Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Norska leikkonan Liv Ullmannhefur tekið að sér sitt fyrsta
hlutverk í norskri kvikmynd í 38 ár.
Hún hefur ekki leikið í heimalandi
sínu síðan árið 1969, í kvikmyndinni
Ann-Magritt.
Ástæðuna fyrir því hve langt er
síðan hún hefur starfaði í heima-
landinu sagði Ullmann einfalda:
„Þetta er fyrsta hlutverkið sem mér
er boðið í Noregi síðan 1969.“
Myndin nýja nefnist In a Mirror,
In a Riddle og er byggð á skáldsögu
eftir Jostein Gaarder.
Síðasta hlutverk Ullmann á hvíta
tjaldinu var í sjónvarpsmynd Ing-
mars Bergman, Saraband.
Bergman leikstýrði Ullmann í
alls níu myndum. Og hann gerði
meira en það því þau eiga einnig
dóttur saman, Linn Ullmann.
Liv er nú stödd á Spáni þar sem
hún hlýtur heiðursverðlaun fyrir
framlag sitt til kvikmyndalist-
arinnar á kvikmyndahátíðinni í San
Sebastian.
  
KvikmyndagerðarmaðurinnMartin Scorsese hefur skrifað
undir samning um að gera mynd
um Bítilinn fyrrverandi George
Harrison, sam-
kvæmt vefsíðu
BBC.
Ekkja Harr-
isons, Oliva, ætl-
ar að aðstoða við
gerð mynd-
arinnar sem
verður heimild-
armynd auk þess
sem Paul
McCartney og
Ringo Starr ætla að koma að gerð
myndarinnar.
Auk þess að fjalla um tíma Harr-
isons í Bítlunum kemur myndin
einnig til með að segja frá sólóferli
hans sem og kvikmyndaverkefnum,
en auk þess að fara með smávægi-
legt hlutverk í Monty Python
myndinni Life of Brian var hann
einn framleiðenda myndarinnar.
Árið 1999 var Harrison stunginn
af innbrotsþjófi á heimili sínu. Hann
lést úr lungnakrabbameini árið
2001, aðeins 58 ára að aldri.
Scorsese hefur áður gert heimild-
armyndir um tónlistarmenn, meðal
annars Bob Dylan og Rolling Ston-
es.
  
Clint Eastwood virðist veraóstöðvandi í leikstjórastólnum.
Hann hefur nú tekið að sér að leik-
stýra myndinni
The Human Fac-
tor sem byggð er
á samnefndri bók
John Carlin.
Sagan segir
frá því hvernig
heimsmeist-
aramótið í rúgbí í
Suður-Afríku ár-
ið 1995 varð til
þess að bæta
ímynd fólks á landinu í kjölfar þess
að aðskilnaðarstefnan var lögð þar
niður. Suður-Afríkubúum hafði
fram til þessa, frá árinu 1980, verið
meinuð þátttaka á mótinu vegna að-
skilnaðarstefnunnar.
Morgan Freeman hefur tekið að
sér hlutverk Nelsons Mandela, for-
seta landsins, í myndinni og Matt
Damon kemur til með að leika þjálf-
ara suður-afríska landsliðsins.
KVIKMYNDIR
Liv Ullman
Martin Scorsese
Clint Eastwood
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Eftir fráfall þeirra Bergman og Anton-ioni 30. júlí síðastliðinn leyfði ég mérað fullyrða að ófáir kynnu að rekjadauða kvikmyndalistarinnar til þessa
sama dags – og kannski þurfti nú engan speking
til. Það kemur mér þó á óvart hversu snemma
við erum farin að sjá dæmi þessa. Í októberhefti
breska kvikmyndatímaritsins Sight & Sound er
að finna ekki aðeins greinar um leikstjórana tvo
heldur einnig grein um endalok kvikmyndalist-
arinnar, eða „great cinema“ líkt og það er orðað
á frummálinu. Höfundurinn Peter Matthews
segir að dauði Bergman og Antonioni með svo
skömmu millibili hafi sannfært hjátrúarfulla
kvikmyndaunnendur „um að héðan í frá verði
ekki gerð fleiri meistarastykki – einstök verk er
lýsi upp fínustu blæbrigði í sál skapara síns. Það
er ekkert annað! Og þetta er inntakið í grein-
inni, þótt Matthews sé sér fullmeðvitandi um að
dauði kvikmyndalistarinnar sé gamall söngur og
þekki vel til bestu leikstjóra samtímans. Rit-
stjórn Sight & Sound hefur ekki þótt annað fært
en að taka fram að mótsvar muni birtast í næsta
hefti. Hér á landi erum við heldur ekki í útfar-
arskapi enda stendur yfir tíu daga veisla Al-
þjóðlegu kvikmyndahátíðarinnar í Reykjavík.
Glápum nú sem brjáluð, vegum og metum yfir
bolla eða kollu, fellum svo dóma um lífsmark
kvikmyndalistarinnar að hátíð lokinni. Þá getum
við líka syrgt Antonioni og Bergman sem gert er
hátt undir höfði á haustdagskrá Kvikmyndasafns
Íslands.
Enda er það svo að ummerki kvikmyndahátíð-
arinnar er líka að finna víða í tímaritinu og raun-
ar á forsíðu þess í formi leikarans Sam Riley
sem fer með aðalhlutverkið í hátíðarmyndinni
Control sem segir sögu Ian Curtis, söngvara
hljómsveitarinnar Joy Division. Um er að ræða
fyrstu mynd Hollendingsins Anton Corbijn, sem
er þó vel þekktur fyrir myndbönd risa á borð við
Depeche Mode, U2, Nick Cave and the Bad
Seeds og Metallica. (Áhugasömum er bent á afar
vandaða DVD-útgáfu Palm Pictures á mynd-
böndum Corbijn). Hann hóf þó ferilinn sem ljós-
myndari og myndaði fyrir tónlistarritið NME
Joy Division og gerði myndband við lag þeirra
„Atmosphere“ (sem einmitt má finna á umrædd-
um disk), og ævi Curtis því kannski viðeigandi
efniviður í þessa frumraun Corbijn þó langt sé
um liðið. Control hefur fengið ægigóðar viðtökur
allt frá því að hún var frumsýnd í Cannes í maí
en áhugasamir Íslendingar geta nú barið hana
augum á Alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni i
Reykjavík þar sem hún keppir til verðlauna í
flokknum vitranir.
Í tímaritinu er einnig velt upp þeirri spurn-
ingu hvort einhverja bestu kvikmyndagerð sam-
tímans sé að finna í Austur-Evrópu og einkum
Rúmeníu. Er þar kastljósinu beint sérstaklega
að 12:08 Búkarest og 4 mánuðir, 3 vikur og 2
dagar, en sú fyrrnefnda var sýnd á hátíðinni í
fyrra en sú síðarefnda hlaut aðalverðlaunin á
Cannes í ár og er lokamynd hátíðarinnar í
Reykjavík. Ekki má heldur gleyma því að á há-
tíðinni í fyrra var það bosníska myndin Grbavica
sem bar sigur úr býtum. Í keppnisflokknum í ár
eru hvorki fleiri né færri en þrjár ungverskar
myndir: Ferð Isku, Gildran, og Gleðilegt nýtt líf.
Þá sækir hátíðina heim Tékkinn David Ondricek
með þrjár mynda sinna í farteskinu. Hvað er að
gerast í austur evrópskri kvikmyndagerð? Er
um að ræða rúmenska nýbylgju? Er kvikmynda-
listin öll? Svörin er að finna í bíó og hvergi ann-
ars staðar.
Er kvikmyndalistin öll?
SJÓNRHORN » Glápum nú sem brjáluð,
vegum og metum yfir bolla
eða kollu, fellum svo dóma
um lífsmark kvikmyndalist-
arinnar að hátíð lokinni.
Eftir Sæbjörn Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
K
anadíski leikstjórinn David Cro-
nenberg og hinn danskættaði
sómaleikari Viggo Mortensen
skráðu nöfn sín í sögu glæpat-
rylla fyrir tveimur árum með A
History of Violence, einni minn-
isstæðustu kvikmyndaupplifuninni það árið. Hún
boðaði firnasterka endurkomu Cronenbergs í
heimi aðgengilegra kvikmyndaverka eftir tveggja
áratuga tilraunastarfsemi sem skilaði umdeildum
árangri. Dead Ringers (’88), Naked Lunch (’91)
og Spider (’02), eru hver annarri meistaralegri
ferðalög um illkvikmyndanlega skuggasali sálar-
innar, og á milli þeirra duttu inn máttminni
furðuverk (Crash, eXistanZ, M Butterfly), þó
forvitnileg séu. Þar á undan gerði Cronenberg
m.a. The Dead Zonee (’83), og The Fly (’86), sem
báðar geisluðu af ósvikinni sögumennsku um
vandrataða stigu.
Á þær slóðir mætti Cronenberg með Sögu af
ofbeldi, sem stendur sannarlega undir nafni, en
ofurgrimmt efnið heldur áhorfandanum yst á
stólbrúninni, nagandi á sér neglurnar frá fyrsta
augnabliki til þess síðasta. Leikstjórnin er gríp-
andi og leikaravalið og leikurinn einstaklega
þéttur og myndin sópaði að sér verðlaunum og
tilnefningum um allan heim.
