Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2007, Blaðsíða 4

4 LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
E
l Otro segir frá 46 ára
gömlum manni, Juan
Desouza, sem kemst að
því í upphafsatriði
myndarinnar að kona
hans á von á þeirra
fyrsta barni. Skömmu
síðar fer hann í stutta
viðskiptaferð út á land, og þegar sessunautur
hans í rútunni deyr skyndilega í svefni,
ákveður Desouza að þykjast vera hann. Þannig
hljóðar hin almenna kynning á El Otro og gef-
ur helst til kynna feluleiki, flótta og lygavef.
M.ö.o. spennumynd. En öðru nær fjallar mynd-
in alls ekki um Desouza sem hinn dauða, heldur
er hún rannsókn á innri efasemdum manns
sem kemst að því að lífið sem hann valdi sér er
ekki endilega hið eina mögulega. Hann fram-
lengir dvölina í þorpinu og í löngum, oft orð-
lausum senum, er fylgst með honum hugsa,
ganga, anda, ráfa, mæta í (eigin) útför og smám
saman rannsaka eðlisávísun sína gagnvart ein-
semd, náttúrunni, konum, dauðanum, lífinu.
Það er nefnilega þannig – eins og bent hefur
verið á – að með því að þykjast vera einhver
annar verður maðurinn margfalt meira hann
sjálfur.
Áhorfandinn er leikstjóri
Þegar ég hitti Rotter í Berlinale-höllinni er sól-
arhringur liðinn frá frumsýningu El Otro og
engin leið að vita að hann muni undir lokin
labba út með tvo Silfurbirni. Hins vegar er
komið í ljós að ekki alveg allir hafa þolinmæði
gagnvart myndinni, einhverjir blaðamenn hafa
afpantað viðtöl, en Rotter virðist því helst feg-
inn, ef eitthvað er.
Viðtalið fer fram á einkabar, sem umboðsfyr-
irtæki hans hefur útvegað, við sitjum í leð-
urstólum. Rotter er ljúfmannlegur í viðmóti,
býðst til að kenna blaðamanni að reykja og sýn-
ir fljótaskriftinni í glósubókinni sérstakan
áhuga. Svo hallar hann sér aftur í stólnum og
dæsir feginsamlega yfir því að þetta sé ekki
sjónvarpsviðtal.
Aha, einn af þeim sem þykir best að fela sig
bakvið vélina. Hræddur við myndavélar?
„Ekki hræddur, kannski, það er bara þægi-
legt að geta slappaðaf,“ segir hann brosandi og
sníkir eld hjá túlkinum. Hann skilur ensku vel,
talar hana reyndar ágætlega, en kýs samt að
beita móðurmálinu, spænsku, til þess að svörin
verði almennileg.
Hvernig líst þér á viðtökurnar sem El Otro
hefur fengið hér, hefurðu eitthvað hlerað?
„Mér finnst henni vera vel tekið. Ég fór á
seinnipartssýninguna í gær og hlustaði á þögn-
ina í salnum. Það var góð þögn. Ef áhorfandinn
er tilbúinn að hugsa, hugsa innávið, þá er þetta
þannig mynd. Leikstjórarnir eru í raun jafn-
margir áhorfendum. Hver og einn ræður hvaða
lag hann skynjar, hvaða innri músík hann heyr-
ir.“
Evrópskir áhorfendur, þar með taldir ís-
lenskir, geta varla talist þaulkunnugir argent-
ínskri kvikmyndagerð. Gætirðu lýst landslag-
inu þar í stuttu máli?
„Argentínskt bíó er að mínu mati við góða
heilsu. Fram er komin kynslóð sem hefur tekið
meðvitaða ákvörðun um að gera myndir með
afar persónulegri nálgun. Leikstjórarnir eru
hins vegar ólíkir innbyrðis og það gerir argent-
íska kvikmyndagerð mjög góða og auðuga. Á
undanförnum misserum hafa argentískar
myndir víða verið valdar á alþjóðlegar kvik-
myndahátíðir og ég held að þær geri mikið
gagn þar, hafi fólk áhuga á að kynna sér nýjar
frásagnaraðferðir í kvikmyndum og í raun nýtt
bíó.“
Svik við upprunann
Nú er talað um að suður-amerískar kvikmyndir
séu í uppsveiflu. Steven Soderbergh sagði hér á
blaðamannafundi að tíðindi ársins að sínu mati
væru „Mexíkanarnir þrír“, Alejandro González
Iñárritu (Babel), Guillermo Del Toro (El La-
berinto del Fauno), og Alfonso Cuarón (Child-
ren of Men), allir með nokkrar Óskarstilnefn-
ingar. Tengir þú að einhverju leyti við, eða
telurðu að þú græðir á, þessu kastljósi sem
Bandaríkjamenn beina nú suðureftir – eða er
það alhæfing að setja alla latnesku Ameríku
undir einn hatt?
