Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2007, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Hallgerði Hallgrímsdóttur
A
f hverju göngum við í fötum?
Grunnástæðan fyrir klæðn-
aði mannsins er ekki að
skýla líkamanum fyrir
veðrum og vindum og jafn-
vel ekki að skýla honum
fyrir sjónum annarra. Ef
frumbyggjar Ástralíu eru
teknir sem dæmi þá bera þeir sama klæðnað,
lendaskýlur og hálsfestar, við -5 gráður á Cel-
síus og við 47 gráða hita. Í raun gætum við líka
öll verið nakin innanhúss hér á landi en kjósum
að vera það ekki.
Það sem þykir viðeigandi að sýna og fela af
líkamanum er bundið menningu og tíma. Ef við
tökum sem dæmi Suya-indjánana í Brasilíu þá
skammast þeir sín ekkert fyrir nekt sína en ef
einhver sér þá án varaskrauts (e. lip disks)
verða þeir mjög vandræðalegir. Einnig má
benda á að lítil börn skammast sín ekkert fyrir
nekt sína, heldur lærist þeim það með aldrinum.
Þetta bendir til þess að skömm vegna nektar sé
ekki orsök fatnaðar heldur miklu frekar afleið-
ing.
Þá komum við að þeim þætti sem er einna
mikilvægastur þegar kemur að tilgangi fatn-
aðar. Við klæðum okkur til að tilheyra
ákveðnum samfélagshópi eða til aðgreiningar
frá öðrum samfélagshópum og öðru fólki, þann-
ig sköpum við okkur sérstöðu. Með klæðnaði
tjáum við persónuleika okkar, skoðanir og til-
finningar bæði meðvitað og ómeðvitað.
Föt segja fólkinu í kringum okkur hver við er-
um, eða öllu heldur hver við viljum vera. Þannig
geta föt virkað eins og tilkynningatafla sem á
stendur: ég er virðulegur einstaklingur, ég er
læknir, ég er geðveikur, ég er fatafella o.s.frv.
Gott dæmi um þetta eru einkennisbúningar sem
senda skýr skilaboð um hvort manneskja sé
flugmaður eða ræstitæknir. Einkennisbúning-
arnir geta líka innihaldið flóknari skilaboð, eins
og hversu hátt sett manneskja er innan hers eða
heilbrigðiskerfisins.
Síðast en alls ekki síst klæðum við okkur til að
vekja kynferðislegan áhuga annarra og kynferð-
islegt sjálfstraust hjá okkur sjálfum. Þetta get-
ur verið ómeðvitað, meðvitað eða hvort tveggja í
senn. Fötin sem við förum í breyta útliti lík-
amans, þau ráða til dæmis gjarnan útlínum
hans. Einnig geta þau bætt við litum, áferð,
munstrum, og svo framvegis sem allt saman
getur virkað eins og auglýsingaskilti. Þessar
breytingar eru spennandi fyrir augað og gera
líkamann áhugaverðan og kynþokkafullan.
Einnig sýna föt mismikið af líkamanum sem
einnig er athyglisvert. Berir líkamspartar
minna á aðra líkamsparta og nekt, en að-
alspennan er samt falin í því sem er hulið.
Kynþokki sem fatnaður skapar getur líka ver-
ið nátengdur því að koma persónuleika okkar á
framfæri. Eins og ég sagði áður koma föt alls
konar skilaboðum á framfæri um einstaklinginn
sem er í þeim. Þessi skilaboð geta valdið því að
fólki þyki hann áhugaverður eða leiðinlegur. En
ef hið fyrrnefnda á við þá gætu fötin orðið til
þess að viðkomandi fái kynferðislegan áhuga á
honum.
Tíska
Hvað er tíska? Tíska gengur út á sjónhverfingu
nýjunga. Tíska greinir einstaklinginn frá heild-
inni, gerir hann einstakari, svalari og frumlegri.
Tíska er eitthvað sem ákveðinn hópur fólks til-
einkar sér og hampar. Eðli tísku er að breytast
stanslaust vegna þess að án breytinganna væri
engin tíska. Ef innsniðnar buxur eru í tísku
núna hlýtur næsta skref að vera að þær víkki út.
Þetta er í raun breyting á útlínum og formi lík-
amans og hann verður áhugaverðari og kyn-
þokkafyllri fyrir vikið. Við fáum leiða á gamalli
tísku, í orðsins fyllstu merkingu, tilbreytingin er
mikilvæg.
Klæðnaður hefur sem sagt það hlutverk að
vekja kynferðislega athygli eða kynferðislegt
sjálfstraust. Tíska og munalosti eiga það því
sameiginlegt að tengja saman kynþokka og föt,
en hversu skyld eru þá tíska og munalosti?
Munalosti
Munalosti og blæti eru íslensku þýðingarnar á
enska orðinu fetish. Hér mun ég notast við orðið
munalosta þegar það hentar en fetis þegar átt
við munina og fetisistar þegar átt er við fólkið
sem á í hlut. Fetis er hlutur eða líkamspartur,
sem er ekki kynfæri, sem veldur því að ein-
staklingur verður kynferðislega örvaður og/eða
nær fullnægingu. Sumir „þurfa“ ekki á hlutnum
að halda en aðrir geta ekki náð örvun án návist-
ar við hann, eða án þess að handleika hann,
sleikja, þefa af eða heyra í honum. Í þeim til-
vikum kemur hluturinn í raun í stað bólfélaga.
Það er vandkvæðum bundið að skýra hvað
veldur munalosta. Ýmsar kenningar hafa komið
fram síðan Freud setti fram sínar kenningar
1927. Hann hélt því fram að munalosti væri af-
leiðing sálfræðilegs áfalls. Strákur leitar eftir
tippi móður sinnar og þegar hann áttar sig á að
hún hefur ekkert veldur það sjokki. Það hefur í
för með sér hræðslu við geldingu og til að vinna
bug á henni leitar strákurinn eftir fetisi í stað-
inn. Þannig finnur hann sér staðgengil fyrir lim
konunnar og dregur athygli sína frá raunveru-
legum kynfærum hennar. Gallar eru á kenningu
Freuds þar sem þetta útskýrir samt ekki muna-
losta hjá konum. Einnig ættu allir karlmenn að
vera haldnir munalosta samkvæmt þessari
kenningu en svo er ekki. Freud hélt því einnig
fram að munalosti hefði með samlíkingar að
gera. Til dæmis getur dýrahár þýtt skapahár,
undirföt það að afklæðast, silki vísað til mjúk-
leika húðarinnar á meðan kápa, hattur og auð-
vitað bindi eru reðurtákn.
Samkvæmt Chris Gosselin er munalosti eitt-
hvað sem er lært í æsku. Barnið nýtur þess að
koma við ákveðin efni eða nýtur ákveðinna til-
finninga eða aðstæðna. Þessi áreiti geta verið til
dæmis hræðsla, kuldi, áferð eða tilviljun, þegar
barnið tengir vellíðan sína „óvart“ ákveðnum
hlut. Fyrst er þessi „góða tilfinning“ ekkert
kynferðisleg en þróast smám saman út í það.
Þegar barnið er milli tveggja og fimm ára ald-
urs áttar það sig á því að það getur sjálft fram-
kallað það ástand sem veitir því vellíðan. En
munalostinn sem slíkur verður ekki til fyrr en
kemur að kynþroskaskeiðinu. Ef allt gengur vel
í ástarmálunum gleymir einstaklingurinn gömlu
íkveikjunum og nýtur „venjulegra“ örvana. Ef
illa gengur sækir hann aftur í minningar um
efni, föt og skammir eða annað sem kveikti í
honum áður. Úr þessu skapar hann fantasíu
sem uppfyllir kynferðislegar þarfir hans. Hann
áttar sig í flestum tilfellum fyrr eða síðar á því
að hefðbundin sambönd og kynlíf skiptir hann
máli, en sjaldan mun hann gleyma fantasíunni
sem á vissan hátt var hans fyrsta ást. Það sem
styður þessa kenningu er að margir fetisistar
segjast hafa haft þessar langanir eins lengi og
þeir muna eftir sér. Sumir þeirra geta líka tengt
munalostann ákveðnu atviki.
Kynþokki
Þegar munalosti hefur verið skilgreindur er
tímabært að ræða hvað þykir eðlilegt að finnast
kynþokkafullt. Það forboðna er kynþokkafullt.
Svo vitnað sé í Freud: „Við rót þess forboðna
leynist ávallt þrá.“ Hið forboðna getur svo verið
ýmislegt, en svo mikið er víst að það hefur áhrif
á klæðnað.
Bernard Rudovsky listamaður (1905-1988) og
James Laver listrýnir (1899-1975) héldu því
báðir fram að klæðnaður og/eða skreyting lík-
amans væri nauðsynleg til að vekja og viðhalda
kynferðislegum áhuga og þar af leiðandi óhjá-
kvæmileg hjálpartæki til fjölgunar mannkyns-
ins. Þá eiga þeir við að síbreytileg tíska og fatn-
aður vekur athygli annarra.
Mörg dæmi eru um að fólki finnist konur kyn-
þokkafyllri klæddar en naktar. Nana, málverk
Eduards Manet frá 1877 vakti mikla hneykslun,
ekki beinlínis vegna nektar hennar heldur
vegna fatnaðarins sem hún klæddist. Einnig
þótti gífurlega óviðeigandi að hún væri sýnd á
undirfötunum fyrir framan karlmann. Að sjá
konu á undirfötunum gefur í skyn að hún sé að
afklæðast sem heldur spennu áhorfandans sem
veit að þessi athöfn fer oft fram á undan kynlífi.
Undirföt eru oft úr efnum eins og silki og satíni,
sem jú er þægilegt að hafa næst sér en minna
einnig á nakta húð. Önnur ástæða fyrir þessari
tilhneigingu til að þykja meira kynæsandi að sjá
manneskju í undirfötunum en nakta er að nekt
er ekki alltaf falleg. Nekt er það sem fólk sækist
yfirleitt eftir í kynlífi, en ef nekt er skoðuð án
blæju ástríðunnar og lostans þykir hún jafnan
ekki falleg nema hún samsami sig tísku þess
tíma og staðar. Eins þykja kynfæri allajafnan
ekki beinlínis falleg á meðan annað gildir um
aðra kynferðislega tengda hluta líkamans eins
og brjóst og rass.
Föt eru erótísk af því að þau draga athygli að
líkamanum á sama tíma og þau hylja hann en
Klæðnaður og
Hvað er kynþokkafullt og af hverju? Hvaða
áhrif hefur kynþokki á fólk? Í þessari grein
er varpað ljósi á tilgang fatnaðar og tísku og
skoðaðar tengingar milli munalosta og þess
sem almennt er álitið kynþokkafullt. Hver er
munurinn á kynjunum þegar kemur að
klæðnaði og kynþokka og hefur það áhrif á
völd þeirra? Geta konur notað kynþokka sinn
til að verða valdameiri í samfélaginu eða ger-
ir hann þær einungis að kynferðislegum við-
föngum?