Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2007, Blaðsíða 16

16 LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Gunnar Hersvein og
Friðbjörgu Ingimarsdóttur
gunnars@hi.is
E
inn góðan veðurdag
á Miðjarðarhafs-
hóteli í Antalya
langaði okkur til
að gera eitthvað
annað en að vekja
falsvonir afburðarsnjallra teppa-
og leðursölumanna, skoða forn-
minjar eða lesa bækur undir sólhlíf
á ströndinni. Við sömdum því við
Gökhan Tunç innfæddan ensku-
mælandi leiðsögumann um að fara
með okkur í óvissuferð á fólks-
bílnum sínum upp í fjöllin því við
vildum gjarna fá að sjá hvernig
fólk lifði. Gökhan varð að óskum
okkar.
Við lögðum af stað norður á bóg-
inn upp í fjöllin. Gökhan reyndist
fróður og þuldi upplýsingar um
stjórnmálasögu landsins, atvinnu-
hætti, siði og venjur. Hann sagðist
bera sérstaka virðingu fyrir hirð-
ingjum og þeirra lífsmáta. Mig
minnir að hann segði að um það bil
tvær milljónir hirðingja byggju í
landinu.
Fatma – ung kona á fjöllum
Hirðingjatjöld voru fyrsti áfanga-
staðurinn okkar. Athygli okkar
beindist fyrst að alifuglunum sem
hlupu frjálsir og liðugir um fyrir
utan tjöldin – minnug þess að
Tyrkland varð illa úti vegna ómak-
legra og stanslausra frétta af
fuglaflensunni. Ferðamönnum
fækkaði víst í landinu árið 2006 um
25% í kjölfar þessara frétta – en
við ákváðum að taka ekki þátt í
firringunni og stigum óhrædd út
úr bílnum.
Fatma tók á móti okkur en hún
reyndist vera 23 ára gömul. Hún
bauð okkur inn í tjald fjölskyld-
unnar sem var rúmgott fjölskyldu-
tjald, þar sem ofin vönduð teppi
klæddu gólf og veggi og hitað var
upp með kabyssu. Móðir hennar
var í þorpinu að semja við sölu-
menn en faðir hennar hafði látist
nýlega í bílslysi. Þau höfðu reist
tjöldin sín í nánd við þjóðveginn og
lenti hann fyrir bíl.
Utan við annað tjald – sátu tveir
eldri karlar en inni sat ungur
drengur á plaststól, aðrir voru
ekki heima að þessu sinni. Heima-
fólkið sagðist flytja sig um set ár-
lega, stundum á sex mánaða fresti
og virtist ástæðan m.a. tengjast
beitilandi dýranna og vatnsbólum
ásamt hefðinni. Skólaskylda er í
landinu og gengu því börnin í skóla
þótt búseta þeirra breytist (ört).
Hægt var að kaupa af þeim ýmiss
konar hannyrðir: teppi, sokka og
pils.
Fatma sat með okkur um stund í
notalegu tjaldinu og bauð okkur
upp á te og við spjölluðum um dag-
inn og veginn með hjálp Gökhans.
Hún sagði að unga fólkið í hirð-
ingjafjölskyldum veldi núorðið
heldur að búa í borgum í stað þess
að vera á fjöllum, en hún sagðist
kjósa hirðingalífið, því fylgi frjáls-
ræði og hefðir sem henni líkuðu
vel. Sérstaklega þætti henni gam-
an að fara í sel að útbúa osta.
Við héldum ferðinni áfram eftir
að hafa keypt af henni skrautlega
sokka úr geitaull til gjafa og glitr-
andi pils og perlufestar. Næst
námum við staðar í vegabúð upp í
fjöllunum þar sem heimamenn og
túristar áttu viðskipi. Nokkrir
Asíubúar, ef til vill frá Japan eða
Suður-Kóreu, munduðu myndavél-
arnar á fullu en voru með hanska á
höndum og grímur fyrir vitum sín-
um fyrir framan fólkið. Þetta voru
sennilega áhrif frá einhæfum
fréttaflutningi um fuglaflensu.
Ayse – ung kona í þorpi
Næsti áfangastaður var þorp sem
átti að vera dæmigert á lands-
byggðinni. Þorpsgötur voru (ómal-
bikaðar) leirugar og íburður eða
viðhald húsa ekki framarlega í for-
gangsröðinni. Reyndar þykir víst
ekki siðlegt að berast mikið á því
það getur vakið öfund annarra –
en þeir sem efnast leggja gjarna
fram fé til uppbyggingar mosku
sem einnig eru eins konar félags-
heimili og því hjarta hvers þorps.
Í bakgörðum húsanna í þorpinu
eru iðulega ali- og hænsnfuglar,
geitur eða kýr en engir stórmark-
aðir með innfluttum vörum heldur
eru þorpsbúar meira gefnir fyrir
heimagerðar afurðir. Kallað er til
bæna í moskunni og karlarnir
streyma að, flestir gamlir, sumir
ganga aðrir hjóla – hinir eru að
vinna. Við förum hins vegar í te til
Ayse sem er ung kona. Hún var
reyndar að störfum í söluskála við
þjóðveginn en féllst á að skreppa
heim og laga te handa okkur.
Ayse reyndist vera tvítug, trú-
lofuð og ólétt. Hún ætlar að gifta
sig síðar á árinu. Væntanlegur eig-
inmaður á hús og ætla foreldrar
Ayse að gefa þeim búnað í tvö her-
bergi í húsinu, meðal annars eld-
hús. Ayse var full tilhlökkunar og
sýnir okkur rómantískar brúð-
kaupsljósmyndir.