„Það er nú einu sinni þannig að það er nauð-
synlegt fyrir okkur að hólfa allt niður – það er
mjög manneskjuleg þörf. Við gerum það til
þess að reyna að skilja hlutina. Á sama tíma er
slíkt mjög fjarri okkur leikstjórum, því í okkar
augum er kvikmyndagerð mjög einstaklings-
bundin listgrein. Jafnvel þótt kvikmynd sé allt-
af gerð af stórum hópi fólks byggist hún í rík-
um mæli á persónulegu sjónarhorni
höfundarins. Þess vegna er mjög erfitt að al-
hæfa á þennan hátt – ekki síst um heila heims-
álfu,“ segir Rotter og hugsar sig um. „En auð-
vitað tilheyra bæði Argentína og Mexíkó
Suður-Ameríku. Og tilheyra þannig svæði sem
hefur verið undirlagt af átökum um sjálfræði,
svæði þar sem peningar vaxa ekki á trjánum,
og fleira mætti tína til sem er sameiginlegt. Og
af því að það er fjárhagslega erfitt að gera
kvikmynd í Suður-Ameríku, verða myndir sem
þaðan koma mjög persónulegar. Ef þú hefur
ekki fullkomna ást á verkefninu þá klárarðu
einfaldlega aldrei mynd í Suður-Ameríku.“ Og
enn hugsar hann sig um, undir rólegu yf-
irbragðinu er eitthvað sem kraumar. „Um leið
er það skylda okkar að vita hvað við erum að
gera, hverjum við erum að þjóna. Er viðmiðið
listrænt, eða er það markaðstengt, eða er það
kannski að gera mynd fyrir ákveðinn smekk
sem heitir kannski „S-Ameríka fyrir Bandarík-
in“? Við verðum að vera með þetta á hreinu.
Getur verið að árangur Mexíkananna í Holly-
wood sé til kominn af því þeir hafa fjarlægst
uppruna sinn, sitt eigið ídentítet?“
Finnst þér það?
Hik. „Mér finnst það í tveimur þriðju af þess-
um myndum sem þú nefndir áðan.“
Ertu fáanlegur til að tilgreina þær?
Rotter lítur upp. „Mér finnst Guillermo Del
Toro hafa tekist að gera mjög, mjög flotta
mynd.“
Túlkurinn er farinn úr jakkanum, hann hvísl-
ar yfir borðið: „Þú heyrðir að hann nefndi ekki
hinar tvær myndirnar…
Ég náði því, takk. Þú segir að það sé fjár-
hagslega alveg sérstaklega erfitt að gera
myndir í Argentínu. Hvað varstu lengi að gera
El Otro?
„Það tók þrjú ár að gera myndina, fjármagna
hana og filma hana, en til viðbótar var ég hátt í
tvö ár að skrifa handritið. Og hún var gerð að
mestu fyrir styrki, handritið vann ýmsar sam-
keppnir þannig að segja má að myndin hafi
sjálf aflað fjárins. Þegar verðlaunaféð var kom-
ið í hús, m.a. frá Frakklandi og Hollandi, þá
fórum við loksins að fá pening í framleiðsluna.
Þetta var sérstaklega erfitt því myndin er
hreint ekki „kommersíel“ að upplagi, það var
ljóst frá upphafi.“
Pessoa í henglum
Þú talar um að argentínskar myndir séu per-
sónulegar. Nú höfum við ekki séð stuttmynd-
irnar þínar, og heldur ekki Sólo por hoy, þann-
ig að við verðum að hafa þín orð fyrir
eftirfarandi: Hver er þinn stíll?
„Stíllinn, já. Mín nálgun er sú að ég byggi á
því sem ég held að ég viti. Sérhver manneskja
er með ákveðið sett af spurningum og efasemd-
um sem hún rogast með allt lífið. Í raun er
hægt að segja að sérhver leikstjóri sé alltaf að
gera sömu myndina, því hann er alltaf að fást
við þessar spurningar sínar. En það er allt í
lagi, því drög að svörum eru mismunandi eftir
því hvar við erum stödd á lífsleiðinni. Svo kallar
hver mynd líka á sitt eigið form og þess vegna
verða myndirnar á endanum ólíkar – þótt þær
séu alltaf sama myndin. Sjálfur reyni ég að
slíta ekki innra flæði sögunnar, ég reyni að
setja stílinn, myndatökuna, ytra formið, skil-
yrðislaust undir söguna. Og það held ég að hafi
tekist í þessari mynd.“
Á fundi eftir frumsýningu varstu spurður um
áhrifavalda og skyndilega voru allir – þú og
blaðamennirnir – farnir að tala um ljóðskáld.
Er það mjög argentínskt að rása áreynslulaust
milli listgreina, að kvikmyndagerðarmenn vísi í
ljóðskáld, að söngvarar vísi í málara…?
„Allt sem við lesum og sjáum, býr okkur til.
Og allt sem gerist í lífi okkar á sama tíma og við
lesum, mótar okkur líka. Mín tilfinning er til
dæmis að El Otro sé undir áhrifum frá Erik Sa-
tie, af því hann hefur haft áhrif á mig. Fyrir þá
sem ekki þekkja Satie, er hann franskt tón-
skáld, snillingur með fjörutíu fingur. Og [Fern-
ando] Pessoa, eins og ég sagði í gær, ég hef ver-
ið með ljóðabók eftir Pessoa á náttborðinu
mínu í fimmtán ár, hún er öll í henglum nátt-
úrlega eftir þessa notkun, en oft vakna ég um
miðja nótt, teygi mig í bókina, les eitt ljóð og líð
svo aftur inn í svefninn. Og ást okkar á for-
eldrum okkar, kossar frá kærustum okkar, allt
hefur þetta áhrif á okkur á einhvern hátt.“
Aksjón, en samt ekki
Senurnar þar sem höfuðpersónan baðar föð-
urinn eru áhrifaríkar, bæði kómískar og hlýjar,
og það þakkar Rotter ekki síst því að leikarinn
Chaves hefur persónulega reynslu af því að sjá
um hruman föður. Og raunar Rotter sjálfur, en
hann var að eigin sögn of ungur til þess að axla
ábyrgðina sem skyldi og glímir enn við sekt-
arkennd af þeim sökum.
Í bland við annað hefur einmitt verið sagt um
El Otro að hún fjalli um tímann, sér í lagi þau
áhrif sem tíminn hefur á mannslíkamann. „Ég
held að þessi mynd hafi áhrif á okkur öll sem
höfum horfst í augu við líkamlega hnignun for-
eldra okkar,“ segir Rotter og bætir við: „Þetta
er annars mjög karlmiðuð mynd, ég reyni að
sýna hvað gerist innra með karlmanni sem fær
fallegustu fréttir sem nokkur maður getur
fengið – að hann eigi von á barni. Það kviknar
hjá honum ótti, hann sér fyrir sér upphafið að
endinum á eigin lífi. Líf ber alltaf í sér dauða,
og það er sárt að gera sér grein fyrir því“.
„Hinn“ er þá ekki endilega líkið í rútunni.
Það getur verið ófædda barnið, hin konan, jafn-
vel faðirinn…?
Líf ber alltaf í sér
El Otro „Þetta er annars mjög karlmiðuð mynd, ég reyni að sýna hvað gerist innra með karl-
manni sem fær fallegustu fréttir sem nokkur maður getur fengið – að hann eigi von á barni.“
Julio Chaves leikur aðalhlutverkið í myndinni.
Ariel Rotter er hæglátur, hálffertugur kvik-
myndaleikstjóri frá Argentínu, sem laum-
aðist fram í sviðsljósið á Berlinale, alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í Berlín. Mynd hans, El
Otro (Hinn) hlaut Grand Prix verðlaun dóm-
nefndar, sem felast í Silfurbirni, og enn-
fremur hlaut aðalleikarinn, Julio Chaves,
Silfurbjörn sem besti karlleikari – en sagan
er að öllu leyti sögð í gegnum persónulegar
upplifanir hans.
» ...ég reyni að sýna hvað gerist innra með karl-
manni sem fær fallegustu fréttir sem nokkur
maður getur fengið – að hann eigi von á barni. Það
kviknar hjá honum ótti, hann sér fyrir sér upphaf-
ið að endinum á eigin lífi. Líf ber alltaf í sér dauða,
og það er sárt að gera sér grein fyrir því.