Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.2007, Blaðsíða 4

Eftir Rúnar Helga Vignisson
rhv@hi.is
1Veislustjórinn beinir nú augunum aðfremsta bekk:„Það er okkur mikil ánægja aðkynna David Lurie sem er kominn til
okkar alla leið úr uppsveitum Suður-Afríku.
Eins og þið vitið þá var hann lengi prófessor í
bókmenntafræðum við Höfðaborgarháskóla,
síðar Tækniháskólann í Höfðaborg, en hefur
nú snúið sér að öðru, meðal annars dýravernd.
Hann ætlar að fjalla um afkomendur föður
okkar. Gjörðu svo vel, David.“
Upp stendur renglulegur maður sem hefur
yfirbragð hvítra manna í heitum og sólríkum
löndum. Annað augað er eitthvað skrýtið eftir
að svertingjar kveiktu í honum á búgarði dótt-
ur hans. Hann slökkti eldinn í klósettskálinni.
„Ég þakka þann heiður að fá að taka til máls
á ættarmóti niðja J.M. Coetzees, en þeir sem
hafa lesið Vansæmd vita að menn hafa ekki
alltaf viljað heyra það sem ég hef fram að
færa. Reyndar má segja að svipað gildi um
mörg ykkar, það hefur verið þaggað niður í
ykkur eftir ýmsum leiðum, ykkur hefur verið
ýtt út úr samfélaginu eða tungan jafnvel skor-
in úr ykkur. Sum ykkar glíma við fötlun eins
og blindu og skarð í vör sem hafa áhrif á þátt-
töku ykkar í samfélagi mannanna. Eins og
barbarastúlkan og náttúrlega þú Michael K
sem ættir með réttu að vera dauður.“
Nú er hlegið kurteislega og allra augu bein-
ast að Michael K sem situr úti í horni. Hann
bærir varirnar en ef eitthvað kom út fyrir þær
þá skildist það ekki.
„Svo eru þeir sem hafa lent í öðrum hremm-
ingum, eins og klaufinn hann Paul Rayment úr
Slow Man sem tókst að verða fyrir bíl á hjólinu
sínu og missa neðan af fæti svo hann hafði
ekkert annað að gera en að taka hjúkkurnar á
löpp.“
„Hann vill miklu frekar reiða sig á ungar að-
stoðarkonur,“ kallar rithöfundurinn Elizabeth
Costello úr samnefndri bók og hefur enn ekki
látið deigan síga þótt komin sé á áttræð-
isaldur. Hún nagar gulrót, lætur auðvitað ekki
sláturdýr inn fyrir sínar varir enda líkir hún
sláturhúsum við útrýmingarbúðir gyðinga.
„Þú ættir að skilja það manna best, stelpus-
natinn þinn!“ segir hún.
Lurie lætur sér hvergi bregða, stekkur ekki
einu sinni bros.
2„Ég veit ekki hvað sonurinn getur sagtykkur um föður sinn,“ heldur Davidáfram. „Ég hef aldrei hitt hann í hold-inu, enda dó hann af bókarförum eins
og títt er. En eitthvað hlýtur sköpunarverkið
að segja um skaparann.“
„Skrifin segja oft mest um höfundinn sjálf-
an,“ gellur enn í Elizabeth Costello. „Þessar
þurru fræðibækur þínar, David, sem hafa ekki
svo mikið sem gárað vatnsflötinn …“
„Fyrsta verk ættföðurins hét Dusklands og
kom út árið 1974. Það er samsett úr tveimur
nóvellum sem tala saman. Sú fyrri fjallar um
mann sem er að skrifa skýrslu um áróður í
tengslum við Víetnamstríðið, sú síðari um fíla-
veiðimann sem á í útistöðum við innfædda í
Suður-Afríku. Þarna teflir faðir okkar saman
heimsvaldastefnu Bandaríkjanna á 20. öld og
nýlendustefnu Hollendinga á 18. öld og í báð-
um tilfellum opinberast gríðarleg mann-
vonska. Hvað kom Eugene Dawn, sem átti að
rannsaka áróður, eiginlega til þess að mæla
með því að víðtæk eiturefnaárás yrði gerð á
óvinalandið?“
„Ég hata stríð jafn mikið og hver annar,“
segir Eugene afsakandi. „Ég vildi binda enda
á stríðið í Víetnam svo við gætum öll tekið
gleði okkar.“
„Já, þú segir það í bókinni. Þetta er
kannski skálkaskjól heimsvelda á öllum tím-
um. Faðir okkar skoðar málið frá öðru sjón-
arhorni í næstu bók, In the Heart of the Co-
untry frá 1976. Þar kynnir karlinn til
sögunnar piparjónku sem býr hjá föður sín-
um. Hún verður vitni að ástarsambandi hans
við litaða konu og kann því ekki vel. Sagan er
í formi minnispunkta piparjónkunnar, þannig
að hver efnisgrein er númeruð, og karlinn
grefur undan trausti lesandans því fyrstu 35
efnisgreinarnar reynast vera hugarburður.
Þannig sýnir þessi bók eins og margar af
bókum föður okkar ást hans á form-
tilraunum.“
„Er ég þá bara formtilraun,“ heyrist pip-
arjónkan Magda tauta í barm sér.
„Nei, kannski ekki bara, enda hefur formið
merkingu hjá ættföðurnum,“ segir David.
„Hér er líka rannsókn á eðli frásagnar og í
einni útgáfu bókarinnar eru vensl tungumála
skoðuð því þar eru samtölin á afríkans eða
búamáli en frásögnin á ensku.“
3„Það er ekki fyrr en með þriðju bók-inni, Waiting for the Barbarians frá1980, sem faðir vor fer að vekja veru-lega athygli. Þar er hann kominn að
viðfangsefni sem hann hefur fjallað um í
mörgum bókum: valdahlutföllum og þeim
áhrifum sem þau hafa á einstaklinginn. Hann
skoðar valdið í víðu samhengi, m.a. út frá sam-
bandi herraþjóðar og nýlendu. Bókin er eins
konar táknsaga um valdahlutföll og meðferð
valds í ónefndu ríki. Hún gerist í bæ við landa-
mæri ríkisins og bæjardómarinn er að-
alpersónan. Hann hefur lifað rólegu lífi þang-
að til spurnir berast af yfirvofandi innrás
villimanna eða barbara. Sérsveitarmenn eru
sendir yfir landamærin og handsama þá
nokkra villimenn, þar á meðal unga blinda
konu sem dómarinn gerir sér dælt við en
ákveður þó á endanum að skila heim til sín aft-
ur. Hér er mörg matarholan fyrir þá sem vilja
skoða samskipti kúgara og hins kúgaða. Og
titillinn vísar til annars helsta áhrifavalds föð-
ur okkar, Becketts, og hans frægasta leikrits,
Beðið eftir Godot.“
„Hefur einhver heyrt óperuna sem William
Glass gerði við bókina?“ spyr Elizabeth Cos-
tello.
Þá bærir Paul Rayment á sér.
„Ja, þetta mun vera ein af þessum fé-
lagslegu og pólitísku óperum sem Glass hefur
samið,“ segir Paul. „Mig minnir að hún hafi
verið frumflutt í Þýskalandi fyrir nokkrum ár-
um. Svo vil ég vekja athygli á því að til stendur
að gera óperu eftir bókinni sem ég er í, Slow
Man.“
„Hún hlýtur að hefjast með látum,“ segir
Elizabeth.
„Já, byrjunin er afar sterk og grípandi, eins
og reyndar á við um fleiri bækur föður okkar.“
„Ég vil bara vekja athygli á því að það var
ég sem skrifaði Slow Man,“ segir Elizabeth.
4Lurie kemur umræðunni aftur á réttankjöl. „Það dregur svo enn frekar tiltíðinda á ferli föður okkar árið 1983.Þá kemur út bókin Life & Times of
Michael K og fyrir hana hreppir hann hin
virtu Bookerverðlaun. Þarna stígur fram vin-
ur okkar, hann Michael K, sem með fullri
virðingu verður að teljast eitt sérstæðasta
sköpunarverk hans. Hann er fátækur garð-
yrkjumaður með skarð í vör, litaður. Skarðið
og kannski litarhaftið líka hafa gert hann að
utangarðsmanni auk þess að valda málerf-
iðleikum, hann talar ekki skýrt og á því erfitt
með að segja sögu sína. Að hans sögn er hún
full af eyðum sem honum muni aldrei takast
að fylla. Bókin hefst á því að móðir Michaels K
veikist og biður hann að fara með sig burt frá
byssum borgarinnar og á æskuslóðir sínar í
uppsveitum. Michael leggur af stað með hana
í óhrjálegri kerru en hún deyr á leiðinni og
heldur hann þá áfram með ösku hennar.
Borgarastríðið fylgir Michael og oftar en einu
sinni er hann tekinn höndum og álitinn vera
eitthvað annað en hann er, skæruliði til dæm-
is. Honum tekst þó að smjúga gegnum
möskva kerfisins og halda áfram lífi sínu á
eigin forsendum. Það er auðvelt að sjá hér
hliðstæðu við aðskilnaðarstefnuna þar sem
sumir þegnanna voru í mesta lagi peð í valda-
tafli ráðandi stéttar. K-ið í nafni söguhetj-
unnar er yfirleitt talið vísa beint til Kafka sem
hefur verið föður okkar hugleikinn eins og
fleiri módernistar. Ekki skrýtið þótt sumir
vilji frekar kenna föður okkar við módernisma
en póstmódernisma þó að margt í frásagn-
araðferðum hans minni óneitanlega á síð-
arnefnda ismann.“
Nú hrekkur Dostojevskí upp af værum
blundi og segir: „Ha, var hann skotinn?“
„Nei, þetta var bara einn af bolbítunum
hennar Lucyar að gelta,“ segir Lurie. „Við er-
um ekki komin að The Master of Petersburg
ennþá.“
Allir hlæja í salnum, Frjádagur þó sýnu
hæst.
Coetzee og hans fólk
Einn af áhugaverðustu gestum Bók-
menntahátíðar í Reykjavík að þessu sinni er
tvímælalaust suður-afríski nóbelsverðlauna-
hafinn J.M. Coetzee. Tvær bækur eftir hann
hafa komið út á íslensku og sá sem þýddi
greinir hér frá allsérstakri veislu sem per-
sónur úr bókum Coetzee sitja og að-
alræðumaðurinn er David Lurie, bók-
menntaprófessor í skáldsögunni Vansæmd.
» Feimnislegur maður með tvö ör á hálsinum
en ekkert andlit ræskir sig nú. „Ég er ís-
lenski þýðandinn sem Coetzee vísar til í
greininni „Speaking in Tongues“. Hann skrif-
aði mér einu sinni tölvuskeyti þar sem hann
sagði eitthvað í þá veru að fjölmiðlar hefðu
dregið upp mynd af sér sem einfara. Hann
væri hins vegar bara ofurvenjulegur maður.“
4 LAUGARDAGUR 8. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók| bókmenntahátíð í Reykjavík