Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.2007, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 8. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Bryndísi Björgvinsdóttur
bryndbj@hi.is
!
Enginn virðist eiga heima í
Bandaríkjunum. „Ég er ekta
Kaliforníumaður“ lýsir einn
Bandaríkjamaður sér fyrir mér.
„Treysti ekki Ameríkönum“
heldur hann áfram. „Ég er frá
Chicago, ég er frá New York, ég
er frá Kanada!“ segja Banda-
ríkjamennirnir og hlæja, meðvitaðir um
það algenga ráð að merkja bakpoka sína á
ferðalögum með kanadíska fánanum. Eng-
inn hefur neitt með Bandaríkin að gera og
þrátt fyrir langar dvalir í Bandaríkjunum
hef ég ekki hitt Bandaríkjamann. Þegar
talið berst að pólitík gránar yfir þessu fólki
sem kennir sig við bæi eða ríki, „ekki horfa
á mig! Ég er þvottekta New Yorker og hef
ekki einu sinni farið til miðríkjanna! Ég
hef ekkert með þessa bandarísku rík-
isstjórn að gera“.
Forseti þessa lands, sem ég á nú heima
í, virðist gera hitt og þetta í nafni Banda-
ríkjamanna sem ég finn ekki. „Berkeley er
bara sitt eigið land!“ segir konan sem leig-
ir mér, ánægð með bæinn sinn, vin í vit-
leysunni. Ég brosi, mér finnst þetta voða-
lega sætt allt saman en loks renna á mig
tvær grímur. Bandaríkjamenn eru á flótta
undan sínu eigin heimalandi. Þeir flýja inn
í ríki eða bæi líkt og „krúttin“ á Íslandi
hafa verið sökuð um, þau flýja undan kap-
ítalinu og „vitleysunni“ út á land og upp í
vita.
Nýverið var sýnd athyglisverð mynd í
Tjarnarbíói sem heitir Viðfangið litla a og
er eftir Önnu Björk Einarsdóttur. Myndin
fjallar m.a. um mína kynslóð sem ólst upp
undir Davíði Oddssyni og þekkir lítið ann-
að en Sjálfstæðisflokk sem flokk hinna
ráðandi og skynsömu. Hagræðingar og
hagsældar. Aðrir flokkar eru lopapeysul-
júflingar sem geta ekki starfað saman og
stuðluðu að kreppu einhvern tímann fyrir
mína meðvitund. Allir eru þó sammála um
að þeir hafi voðalega fallegar hugsjónir,
sem eiga ekki að virka í raun. Í þessari
mynd sagði einn skeleggur viðmælandi að
„krúttin“, lopapeysuljúflingarnir af minni
kynslóð, væru engu skárri en ungir og
upprennandi Heimdellingar þegar kemur
að kapítali. Þau eru engu skárri af því að
þau eru ekki síður að knýja hjólin áfram,
bara „alveg óvart“ og ábyrgðarlaust. Þetta
eru listamenn eða háskólanemar sem leika
í auglýsingum fyrir stórfyrirtækin af því
að „æ mig vantaði bara pening“. Þeir sinna
listagyðjunni og spila síðan fyrir bankana,
„eiginlega óvart!“ og verða síðan fræg „al-
veg óvart!“. Í blöðunum biður þetta fólk
um brúnköku og mjólk þegar frægðin og
flassið skellur á. Ekki samt halda að þetta
fólk sé eitthvað vitlaust, það er meðvitað
að framkalla þessa týpu, brúnkökutýpu.
Brúnkakan er þeirra flótti frá hinu „ljóta“,
frá því að vera ekki „hnakkasveit“ sem
biður um gellur og freyðivín. Þetta er sami
flótti og Bandaríkjamenn standa í þegar
þeir þykjast ekki vera undir forseta sínum
komnir. „Ég hef ekkert með þetta að gera,
ég er bara New Yorker/að borða brún-
köku/að semja tónlist uppi í vita.“
Krúttlegir skólapiltar í myndarlegri
kantinum, líklegast í bókmenntafræði eða
Listaháskólanum, eru nú í skólabyrjun að
auglýsa banka, bíla, kóka-kóla eða síma-
fyrirtæki. Eins sýna Bandaríkjamenn
mun frekar hina myndarlegu New York,
til að draga upp mynd af Bandaríkjunum,
heldur en krummaskuðin sem styðja
Bandaríkjaforseta. Hugsandi myndarlegir
skólapiltar og New York eru birting-
armyndir banka og Bandaríkjanna.
Það styður enginn beinlínis Bush, það
styður enginn stríðið í Írak, rétt eins og
krúttin heima ætla sér ekki í raun að
stuðla að aukinni notkun bíla, aukinni
neyslu, á sama tíma og þau eru á móti
Kárahnjúkavirkjun. Niðurstaðan er glimr-
andi góð fyrir kapítalið. Enginn tekur
ábyrgð á því sem gerist, af því að allir eru
búnir að fría sig, en samt taka allir þátt
með því að vera jú bara víst Bandaríkja-
menn, þeir Bandaríkjamenn sem Bush tal-
ar fyrir.
Bush:
Enginn
Eftir Önnu Kristínu Jónsdóttur
anna.kristin.jonsdottir@gmail.com
V
ið viljum mörg ekki gangast við
því að auglýsingar stjórni
hegðun okkar. Við könnumst
svo sem við það að þær flæði
yfir og allt um kring en þær
hafi nú frekar áhrif á fólk sem
er veikara fyrir en maður er sjálfur. Vandinn
er bara sá að allt í einu getur uppgötvast hjá
manni óræð þörf fyrir eitthvað bráðnauðsyn-
legt, þegar búið er að svala þeirri þörf, þá
allt í einu fara að sjást auglýsingar sem
læddu kannski að manni lönguninni. Auglýs-
ingum er auðvitað ætlað að vekja athygli
fólks og það hefur víst ábyggilega tekist með
auglýsingum Símans þar sem snúið er upp á
söguna um síðustu kvöldmáltíðina. Biskupi
finnst auglýsingin smekklaus en hugmynda-
smiðurinn segir að þarna sé bara verið að
sýna trúna í nýju ljósi, þetta sé nútímatrúboð
eins og væntanlega hæfir í auglýsingu fyrir
nýjar aðferðir í samskiptum. Það er nú samt
frekar óljóst hvað er verið að bjóða okkur í
auglýsingunni og gott ef samtal Jesú og Júd-
asar felur ekki sér hina sígildu upphafssetn-
ingu, „hvar ert þú?“ Ég hefði haldið að
myndsíminn gerði hana óþarfa – svarið blasti
við á skjánum.
Stóru orðin eru ekki spöruð í auglýsing-
unni, þriðja kynslóð farsímans á hreinlega að
breyta gangi sögunnar. En svolítið var fynd-
ið að sjá í sama þættinum og rætt var um
auglýsinguna, að þegar átti að útlista mögu-
leikana sem í nýjunginni fælust, þá var helst
tekið til þess hver notin væru við dagleg
matarinnkaup. Mér finnst ég hafa heyrt af
þriðju kynslóð símanna árum saman, án þess
að ég hafi nokkurn tíma vitað hvaða kostir
fylgja henni. Og hvað kom í ljós, það er nátt-
úrulega bylting að geta hringt í ísskápinn og
komist að því að heimilið sé orðið mjólk-
urlítið áður en haldið er í matarinnkaupin.
Allt annað og betra líf en hjá þeim sem
kaupa bara venjulega þrjá potta af mjólk.
Gera það bara í hvert sinn sem þeir eru í
búðinni og eru þá vissir um að nóg sé til í
morgunmatinn.
Auglýsingum er eins og að ofan sagði ætl-
að að vekja eftirtekt, auglýsingamenn vilja
ekki alltaf kannast við þann gamalkunna
frasa að illt umtal sé betra en ekkert umtal,
né að vísvitandi sé reynt að ganga fram af
fólki til að kalla fram umfjöllun og viðbrögð
á borð við þá sem píslarsöguauglýsingin hef-
ur fengið undanfarna daga. En það er að
minnsta kosti alveg ljóst að það er búið að
sýna auglýsinguna í fréttaþáttum beggja
sjónvarpsfréttastofanna og segja rækilega
frá því í öllum miðlum að hún hafi vakið um-
tal og hneykslun. Var ekki leikurinn til þess
gerður?
Það er meira að segja búið að kalla til lög-
spekinga sem telja líkur á því að auglýsingin
varði við lög. Þrátt fyrir það var ekki að
heyra á fulltrúa biskupsstofu í vikunni að von
væri á kæru vegna símtals Jesú og Júdasar.
Enda líklegast að kæra ýtti enn undir út-
breiðslu og umfjöllun um málið, með tilheyr-
andi birtingum.
Það er stutt síðan meirihluti siðanefndar
Sambands íslenskra auglýsingastofa komst
að þeirri niðurstöðu að auglýsingar Öryggis-
miðstöðvarinnar, sem sýndar voru í vor
hefðu brotið gegn siðareglum sambandsins. Í
auglýsingunum var Lalli Johns í aðal-
hlutverki og í einni þeirra var bara mynd af
honum og spurt „hver vaktar þitt heimili?“
Siðanefndin taldi að þar hefði verið brotið
gegn almennu velsæmi, verið væri að nýta
bágindi Lalla og í auglýsingunum alið á
ástæðulausum ótta fólks. Stjórnendur Örygg-
ismiðstöðvarinnar furðuðu sig á úrskurð-
inum, en er það nú ekki útúrdúr að telja
siðanefndina vega að atvinnufrelsi Lalla?
Auglýsingar geta orðið hneykslunarhella,
en þær eru líka oft bráðskemmtilegar, þó
það sé misjafnt hversu margar endurtekn-
ingar þær þola. Þær eru uppáhalds-
sjónvarpsefni margra ungra barna. Þetta eru
stutt myndskeið sýnd aftur og aftur, þar sem
oftast er reynt að slá jákvæðan og kíminn
tón. Margir gríðarlega flinkir ljósmyndarar
starfa við auglýsingar og það er nostrað og
pælt í þessu efni fram og aftur. Stundum er
það líka bara harla gott, þó það sé ekki alltaf
víst að auglýsingarnar skili því sem til er
ætlast. Þær duga ekki alltaf til að rífa fólk af
stað í kauphugleiðingum, jafnvel þó þær hafi
vakið jákvæða athygli og eftirtekt. Til dæmis
er frekar ólíklegt að ég eða níræð frænka
mín stormum í líkamsrækt á næstunni. Við
áttum samt ánægjulegt samtal nýlega og
meðal þess sem við spjölluðum um var aug-
lýsingaherferð Baðhússins. Ein af auglýs-
ingum hennar skartar mynd af nakinni
skautadrottningu á níræðisaldri. Þetta er fal-
leg mynd og þó við frænka séum ekki farnar
að sprikla með þá kætti hún okkur um stund.
Hvar ertu? „Það er nú samt frekar óljóst hvað er verið að bjóða okkur í auglýsingunni og gott
ef samtal Jesú og Júdasar felur ekki sér hina sígildu upphafssetningu, „hvar ert þú?“ Ég hefði
haldið að myndsíminn gerði hana óþarfa – svarið blasti við á skjánum.“
FJÖLMIÐLAR
»En það er að minnsta kosti
alveg ljóst að það er búið að
sýna auglýsinguna í fréttaþátt-
um beggja sjónvarpsfrétta-
stofanna og segja rækilega frá
því í öllum miðlum að hún hafi
vakið umtal og hneykslun. Var
ekki leikurinn til þess gerður?
Við erum hér, hvar ert þú?
Sögulegt „Stóru orðin eru ekki spöruð í auglýsingunni, þriðja kynslóð farsímans á hreinlega að breyta gangi sögunnar.“
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins