Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.2007, Side 2

2 LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Hvað gerist þegar leið er stytt?
Hvað verður um land sem áður
var í alfaraleið – sárnar því
kannski smá?
Fyrir rúmum níu árum týndi
hálf þjóðin heilum firði, þegar
göng undir Hvalfjörð voru opn-
uð með viðhöfn. Margir voru
taugaveiklaðir vegna nýju framkvæmd-
arinnar. Ég man eftir konu sem skrifaði í
blöðin, hún óttaðist innilokunarkennd,
jafnvel slys, hún ætlaði samt að vera hug-
rökk og fara í göngin og hugsa bara um
birtu og vetrarkyrrð. Ég man þetta ekki
orðrétt, en það var falleg nálgun.
Í sumar keyrði ég tvisvar fyrir Fjörð,
eins og það var kallað á Akranesi í gamla
daga, og hafði þá ekki farið þá leið í níu
ár. Ég var ein af þeim sem týndu Hval-
firði. Á árum áður var hann eins konar líf-
æð Akurnesinga, slagæð. Það var annað
hvort að taka Akraborgina eða keyra fyr-
ir Fjörð, ef maður ætlaði suður. Það tók
rúma klukkustund að keyra leiðina;
hlykkjóttir vegir, sums staðar á háska-
legum brúnum, vond lykt hjá hvalstöð-
inni, bílveiki í verstu tilfellum, ótrúlega
löng leið. Samt þótti öllum vænt um
Hvalfjörðinn. Þegar spurt var í Skaga-
blaðinu, í spurningu vikunnar, um uppá-
haldsstað fólks var langalgengasta svar-
ið: Hvalfjörður í góðu veðri. Og það
rifjaðist upp í sumar að fólkið hafði rétt
fyrir sér. Í fallegu veðri eru flestir staðir
fallegir, nema hvað, en Hvalfjörður er
það á einhvern sérkennilegan hátt. Hann
er fallegri en mig minnti, Þyrill og Botns-
súlur og öll hin fjöllin, það er eitthvað
frumlegt við landslagið. Kyrrðin er svo
kaupauki, nú er engin umferð um Hval-
fjörð, nú á maður hann út af fyrir sig.
Ég fór og veiddi í Hvammsvík í sumar,
ég fór á hraustlegt málþing um Hallgrím
Pétursson á Hótel Glym í sumar, ég vafr-
aði milli auðra bragga við hvalstöðina, ég
átti stund í Hallgrímskirkju í Saurbæ.
Það er eiginlega menningarferð að koma
í Hvalfjörð því þótt hann sé eyðilegur,
eftir að umferðin fór ofan í jörðina, er
hann ekki farinn í eyði. Þvert á móti. Ým-
ist minjar um líf sem eitt sinn var (hval-
stöðin, stríðsminjar, kirkjugarðurinn í
Saurbæ) eða brimandi viðburðir í raun-
tíma (Hótel Glymur, Kátt í Kjósinni,
Hlaðir). Ég skoðaði til dæmis frábæra
myndlistarsýningu í Saurbæjarkirkju
þar sem nemendur Heiðarskóla túlkuðu
með sínum hætti portrett af Hallgrími
Péturssyni. Krakkarnir notuðu alls konar
efni. Ég man best eftir þeim Hallgrími
sem var með tappa af Egils-gosflöskum
fyrir augu, hann var samt alveg eins og
sálmaskáldið. Ég veit, það er erfitt að
lýsa því, en sýning þessi gaf samsýningu
22 landsþekktra listamanna um sama
yrkisefni, fyrr á árinu, nánast ekkert eft-
ir.