Aðdragandinn að giftingu á
þessum slóðum er langur. For-
eldrar væntanlegra hjóna hafa
m.a. heimsótt hvort annað og rætt
þennan ráðahag unga fólksins. Ef
samningar ganga vel kemur von-
biðillinn ásamt foreldrum í heim-
sókn til heimilis stúlkunnar. For-
eldarnir og jafnvel fulltrúar elstu
kynslóðinnar spjalla saman um
ráðahaginn og stúlkan lagar te eða
kaffi á meðan eftir ákveðnum hefð-
um. Ef hún hyggst neita þessum
ráðahag þá hefur hún tedrykk von-
biðilsins kaldan og saltan. Lítist
henni vel á ráðahaginn þá verður
drykkurinn heitur og sætur. Þann-
ig getur hún tekið afstöðu án orða
og sá með vonaraugun veit hana
fyrstur. Ef samningar nást er
þriggja daga veisla haldin ári síð-
ar. Foreldrar leggja þeim til grunn
að heimili en þau munu síðar sjá
um þau þegar aldur færist yfir.
Þannig styðja þau hvert annað.
Ayse virðist bjartsýn á framtíð-
ina og færði okkur heitt og sætt te
ásamt eplum, poppkorni, og fræj-
um. Við sitjum á gólfinu og hún
segir okkur frá lífi sínu og vonum.
Þorpið hennar var enn þá laust við
vestræna neysluhyggju – en líf
stórborgarinnar dregur unga fólk-
ið að sér eins og segull, rétt eins
og í öðrum löndum. Landbúnaður
er þó ein grunnatvinnugrein
Tyrkja.
Leyla – ung kona í borg
Gökhan vildi gjarna bjóða okkur
heim til sín í mat. Á leiðinni sagði
hann okkur frá því að Leyla konan
hans væri úr þorpi eins og Ayse
býr í og að hún dveldi þar árlega
yfir heitasta tímann, því kaldara er
á fjöllum en við ströndina. „Reynd-
ar yfirgaf hún mig einu sinni alveg
og við vorum eiginlega ákveðin í
því að skilja,“ sagði Gökhan, „en
fjölskyldur okkar tóku því ekki vel
og héldu fundi með okkur þangað
til leið fannst til að sætta okkur á
ný og það skipti miklu máli,“ sagði
hann.
Leyla heldur heimili í borginni
með eiginmanni sínum og tveimur
börnum. Þau búa í blokkaríbúð í
úthverfi Antalya. Gökhan virðist
vera fyrirvinnan, hann er með
réttindi sem leiðsögumaður og
fylgir oft erlendum leiðsögumönn-
um á ferðum þeirra. Leyla hefur
ekki fasta vinnu og segist sakna
mjög lífsins í þorpinu. Átta ára
dóttir þeirra er á magadansnám-
skeiði og ákveður að fara í búning-
inn og dansa fyrir okkur gestina
undir danslagi frá tyrkneskri MTV
sjónvarpsstöð.
Fjölskyldan hefur nýlega fest
kaup á vatnssalerni sem verða æ
algengari í borginni. Aftur á móti
bera hjónin kvíðboga fyrir því að
dóttir þeirra þarf að fara í augn-
aðgerð sem þau hafa tæplega ráð á
að greiða fyrir. Hagur fjölskyld-
unnar ætti þó að vænkast á næstu
misserum, m.a. vegna þess að
Tyrkland er vaxandi ferðamanna-
land og fær vonandi að lokum inn-
göngu í Evrópusambandið.
Leyla ber fram hefðbundna
heimilisrétti og fyllir borðið í stof-
unni. Hátt uppi á veggjum eru litl-
ar ljósmyndir af foreldrum þeirra
og ættingjum og er það eina
veggjaskrautið – augljóst er að
myndir eiga ekki að vera í for-
grunni á heimilinu. Eftir matinn
lagar Leyla ekta tyrkneskt rót-
sterkt kaffi sem hún sýður á elda-
vélinni. Skiptar skoðanir eru á
ágæti þessa kaffis en best er það
heitt og sætt.
Áður en Miðjarðarhafsstrendur
Tyrklands urðu eftirsóttar af er-
lendum túristum, áður en hótelin
tóku að rísa hvert öðru stærra og
glæsilegra í Antalya var landið
undan ströndunum ekki eins verð-
mætt og þar sem þorpin risu á há-
lendinu. Skapaðist því sú venja að
konur fengu land í arf við strendur
en bræður þeirra inn í landi.
Ástæðan var meðal annars sú að
fólk flúði hitann við hafið yfir
sumarmánuðina. Nú hefur þetta
snúist við og land kvennanna er
margfalt verðmætara en karla.
Í tjaldi, þorpi og borg
Ferðafélagar Gunnars og Frið-
bjargar sömdu við tyrkneskan leið-
sögumann um að fara í óvissuferð
út úr hinni endalausu túristaborg
Antalya við Miðjarðarhafið og
keyra fremur á fólksbifreið upp í
fjöllin og heimsækja hirðingja og
þorpsbúa.
Leyla Hún heldur heimili í borginni með eiginmanni sínum Gökhan og
tveimur börnum, dóttir þeirra sést hér á myndinni.
Ayse „Ayse virðist bjartsýn á framtíðina og færði okkur heitt og sætt te
ásamt eplum, poppkorni, og fræjum.“
Gunnar er rithöfundur, Friðbjörg er
MA nemi í menningarstjórnun.
Þrjár ungar tyrkneskar
konur sóttar heim
Ljósmyndir/Gunnar Hersveinn
Fatma „Hún sagði að unga fólkið í hirðingjafjölskyldum veldi núorðið
heldur að búa í borgum í stað þess að vera á fjöllum, en hún sagðist kjósa
hirðingalífið, því fylgi frjálsræði og hefðir sem henni líkuðu vel.“