Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2007, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2007 3
lesbók
Eftir Pétur Grétarsson
pegre@simnet.is
Ég man ennþá hvernig ég efaðist þegar ég
handlék Urlicht/Primal light – Mahler plötuna
hans Uri Caine fyrst. Ég efaðist vegna þess að
ég mundi í svipinn ekki eftir velheppnuðum at-
rennum djassmanna að verkum sígildra tón-
skálda. En það voru meðreiðarsveinar píanist-
ans á plötunni sem sannfærðu mig, velflestir að
góðu kunnir úr allt öðru en einhverjum með-
almennskudjassi, og því nokkuð líklegt að hér
væri á ferðinni annað og meira en þekkt sinfón-
ísk stef í máttleysislegum svingtakti.
Ég skellti mér á gripinn og ekki skemmdi
fyrir þetta ótrúlega smarta pappakassaútlit
Winter og Winter útgáfunnar. Það er skemmst
frá því að segja að síðan hefur Uri Caine ( berist
fram Úrí Kein ) sent frá sér hverja plötuna af
annarri sem allar undirstrika að mismunandi
straumar í tónlist spretta í raun allir úr sömu
lindinni.
Gunther Schuller kallaði það „þriðja straum-
inn“ fyrir 50 árum þegar djasstónlistarmenn
fóru að kompónera tónlist sína umfram lagstúf
sem síðan var spunnið yfir. Ég veit ekki hvað
Jóhann Sebastían kallaði það þegar hann imp-
róvíseraði á hljómborðin sín yfir eigin tón-
smíðar og annarra fyrir 300 árum. Kannski var
eðlilegra að impróvísera fyrir 300 árum þegar
svo miklu minna var búið að semja af tónlist? Í
dag er það sérstaklega tekið fram ef hljóðfæra-
leikarar spila sínar eigin kadensur í einleiks-
konsertum.
Peiffer fyrsti áhrifavaldurinn
Djasspíanistinn Uri Caine var óskaplega forvit-
inn um tónlist strax sem barn. Hann var svo
heppinn að læra af starfandi hljómlist-
armönnum sem miðluðu honum af djúpri
reynslu. Franski píanistinn Bernard Peiffer var
fyrsti áhrifavaldurinn í lífi hins 12 ára Uris.
Peiffer starfaði í Fíladelfíu og var óþreytandi að
hvetja skjólstæðing sinn til góðra verka með því
að fara í saumana á nýsmíðum hans og benda
honum á nýja möguleika í hljómsetningum. Þar
fyrir utan var hann ákaflega strangur og gerði
hinum unga Caine ljóst að hann yrði að spila
verk klassísku meistaranna því að engin leið
væri betri til að koma spilatækninni heim og
saman. Það þurfti svo sem ekkert að selja Uri
gagnsemi gömlu tónlistarinnar. Honum hugn-
aðist hún vel.
Fyrir utan að taka músíkina og nemendur
sína alvarlega var Bernard Pfeiffer vel með á
nótunum og þrátt fyrir að vera klassískur pían-
isti sjálfur fylgdist hann vel með kollegum sín-
um úr djassheiminum og kvaðst sjálfur hafa
orðið fyrir áhrifum píanista allt frá Art Tatum
til Cecils Taylor. Hann kynnti Uri einnig tónlist
nokkurra helstu meistara tuttugustu ald-
arinnar eins og Oliviers Messiaen og Igors
Stravinsky. Þar fyrir utan ók hann blóðrauðum
Ford Mustang sem gerði sitt í því að ungling-
urinn tók hann alvarlega. Næsti píanókennari
Uris var Vladimir Sokolov, sem var píanóleikari
Fíladelfíu hljómsveitarinnar auk þess að kenna
kammermúsík við Curtis stofnunina. Þar var
Uri Caine kominn að einum reynslubrunninum
enn, því að auki stundaði hann nám í tónsmíðum
hjá George Rochberg og Georger Crumb.
Þrátt fyrir að hella sér af heilum hug í klass-
íska tónlist daglangt má ekki gleyma kvöldskól-
anum í tónlistaruppfræðslu Uris Caine. Þar
voru prófessorarnir menn á borð við Miles Dav-
is, trommarann Philly Joe Jones, tenórsaxófón-
leikarann Hank Mobley og trommarann Mic-
key Roker, sem einhverjir lesendur muna
kannski eftir frá tónleikum Dizzy Gillespie í
Háskólabíói fyrir 30 árum. Það er því óhætt að
segja að tónlistin hafi tekið allan tíma Uris, sem
stundaði hið klassíska nám í Penn háskólanum
á daginn og í djassklúbbum Fíladelfíu á kvöldin,
en þeir voru reyndar staðsettir í næsta ná-
grenni skólans. Það kom hinum unga tónlistar-
manni því á óvart þegar einhverjir prófess-
oranna í Penn gerðu lítið úr djasshliðinni á
tilverunni. „Mér fannst það ótrúlegt að þeir
skyldu kalla djassinn tímaeyðslu fyrst ég
stundaði af kappi það sem þeir settu fyrir mig.
Aldrei sá ég þá á djassklúbbunum, sem var
kannski ástæðan fyrir því hvernig vanþekk-
ingin skein í gegn þegar þeir tjáðu sig um
djassmúsíkina.“
Engin tónlist tilheyrir sjálfskipuðum
gæslumönnum hennar
En Uri lét ekki fordóma prófessorana eyði-
leggja fyrir sér ánægjulega upplifun af alls
konar tónlist. Hann hefur verið spurður um
viðbrögð mismunandi áheyrenda við tónlist
sinni, en fáir hafa jafn breiða reynslu af mis-
munandi áheyrendum en hann: „Ég hef bæði
verið oflofaður og skorinn niður við trog,“
svarar Uri, „… það er ekkert skrítið að fólk
hafi skoðanir á því hvernig höndum er farið um
tónlist sem því þykir vænt um og margir efast
um gildi þess að spila hana á þann hátt sem ég
geri. Aðrir halda vart vatni af hrifningu, svo
maður verður að deila í öll þessi mismunandi
viðbrögð og halda áfram af eigin sannfæringu.
Eitt kvöldið erum við að spila Mahler-
músíkina á Mahler tónlistarhátíð og við-
brögðin geta einkennst af því að áheyrendur
lesa of mikið í það sem við erum að gera. Sama
hljómsveit vekur athygli á djassfestivali fyrir
að vera með plötusnúð í hópnum á meðan gest-
ir á nýtónlistarhátíð hrífast kannski helst af
því hvernig við afbyggjum tónlistina. Maður
verður að muna að einu skilaboð okkar eru að
engin tónlist tilheyrir sjálfskipuðum gæslu-
mönnum hennar.“
Uri Caine hefur gætt þess að koma fram við
alla tónlist af virðingu og væntumþykju. Hann
gerði sig fyrst gildandi í efri deild djassins þeg-
ar hann var oftar en ekki hljómsveitarstjóri
fyrir alþjóðlegar stjörnur sem heimsóttu Fíla-
delfíu. Þessir gestir hvöttu hann til þess að
flytja þessa hundrað kílómetra sem skildu
hann frá höfuðborg djassins – New York, en
þar hefur hann verið búsettur undanfarin ár.
Eins og flestir kollega hans þar í borg byggist
tilvera hans að miklu leyti á því að ferðast til
fjarlægra staða og miðla af list sinni, en Evr-
ópu hefur í augum bandarískra djasstónlist-
armanna tekist að varðveita einhvern anga
djassklúbbamenningarinnar, sem er nánast
horfin vestanhafs. Fyrstu árin í New York fóru
í að fóta sig á nýjum stað og stimpla sig inn,
meðal annars með því að spila undir kring-
umstæðum sem hann hafði sagt skilið við
heima í Fíladelfíu. En fjölbreytt spila-
mennskan skilaði sér í nýjum tengslum og Uri
kynntist tónlistarfólki úr hinum framsækna
hóp sem kenndur er við Knitting Factory auk
þess að spila mikið af hefðbundnum djassi og
elektróník. Þrátt fyrir allt vill Uri Caine ekki
meina að New York sé endilega einhver há-
borg framsækinnar spunninnar tónlistar og
bendir á að hver stórborg búi yfir spennandi
tónlistarumhverfi, hvort sem um er að ræða
París, Berlín eða Chicago.
Impróvíseruð tónlist spiluð á
afslappaðan og spennandi máta
Uri Caine er starfsamur með afbrigðum og
heldur úti starfsemi með fjölmörgum mismun-
andi hljómsveitum. Hann leggur meiri og meiri
áherslu á eigin verkefni og tónlist en spilar þó
áfram í hljómsveitum manna á borð við Dave
Douglas og Don Byron, svo að einhverjir séu
nefndir. Tríóið sem hann kemur með til Íslands
og leikur á tónleikum Jazzhátíðar Reykjavíkur
í Austurbæ miðvikudaginn 29. ágúst nk. varð
einmitt til þegar þeir félagar voru farnir að
hittast oftar og oftar í hljómsveitum annarra,
sem leiddi til frekara samstarfs á eigin for-
sendum, en þeir hafa spilað saman í næstum
sjö ár. Það er óhætt að segja að þessi kunn-
uglega hljómsveitargerð sé einmitt tilvalin sem
fyrsta upplifun fólks af tónlist Uri Caine og af-
stöðu hans til spunninnar tónlistar.“ Við njót-
um frelsisins sem tríóið veitir okkur. Þó að við
spilum standarda, eigin tónsmíðar og margt
fleira þá má segja að allt það efni sé fyrst og
fremst hvati að því að spila impróviseraða tón-
list á afslappaðan og spennandi máta.“
 Uri Caine – Transformation, Improvisation and Context –
All about Jazz e. Paul Olson
Meet Uri Caine – Vic Schermer
Uri Caine.
Uri Caine Tríóið sem hann kemur með til Íslands er auk hans skipað Dave Douglas og Don Byron. Þeir leika á Jazzhátíð Reykjavíkur í Austurbæ miðvikudaginn 29. ágúst nk.
Maður margra laga
Píanóleikarinn Uri Caine leikur á Jazzhátíð
Reykjavíkur í ágústlok. Hann er meðal ann-
ars þekktur fyrir að djassa klassíska tónlist
svo sem eftir Mahler. Hann hefur sent frá sér
hverja plötuna af annarri sem allar undir-
strika að mismunandi straumar í tónlist
spretta í raun allir úr sömu lindinni.
Höfundur er tónlistarmaður.