Ég hélt alltaf, þegar ég var lítil, að
Hvalfjörður héti Hvalfjörður út af hval-
stöðinni. Vegna þess að hvalbátarnir
drógu hvalina inn eftir firðinum. Eða,
eins og það væri ekki nóg, að hann héti þá
Hvalfjörður vegna þess að útvörður hans,
Akrafjallið, er hvalbak í jarðfræðilegu til-
liti: Jökull skríður fram yfir fjall, sverfur
á það eins konar bak og brýtur af hamra-
brúninni fremst. Allt þetta lærði ég í
skóla, mér fannst það skemmtilegt, en í
sumar rifjaðist upp hin „eiginlega“
ástæða; þjóðsagan um illhvelið Rauð-
höfða sem svamlaði í firðinum og olli
skipsköðum þar til presturinn í Saurbæ
rak það upp í Hvalvatn.
Svona er vont að gleyma gömlum vini,
maður man ekki einu sinni hvernig hann
varð til. Svona er að týna heilum firði.
Það myndar gloppu í heimsmyndina.
Óþarfi að vera alltaf að flýta sér svona.
Göngin eru ágæt. Þar má sitja í röð og
hugsa stíft um birtu og kyrrð. En Hval-
fjörðurinn er betri, þar er kyrrð í alvör-
unni og þar er maður líka einn.
Að finna
fjörð
Eftir Guðna Elísson
gudnieli@hi.is
Á
Fréttablaðinu stæra menn sig
nú af því að vera búnir að fá
danska tölfræðinginn Björn
Lomborg til liðs við sig, en
hann bættist í hóp pistlahöf-
unda blaðsins fyrir hálfum
mánuði. Lomborg hefur lengi vel dregið þær
skoðanir í efa að draga eigi úr losun gróð-
urhúsalofttegunda, þar sem slíkar aðgerðir
séu kostnaðarsamar og skili litlum árangri.
Hann vill fremur nýta þá fjármuni til þess að
efla þróunarstarf í þriðja heiminum. Í pistli
sínum „Alþjóðleg viðvörunarljós“ (14.9.) geng-
ur Lomborg eins og alltaf út frá þeirri rökvillu
að sérhver króna sem sett sé í loftslags-
umræðuna sé króna tekin úr þróunarhjálp,
rétt eins og eitthvert lögbundið orsaka-
samhengi sé að finna þar á milli. Jafnframt
verður hann að gera lítið úr baráttunni við
loftslagsvána því að ef svörtustu loftslagsspár
ganga eftir verða risavaxin landsvæði í þriðja
heiminum óbyggileg, en sú staðreynd hefði
áhrif á líf stórs hluta mannkyns og myndi
auka eymd í þróunarlöndunum.
Forvitnilegri þóttu mér skrif Jóns Kaldals,
ritstjóra Fréttablaðsins, sem í leiðaranum
„Utangarðsmaður“ (16.9.) býður Lomborg
velkominn til starfa með þeim orðum að sjálf-
sagt eigi „fáir núlifandi menn í heiminum jafn-
auðvelt með að koma umhverfisvernd-
arsinnum úr jafnvægi og danski
tölfræðingurinn Björn Lomborg“. Það finnst
Jóni augljóslega ekkert verra: „Það er ekki of-
sögum sagt að baráttan fyrir náttúru heimsins
hafi á síðustu árum þokast í farveg sem hefur
yfir sér nokkurn brag af pólitískum rétttrún-
aði. Og gagnrýnin hugsun er ekki sérstaklega
vel séð á þeim slóðum. Fyrir utan hvað um-
ræða á slíkum forsendum er hrútleiðinleg,
endar hún undantekningalítið í öngstræti.
Lomborg er hressileg rödd í því samhengi.“
Að þessu sögðu rekur Jón kenningar Lom-
borgs um það að hlýnun jarðar, þverrandi
orkulindir, vatnsskortur, tegundir í útrýming-
arhættu og aðrar ógnir, „standist illa þegar
rýnt“ sé „í tiltæk tölfræðigögn“, en bætir svo
við að „ýmsir vísindamenn“ hafi „lagt sitt af
mörkum við að reka þennan fróðleik ofan í
hann. Og, verður að segjast, með ansi góðum
árangri.“ Jón viðurkennir því að þau „töl-
fræðigögn“ sem Lomborg byggir rök sín á séu
vafasöm. Því næst beinir Jón augum að þeim
lið í röksemdafærslunni að fremur eigi að
beina „kröftum og fjármunum alþjóða-
samfélagsins að þróunarstarfi í þriðja heim-
inum“ en að aðgerðum til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda sem „skili litlum ár-
angri“. Jóni finnst þetta vera „athyglisverðar
pælingar“, en telur að í þeim séu „brestir“, þar
sem „ójafnvægi í veðri, flóð og þurrkar hafa
valdið gríðarlegum uppskerubresti víða um
heim síðustu misseri og verð á matvælum er á
hraðri uppleið. […] Það má því segja að ein
veigamestu rökin gegn hugmyndum Lom-
borgs séu að það er ekki síst þróunarríkjunum
í hag að allt sé lagt í sölurnar til að reyna að
koma í veg fyrir áframhaldandi loftslagsbreyt-
ingar með tilheyrandi ójafnvægi í náttúrunni.
Það er alveg kristaltært að ef kemur til verð-
stríðs um matvæli heimsins munu þróun-
arríkin alltaf lenda undir.“ Af orðum Jóns má
því ætla að þróunarrökin fari einnig fyrir lítið.
Hvað stendur þá eftir af málflutningi Lom-
borgs? Og hvað er svona hressilegt við pistla-
höfund sem Jón Kaldal telur augljóslega lítið
mark takandi á. Kannski það helst að Lom-
borg fer hugsanlega í taugarnar á hópi ein-
staklinga sem Jón er pirraður á. Þetta verður
að teljast fremur barnaleg afstaða til jafn al-
varlegs máls og loftslagsbreytingar eru, en af-
staðan skýrir um leið þversagnirnar í umfjöll-
un Jóns. Jón kvartar yfir skorti á gagnrýninni
hugsun í pistli þar sem hann er ekki einu sinni
samkvæmur sjálfum sér.
Og hvaðan kemur þessi „pólitíski rétttrún-
aður“ sem Jón Kaldal gerir svo mikið úr. Árni
Finnson, formaður Náttúruverndarsamtaka
Íslands, bendir réttilega á það í ádrepunni
„Svo skal böl bæta“, sem birtist í Frétta-
blaðinu (19.9.), að umhverfisverndarhugsjónir
séu ekki lengur bundnar við vinstrihreyfingar
og nefnir sem dæmi Angelu Merkel, kanslara
Þýskalands, Fredrik Reinfeldt, forsætisráð-
herra Svíþjóðar, og David Cameron, leiðtoga
íhaldsmanna í Bretlandi. Árni bætir síðan við:
„Sennilega er Geir H. Haarde eini leiðtogi
hægrimanna í Evrópu sem enn hefur ekki lát-
ið að sér kveða í umræðu um loftslagsmál.
Skýringin er vafalaust sú að innan Sjálfstæð-
isflokksins eru áhrifamiklir einstaklingar sem
ekki má styggja og geta ekki viðurkennt að
þeir höfðu rangt fyrir sér þegar þeir trúðu
málpípum olíurisans Exxon Mobil. Þessir
menn eru nú komnir í sömu stöðu og gömlu
kommarnir sem ekki vildu viðurkenna tilvist
Gúlagsins en töluðu þeim mun meira um ill-
virki Bandaríkjamanna. Lomborg er þessum
hægrimönnum huggun harmi gegn – en það
verður skammgóður vermir.“ Baráttan fyrir
umhverfisvernd er ekki einkamál vinstri-
manna. Hún er í versta falli þverpólitískur
rétttrúnaður, ef hægt er að leggja baráttu sem
byggist jafn rækilega á vísindalegum rann-
sóknum að jöfnu við „rétttrúnað“.
Þeir harðlínumenn sem lengst eru til hægri
í stjórnmálum eru eini hópurinn sem er ber-
lega mótaður af trúarlegri afstöðu til loftslags-
mála. Þessi hópur kýs að styðja sig við veiga-
lítil rök mikils minnihluta vísindamanna en
gerir um leið allt sem í hans valdi stendur til
þess að grafa undan vísindalegu hlutleysi and-
stæðinga sinna með því að tengja niðurstöður
loftslagsrannsókna hagsmunapoti í vísinda-
samfélaginu, pólitískum ásetningi og trúar-
hita. Á Íslandi hafa einstaklingar úr þessum
hópi lengi verið málpípur ráðandi afla í sam-
félaginu, hér nægir að nefna Hannes Hólm-
stein Gissurarson og pennana í Vef-Þjóðvilj-
anum sem hafa haldið á lofti minnihlutaáliti
vantrúarmanna og sækja umboð sitt til Repú-
blikanaflokksins í Bandaríkjunum, rétt eins og
kommúnistar gerðu hér á landi á árum áður
þegar þeir horfðu til Moskvu. Ekki gefst svig-
rúm til að rekja saman alla þá þræði hér, en
ég vísa til ítarlegrar umfjöllunar minnar um
efnið í greininni „Nú er úti verður vont: Gróð-
urhúsaáhrif og íslensk umræðuhefð“ sem er
væntanleg á næstu dögum í Ritinu, Tímariti
Hugvísindastofnunar Háskóla Íslands.
Það þarf engan að undra að pennarnir á
Vef-Þjóðviljanum bregðist hart við ádrepu
Árna Finnssonar í Fréttablaðinu og það þarf
heldur engan að undra að þeir beiti rökum úr
nýjustu bók Lomborgs, Cool It, en hún er
þeim hugleikin eins og sjá má af því að á síð-
ustu fjórum vikum hafa þeir fjallað um efni
hennar alls þrisvar sinnum. Í nýjustu hugleið-
ingu sinni um loftslagsmál leggja þeir gagn-
rýni andstæðinga sinna að jöfnu við nornaof-
sóknir í Evrópu á fimmtándu og sextándu öld.
Gefum Lomborg orðið í þýðingu Vef-
Þjóðviljans (25.9.): „Hræðsluáróður hefur
lengi sett mark sitt á umræðuna um loftslags-
mál. Hrollurinn náði hámarki í nornaveið-
unum á miðöldum. […] Litlu ísöldinni í Evr-
ópu fylgdi uppskerubrestur, hátt matarverð
og hungur. Nornir voru hafðar til blóra í upp-
lausninni. Talið er að allt að hálf milljón
manna hafi verið tekin af lífi frá árinu 1500 til
1700 og það var sterk fylgni milli kulda og
nornaveiða um alla Evrópu“.
Gagnrýni á pólitískan rangtrúnað Lom-
borgs og Vef-Þjóðviljamanna má sem sagt
leggja að jöfnu við nornabrennurnar í Evrópu.
Og þar enda líkindin ekki. Það gefur einnig
augaleið að málpípur ráðandi afla í íslenskum
og bandarískum stjórnmálum minna um
margt á þær valdalausu konur sem létu þús-
undum saman lífið á bálköstum Evrópu.
Minna má það nú ekki vera.
Bjørn Lomborg, komst fyrst í sviðsljósið í Danmörku árið 1998, þegar hann birti umdeildan
greinaflokk um umhverfismál. Ritstjóri Fréttablaðsins er ánægður með þennan nýja pistlahöf-
und sinn þrátt fyrir að hafa litla trú á kenningum hans um umhverfismál.
FJÖLMIÐLAR
» Baráttan fyrir umhverf-
isvernd er ekki einkamál
vinstrimanna. Hún er í versta
falli þverpólitískur rétttrún-
aður, ef hægt er að leggja bar-
áttu sem byggist jafn rækilega
á vísindalegum rannsóknum að
jöfnu við „rétttrúnað“.
Pólitískur rangtrúnaður
og Björn Lomborg
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins