í tuskið. Á meðan Émile er íhugull og leitandi er
Alfred eldhress og lætur hverjum degi nægja sína
þjáningu. Ef þeir eru báðir þannig séð stefnulausir
er það stefnuleysi af andstæðum toga. Persóna
Brialy einkennist af togstreitu sem er ekki að finna
í Belmondo.
Nú dettur mér ekki í hug að halda því fram að
draga megi saman feril Brialy í þessum tveimur
myndum, enda er hann með eindæmum afkasta-
mikill leikari (þegar hann lést sjötíu og fjögurra ára
að aldri 30. maí síðastliðinn hafði hann leikið í hátt í
tvö hundruð myndum), en þær bera glöggt vitni
þeirri dýpt og togstreitu sem einkennir oft og tíð-
um ímynd hans á tjaldinu. Ennþá síður er ætlunin
að hæla Brialy á kostnað Léaud og Belmondo eða
annarra lykilleikara frönsku nýbylgjunnar. Miklu
nær væri að leggja áherslu á þátt þeirra allra í ný-
bylgjunni sem hefur verið undirskipaður leikstjór-
unum svo um munar. Svo við höldum okkur við
Brialy lék hann lykilhlutverk í kvikmyndum allra
helstu leikstjóra nýbylgjunnar, auk Godard og
Rohmer mætti tína til Claude Chabrol, Jacques Ri-
vette, Agnes Varda, Louis Malle og Truffaut. And-
lit Brialy tengir verk þessara leikstjóra saman –
viðvera hans er sem stimpill og staðfesting á því að
franska nýbylgjan hafi verið um margt heildstæð
hreyfing. Ef Léaud kallar fram Truffaut og Bel-
mondo Godard, kallar Brialy fram nýbylgjuna alla.
Um Jean-Claude Brialy
SJÓNARHORN » Persóna Jerôme kallar ekki bara á frábæran leik – margslungin
sem hún er – heldur alveg ákveðna gerð leikhæfileika. Jerôme er
heillandi og aumkunarverður í senn, góður og slæmur, það býr ávallt
eitthvað undir yfirborðinu.
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Í
tilefni tímamótanna ætlar ítalski kvik-
myndaiðnaðurinn að breyta vörn í sókn,
snúa dæminu við með meiri gæði að
vopni en helstu keppinautarnir geta
boðið upp á. Hvernig sem það lukkast
blasir við að samkeppnin verður erfið
og tímarnir ekki þeir heppilegustu til að skera
upp herör gegn mun ódýrari valkostum.
Kvikmyndaframleiðsla hefur dregist umtals-
vert saman á Ítalíu, líkt og í öðrum Evrópulönd-
um, viðskiptavinir Cinecittá verða því augljóslega
að koma utan frá og þar stendur hnífurinn í
kúnni. Á blómatímum kvikmyndaborgarinnar
héldu bandarískir framleiðendur hjólunum gang-
andi með því að nýta frábæra aðstöðu Cinecittá
undir tökur á fokdýrum stórmyndum og nú þurfa
Ítalir að hæna að sér erlent, einkum bandarískt,
fjármagn á nýjan leik. Það getur orðið þrautin
þyngri, Ítalía er dýr kostur og Bandaríkjamenn
óttast um öryggi sitt og hagsmuni í landi sem hef-
ur fjarlægst þá á stjórnmála- og viðskiptasviðinu
og stutt í ófriðarseggi og andstæðinga úr öðrum
heimshlutum.
Erfiðasta glíma Cinecittá verður við fyrrver-
andi austantjaldslöndin, sem hafa laðað að sér
kvikmyndagerðarmenn frá Vesturlöndum, ekki
síst bandaríska stórmyndaframleiðendur með
bólgin veski. Tékkland og Rúmenía eru atkvæða-
mest, geta boðið upp á óspillta náttúru, fagrar,
fornar heimsborgir, ört vaxandi hóp þaulvanra
þjónustuaðila á öllum sviðum í sífellt nýtískulegri
myndverum og, það sem skiptir mestu máli,
miklu ódýrari aðstöðu og vinnuafl en nágrann-
arnir í löndum Vestur-Evrópu.
Hvað snertir kvikmyndir smærri í sniðum þarf
Cinecittá m.a. að fást við ódýrt verðlag í Kanada,
sem er aukinheldur næsti nágranni Bandaríkj-
anna. Þar, einkum í Bresku-Kólumbíu, er tekinn
bróðurpartur bandariskra mynda í dag.
Hvernig sem framtíðaráætlanirnar ganga eftir
mun blómatími Cinecittá um og eftir miðja síð-
ustu öld eiga sinn fasta sess í sögunni. Þá kom
„Hollywood við Tíberfljótið“ upp sínum 18 hljóð-
verum og risastóru útitökusvæðum. Þar kom við
sögu breiður hópur snillinga, heimamenn sem er-
lendir, og rómaðar stórmyndir og kassastykki
sem hljóðlátari meistaraverk. Allir þessi menn og
myndir hafa gert kvikmyndaverið að goðsagna-
kenndu fyrirbrigði sem á sér engan líka utan
Hollywood.
Ítölum er lítið gefið um að flagga stofnanda
Cinecittá, sem var enginn annar en sjálfur ein-
ræðisherrann og fasistaleiðtoginn Benito Mussol-
ini. Hann kom langþráðum draumi landa sinna í
framkvæmd árið 1937, um fullkomið og hátækni-
vætt kvikmyndaver, sem byggt var á rústum þess
elsta í landinu. Arkitektúr Ginos Peressuttis, sem
teiknaði kvikmyndaverið, þykir einstakur, hag-
kvæmur og svipmikill enn þann dag í dag.
Framleiðslan fór frekar hægt af stað í Cine-
cittá, en þrátt fyrir að síðari heimssyrjöldin brysti
á voru um 50 myndir framleiddar árlega fyrstu
árin. Eftir að heimsbyggðin fór að jafna sig eftir
styrjaldarátökin fóru Bandaríkjamenn og fleiri
þjóðir að sækja í frábæra aðstöðuna sem kostaði
á þeim tímum aðeins brot af hliðstæðri þjónustu í
Kaliforníu. Ítalirnir Federico Fellini, Roberto
Rossellini, Vittorio De Sica og Luchino Visconti,
svo nokkrir séu nefndir, unnu þar margar af perl-
um kvikmyndasögunnar um og eftir miðja síðustu
öld. William Wyler, Joseph L. Mankiewicz, Blake
Edwards og Fred Zinneman, David Lean og
Carol Reed, auk fjölda annarra af fremstu leik-
stjórum heims, komu við sögu, og síðar á öldinni
þeir Francis Ford Coppola, Martin Scorsese, Mel
Gibson og Anthony Minghella.
Þrátt fyrir einar 50 Óskarsverðlaunamyndir á
borð við Ben Húr, Kleópötru, Quo Vadis? og Stríð
og frið var hlutur heimamanna ekki síður merki-
legur. Cinecittá var t.d. heimavöllur meistara
Fellinis í fjóra áratugi, þar urðu til La Dolce Vita,
Satyricon, Roma, The Clowns, City of Women,
Amarcord o.fl.
Ítalska veislan hélt linnulítið áfram, allt fram á
9. áratuginn, með tilkomu nýrra snillinga á borð
við Michelangelo Antonioni, Ettore Scola, Franco
Zeffirelli, Pier Paolo Pasolini og Taviani-bræður.
Um sama leyti skiptu Sergio Leone og spor-
göngumenn hans um blóð í kúrekamyndinni og
spaghettivestrarnir runnu á færibandi út um hlið
kvikmyndaversins.
Ítalir ætla sér að eyða miklum peningum í að
skapa enn meiri peninga. Allsherjar endurnýjun á
sér stað þessa mánuðina í hinu hálfgleymda Cine-
cittá-risaveri og er hugmyndin að gera það að því
best búna í Evrópu. Ítalir eiga ekki möguleika á
að keppa við t.d. rúmenskt og tékklenskt verð, því
á að blása til nýrrar sóknar með betri fag-
mennsku, búnaði og skilvirkni – auk hinnar mik-
ilfenglegu sögu sem keppinautarnir geta ekki lát-
ið sig dreyma um, hvað þá meira. Á síðustu árum
hefur Cinecittá verið að stækka við sig á Ítalíu og
byggt nýtt tökuver í Marokkó. Það hefur nú til
umráða 30 hljóðver, fimm kvikmyndatökuver og
fullkomna aðstöðu til að eftirvinna myndir. Að
öllu samanlögðu er það stærsta kvikmyndaver
álfunnar, fært um að annast öll þrep kvikmynda-
gerðar.
Stjórnendurnir hafa sett sér háleit markmið
hvað snertir aukið umfang og mikilvægi í náinni
framtíð, en það eru ekki allir jafn bjartsýnir og
telja að dýrðardagarnir séu löngu að baki. Það sé
ómetanlegt að fá menn á borð við Minghella (Cold
Mountain) og Martin Scorsese (The Gangs of
New York) til að starfa og skapa í kvikmynda-
verinu, en dagar Ben Húr hafi verið af allt ann-
arri og stórfenglegri stærðargráðu.
Kvikmyndaborg þráir forna frægð
Cinecittá, ítalska kvikmyndaverið í úthverfi
Rómar, átti sjötugsafmæli á dögunum. Miðað við
glæsilega sögu og forna reisn er erfitt að halda
fram að afmælisbarnið beri aldurinn vel, því
þessu stærsta kvikmyndaveri Evrópu hefur farið
hnignandi frá því á gullöldinni í kringum 1970.
Þá voru framleiddar árlega um 230 myndir á
þessum 100 ekrum sem voru kallaðar „Holly-
wood við Tíberfljótið“, í dag ná þær aðeins þriðj-
ungi þeirrar tölu.
La Dolce Vita Þessi frægasta mynd Fellinis varð til í kvikmyndaverinu Cinecittá.
Sæbjörn Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is