Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 30. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Talsverð eftirvænting ríkir fyrirfrumsýningu kvikmyndarinnar
The Golden Age en sú er framhalds-
mynd Elizabeth frá árinu 1998.
Myndin verður frumsýnd á kvik-
myndahátíðinni í Toronto sem fram
fer í 32. sinn dagana 6. til 15. sept-
ember.
Hátíðin í Toronto er í hópi stærstu
og virtustu kvikmyndahátíða í heimi
ásamt hátíðunum
í Berlín, Fen-
eyjum og í Can-
nes. Meðal þeirra
mynda sem voru í
kastljósinu á há-
tíðinni í fyrra var
The Last King of
Scotland.
Það er sem
fyrr leikkonan
magnaða Cate
Blanchett sem
fer með hlutverk meydrottning-
arinnar Elísabetar. Leikstjórinn
Shekhar Kapur verður einnig við
stjórnvölinn sem í fyrri myndinni og
Geoffrey Rush fer líkt og áður með
hlutverk Sir Francis Walsinghams,
ráðgjafa drottningarinnar.
Einnig má nefna þau Clive Owen
og Samönthu Morton sem fara með
hlutverk Sir Walters Raleighs og
Maríu Skotadrottningar.
The Golden Age fjallar um bar-
áttu Elísabetar við Philip II Spán-
arkonung og herskipaflota hans.
  
Leikarinn Laurence Fishburneætlar nú að koma sér fyrir hin-
um megin við upptökuvélina og
hyggst leikstýra mynd sem hann
hefur sjálfur skrifað handrit að.
Efniviður
handritsins er
heldur ekkert
slor því það bygg-
ist á skáldsög-
unni þekktu Al-
kemistanum eftir
Paulo Coelho.
Heimspekileg
sagan segir frá
ferðalagi ungs
Spánverja um
heiminn á tímum
rannsóknarréttarins.
Framleiðandi myndarinnar verð-
ur Barrie Osborne (The Lord of the
Rings).
  
David nokkur Ondaatje hyggsthefja feril sinn sem kvik-
myndaleikstjóri og hann ætlar ekki
að ráðast á garðinn þar sem hann er
lægstur. Frumraun hans á sviði leik-
stjórnar verður að endurgera The
Lodger sem Alfred Hitchcock gerði
upprunalega.
Myndin er gerð eftir sögu Marie
Belloc Lowndes en sú greinir frá
sönnum atburðum sem áttu sér stað
í London 1888. Sagan lýsir þeirri
móðursýki og tortryggni sem greip
um sig í London á meðan fjölda-
morðinginn Jack the Ripper lék
lausum hala.
  
Endurgerðir kvikmynda eruhreint ekki nýjar af nálinni en
sjaldgæfara er að sami leikari fari
með sama hlutverk bæði í uppruna-
legri gerð myndarinnar og endur-
gerðinni.
Það gæti þó
gerst núna þar
sem viðræður eru
í gangi við Steve
Martin um að
taka að sér sama
hlutverk og hann
lék í gaman-
myndinni All of
Me frá árinu
1984.
Endurgerðin ku vera samstarfs-
verkefni þeirra Queen Latifah og
leikstjórans Adams Shankmans
(Hairspray).
Queen Latifah og Martin hafa
áður leikið saman í gamanmyndinni
Bringing Down the House. Latifah
sagði í viðtali á dögunum að sér hefði
líkað samstarfið svo vel að hún vildi
ólm fá að leika meira með Martin.
KVIKMYNDIR
Úr myndinni
Elizabeth.
Steve Martin
Laurence
Fishburne
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Menningarsögulegur áhugi á íslenskrikvikmyndagerð þarf ekki nema aðtakmörkuðu leyti að vera „fagur-fræðilegur“ – ágæt rök má færa
fyrir því að einn áhugaverðasti flötur íslenskrar
kvikmyndasögu sé einmitt félagslegur og menn-
ingarlegur í víðum skilningi. Ávallt verður að
taka tillit til þeirra ólíku samfélagslegu þátta og
strengja sem móta og mynda umrædd verk og
þess vegna getur oft verið gott, þegar litið er
um öxl og kvikmyndaafurðir fortíðarinnar eru
skoðaðar, að setja gleraugu sagnfræðingsins á
nefbroddinn og líta vel í kringum sig. Rósemd
og víðsýni eru það sem þarf.
Ofantalin rök eru að mínu mati málefnaleg og
ég er þeim að jafnaði sammála. Þó verð ég að
viðurkenna að þeir hlutir eru til sem trufla mig
þegar ég bregð mér í gervi nýsögufræðingsins
og lít yfir íslenska kvikmyndasögu. Við getum
byrjað víða en við skulum byrja hér:
Hvers vegna eru það matvöruverslanir sem
hafa sýnt kvikmyndarfi þjóðarinnar einna mest-
an áhuga? Kannski getum við spurt eftirfarandi
spurningar: Hvers konar sannindi opinberast
þegar við sem keyptum pulsur í Bónus ekki alls
fyrir löngu fengum Dalalíf eftir Þráin Bertels-
son með, ókeypis, í kaupbæti? Margir muna
vafalaust eftir þessu markaðsátaki þar sem ís-
lenskar kvikmyndir fylgdu með í matvörupakk-
anum í ákveðnum verslunum.
Hér er ég ekki að gagnrýna framtak mat-
vörubúðarinnar heldur vildi ég varpa fram
þeirri spurningu hvort það sé íslenskum kvik-
myndum sæmandi að þetta sé sá mesti sómi
sem arfinum hefur almennt verið sýndur (mér
er t.a.m. spurn hvort dreifingu íslenskra kvik-
mynda, utan við sýningar í sjónvarpi, hafi
nokkru sinni verið sinnt af viðlíka krafti og í
þessu tilviki eftir að dvöl þeirra í kvikmynda-
húsi lauk). En þegar við lítum á áðurnefnt
framtak sjáum við að hvort sem kvikmyndin er
söluaukandi eða sölulýjandi þá var hún í hálf-
gerðu aukahlutverki í pakkanum.
En kannski hef ég rangt fyrir mér. Kannski
fólst einhver dýpri eða jákvæðari merking í
þessu samræði sláturkersins hjá SS og þeirrar
innlendu kvikmyndaframleiðslu sem var varpað
á hvíta tjaldið hér áður fyrr. Kannski var bara
verið að hjálpa neytandanum. Eitthvað þarf
maður jú að gera meðan pulsurnar eru snædd-
ar. Kannski maður gaumgæfi íslenska kvik-
myndaarfinn, svona rétt á meðan kjamsað er á
góðgætinu. Kannski er það að horfa á skepnuna
deyja gott fyrir meltinguna. Og ef til vill segir
þetta líka eitthvað um þann stall í menningar-
samfélaginu sem kvikmyndum var lengi skipað
á.
En hér blasir við okkur spurning: hvert var
þá næringargildi kvikmyndavorsins og þess
sem fylgdi? Hér komum við aftur að Bónus og
þeirri stórmerkilegu markaðsáætlun sem fólst í
því að selja kvikmyndir með (eða kannski sem)
matvöru, nokkuð sem skilgreinir kvikmyndaarf-
inn á beinan hátt sem næringu andans. Og þar
var pulsupakkinn í raun ekki svo galinn. Pulsur
eru í eðli sínu fallískar, þetta eru mjúk reður-
tákn sem bíða þess að vera étin, og kvikmynda-
geirinn er vissulega karlmiðaður. Fleira kemur
þó til sem grundar líkinguna. Pulsur eru af-
rakstur eins konar „nefndastarfa“ þar sem öllu
er blandað saman, góðu og vondu, í hakkavél-
inni og kerinu, og sama á við um kvikmyndir
vilja sumir meina. En er þetta sanngjarnt? Get-
um við sagt svona hluti? Nei er sannarlega ekk-
ert svar. Grillveislan þarf allt í einu að eiga sér
stað í skugga hvíta hrafnsins. Kannski tók ein-
hver auglýsingablók þessa ákvörðun, einhver
ágætur einstaklingur (nema um nefnd hafi ver-
ið að ræða), sem var þess fullviss að hún (eða
hann) væri að prómótera íslenska kvikmynda-
gerð. Menningunni væri greiði gerður samhliða
því sem almennri og dagfarslegri neyslu á
ódýrri matvöru væri léður ákveðinn menningar-
legur bragur. Kannski er þetta rétt. Fullvíst er
að fleiri hafa áhuga á pulsum en íslenskum bíó-
myndum. Um það verður vart deilt. Það er allt-
af biðröð á Bæjarins bestu.
Bæjarins bestu
SJÓNARHORN » Pulsur eru afrakstur eins konar „nefndastarfa“ þar sem öllu er
blandað saman, góðu og vondu, í hakkavélinni og kerinu, og sama
á við um kvikmyndir vilja sumir meina. En er þetta sanngjarnt? Get-
um við sagt svona hluti?
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
A
FI stendur fyrir American Film
Institute eða Bandarísku kvik-
myndastofnunina sem sett var á
laggirnar árið 1967. Helstu mark-
mið hennar eru að þjálfa og
mennta kvikmyndagerðarmenn og
halda á lofti kvikmyndaarfleifð Bandaríkjanna –
bæði með varðveislu filmanna sjálfra og almennri
kynningarstarfsemi. AFI hefur með það að leið-
arljósi staðið fyrir margvíslegum sýningarröðum
og útgáfu á efni tengdum kvikmyndum. Ber þar
einna hæst svokallaða topp hundrað lista sem
stofnunin hefur birt um margvíslega þætti kvik-
myndanna – líkt og stjörnur, grínmyndir, tilvitn-
anir, kvikmyndasöngva og -hrappa. Á toppi
hundrað listanna trónir svo listinn yfir hundrað
bestu myndir bandarískrar kvikmyndasögu.
Tíu bestu
Auðvitað ber ekki að taka of mikið mark á lista
sem þessum. Bandaríska kvikmyndastofnunin
veit sínu viti – Bandaríkjamenn hafa gaman af
listum (líkt og reyndar Íslendingar) – og það er
vandfundnari betri leið til að koma kvikmynda-
sögunni að í almennum fjölmiðlum vestra en með
lista sem þessum. Þessi listi – eins og aðrir sam-
bærilegir – segir í raun lítið um gæði myndanna
sem er að finna á honum (eða ekki að finna á hon-
um), en hann er vitnisburður um hvaða kvikmynd-
ir eru í hávegum hafðar á meðal bandarísku kvik-
myndaelítunnar en hann er valinn af 1.500
einstaklingum úr geiranum – bæði kvikmynda-
gerðarmönnum og -rýnum. Reyndar kemur fram
á smáa letrinu að þeir hafi valið þær af lista fjögur
hundruð mynda en ekki kemur fram á heimasíðu
AFI hvaða heiðursmenn hafi valið úrtakið og
hversu margir þeir hafi verið. En kíkjum á listann
sjálfan – tíu efstu hið minnsta (heildarlistann má
nálgast á heimasíðu AFI www.afi.com). Ég hef
sett á eftir ártali myndanna sæti þeirra frá því að
samskonar listi var settur saman fyrir áratug:
1. Citizen Kane (1941) – 1.
2. The Godfather (1972) – 3.
3. Casablanca (1942) – 2.
4. Raging Bull (1980) – 24.
5. Singin’ in the Rain (1952) – 10.
6. Gone with the Wind (1939) – 4.
7. Lawrence of Arabia (1962) – 5.
8. Schindler’s List (1993) – 9.
9. Vertigo (1957) – 63.
10. The Wizard of Oz (1939) – 5.
Þrjár athugasemdir
Hér er auðvitað margt athyglisvert, en teljum
þrennt til sögunnar. 1) Á listanum eru fimm
myndir gerðar á gullöld stúdíótímabilsins (1939 til
1952) sem allar voru einnig á topp tíu fyrir áratug.
Það mætti því draga þá ályktun að þær hafi fest
sig í sessi sem helstu úrvalsmyndir tímabilsins.
Kannski mætti skella Lawrence of Arabia í þenn-
an hóp þótt hún sé gerð undir lok þess – en hún
situr svo að segja í stað líkt og hinar myndirnar.
Manni dettur líka í hug að þessi litla hreyfing á
myndum geti komið til af því að þóokkuð margir
hafi haft eldri listann (og aðra sambærilega) til
hliðsjónar þegar sá nýi var settur saman. 2) Tvær
myndir taka þó há stökk inn á topp tíu. A) Raging
Bull stekkur úr 24. alla leið í það fjórða. Kannski
ekki mikið meira um það að segja en að leikstjóri
hennar Martin Scorsese sé kominn á stall með
helstu leikstjórum bandarískrar kvikmyndasögu,
en það vekur þó athygli að Taxi Driver (1976) nær
ekki nema 47. sæti og Goodfellas (1990) 93. sæti.
B) Vertigo stekkur úr 61. í níunda, og er því sam-
kvæmt listanum orðin besta mynd Alfred Hitch-
cock, en Psycho (1960) sem var áður efst flyst úr
18. í 14. Virðist Kaninn því loks vera að taka Ver-
tigo í sátt sem lengi hefur verið hampað í Evrópu
sem helsta meistarastykki Hitchcock. Aðeins fjór-
ar aðrar myndir eiga sam-
bærileg hástökk á listanum,
en líkt og Vertigo hafa þær
lengi verið í hávegum hafðar
utan Bandaríkjanna: City
Lights (1931) úr 76. í ellefta,
The Searchers (1956) úr 96.
í tólfta, The General (1927)
kemur ný inn á listann í 18.
og Intolerance (1916) í 49.
Kannski gætir hér nokkurra
áhrifa af víðlesnum lista
Sight & Sound frá 2002 þar
sem gagnrýnendur víða að
úr heiminum völdu 50 bestu
myndirnar (20 þeirra banda-
rískar) en þar rötuðu þessar
myndirnar í eftirfarandi
sæti: Vertigo 2., The Gene-
ral 15., og Intolerance og
City Lights deildu 45. sæt-
inu ásamt nokkrum fjölda
annarra mynda. 3) Hin slaka
mynd Steven Spielberg
Schindler’s List er enn á
topp tíu. Þá á Spielberg
fleiri myndir á listanum en
nokkur annar eða fimm tals-
ins. Spielberg á enga mynd
á topp 50 lista Sight & So-
und.
Ósýnilegu myndirnar
Þegar rýnt er í lista sem
þennan má heldur ekki gleyma myndunum sem
þar er hvergi að finna. Ber þar fyrst að nefna
Birth of a Nation (1915) eftir D.W. Griffith, oft tal-
in merkasta kvikmynd sögunnar. Það að mynd
Griffith Intolerance skuli vera á listanum útilokar
líklega að hér ráði vanþekking þátttakenda. Ætli
hér sé því ekki um að ræða einhvers konar sál-
ræna/samfélagslega ritskoðun, en kynþátta-
hyggja myndarinnar hefur skiljanlega gert hana
að æði vandmeðförnum texta vestra. Með hliðsjón
af stöðu þeirra á Sight & Sound-listanum er það
athyglisvert að Greed (1925) og The Magnificent
Ambersons (1942) fái ekki náð fyrir augum Kan-
ans og veltir maður því óneitanlega fyrir sér hvort
ástæðuna sé að finna í því að hvorug sé fáanleg á
DVD-mynddisk (allar þrjár eru í 400 mynda úr-
takinu). Þá vekur það einnig eftirtekt að þrátt fyr-
ir að boðið hafi verið upp á 43 nýjar myndir sem
gerðar voru eftir að listinn frá 1997 var settur
saman, skiluðu aðeins fjórar þeirra sér á listann.
Hæst þeirra fór The Lord of the Rings: The
Fellowship of the Ring (2001) í það fimmtugasta.
Líkt og áður segir er rétt að taka ekki of mikið
mark á listum sem þessum, en það er vissulega
áhugavert að glugga í þá og velta fyrir sér upp-
röðun myndanna. Eins eru þeir ágætisupphafs-
punktur fyrir þá sem hafa hug á að kynna sér
kvikmyndasöguna – góða skemmtun.
Bestu bandarísku myndirnar
Nýverið birti Bandaríska kvikmyndastofnunin
lista yfir 100 bestu bandarísku myndir allra
tíma. Hér er gluggað í listann og hann borinn
saman við sambærilegan lista frá árinu 1998 auk
lista kvikmyndatímaritsins Sight & Sound yfir
50 bestu myndir allra tíma. Citizen Kane er núm-
er eitt sem fyrr.
Á toppnum Líkt og fyrir áratug trónir Citizen Kane (1941) á toppi lista
Bandarísku kvikmyndastofnunarinnar yfir bestu myndirnar vestra.