Aðdáendur Cronenbergs, sem fjölgaði til muna
fyrir bragðið, þurfa ekki að bíða lengur eftir
meira af svo góðu. Um næstu helgi hefur Eas-
tern Promises göngu sína hérlendis. Nýja mynd-
in þeirra Cronenbergs og Mortensens var frum-
sýnd á kvikmyndahátíðinni í Toronto fyrr í
mánuðinum, þar sem hún hampaði verðlaunum
sem besta mynd ársins. Síðustu tvær helgar hef-
ur Eastern Promises numið land vítt og breitt,
og hvarvetna fengið afbragðsdóma.
Cronenberg heldur sig enn á ný við spennu-
hlaðið umhverfi ofbeldis og glæpa, og fer miklum
sögum af atriði sem sjónarvottar telja eitt það
hrikalegasta sem sést hefur á tjaldinu. Þar berst
Mortensen í hnífaslag upp á líf og dauða við
þrjóta tvo í þröngu rými á blóðhálu gufubaðs-
stofugólfi, án þess að íklæðast einni einustu spjör
– til að auka á raunsæi atriðisins, sem tók tvo
daga að kvikmynda og stendur í 4 mínútur af 100
mínútna löngum sýningartímanum.
Að þessu sinni er sögusviðið austan Atlantsála,
þar sem leikstjórinn rýnir í ógreinileg mörkin á
milli mýktar og grimmdar, manngæsku og mann-
vonsku, í lífi þriggja Lundúnabúa: Nikolai (Mor-
tensen), ökuþórs og „reddara“ rússnesku mafí-
unnar; ljósmóðurinnar Önnu (Naomi Watts), sem
berst fyrir því að munaðarlaust barn sameinist
rússneskættaðri fjölskyldu hennar; og glæpafor-
ingjans Semyons (Armin Mueller-Stahl), sem fel-
ur kynlífsþrælasölu sína og annað ógeðfellt lifi-
brauð á bak við grímu vammlauss afa og
veitingamanns.
Sem fyrr segir valdi leikstjórinn Mortensen
með sér að nýju, ástæðan var góð aðsókn og frá-
bærar viðtökur gagnrýnenda við Sögu af ofbeldi.
Það var því á brattan að sækja fyrir félagana.
Áhættan hefur borgað sig, báðir eru bornir lofi,
Mortensen sagður sýna frísklega túlkun og hafa
góð tök á framburði og látbragði. Farið er að
ræða um Óskarsverðlaunin og í því samhengi er
tímasetningin útsmogin: Myndir sem eru frum-
sýndar í miðjum september eru almennt fremur
rislágar, Eastern Promises fær því að njóta
„þjófstartsins“ í samkeppni við ábúðarmeiri
keppinauta, sem flestir stinga upp kollinum frá
miðjum október.
Þrátt fyrir raunsæislegan hnífabardagann og
óyndislegt efnið er Eastern Promises
spáð meiri velgengni en Sögu af ofbeldi.
Atriðin þar sem blóðþorsti ræður ríkjum
eru aðeins þrjú, en leikstjórinn leggur í
þau líf og sál. Cronenberg hefur látið hafa
eftir sér að hann nálgist líkamann á til-
vistarlegan hátt og taki hann fullkomlega
alvarlega – með því að filma holdið í nekt
sinni komist hann næst kjarna persón-
unnar.
„Dönsk“ viðfelldni Mortensens jók gæði
Sögu af ofbeldi, gerði persónu leigumorð-
ingjans sem fékk nóg af drápunum það
geðþekka að hann eignaðist samúð áhorf-
andans. Mortensen kom ekki vel niður
eftir vinsældir Hringadróttinsþrennunnar
(sem gerði þrátt fyrir allt lítið fyrir flesta
leikarana), eftir Cronenberg-tvennuna
heldur hann vonandi betur á spöðunum og
forðast Hidalgo-gryfjurnar: innihalds-
rýrar glansmyndir. Hann er aðeins annar
leikarinn á 30 ára leikstjóraferli Cronen-
bergs til að fara í tvígang með aðal-
hlutverk í myndum hans (Jeremy Irons er
hinn, hann lék tvíburana í Dead Ringers
og Rene Gallimard í M. Butterfly).
Mortensen leggur gjarnan á sig
ómælda rannsóknarvinnu og undirbúning
til að komast inn fyrir skrápinn á persón-
unum sem hann túlkar á tjaldinu. Til að
skilja betur glæpamanninn sem gerist
löghlýðinn borgari í smábæ í Sögu af of-
beldi tók hann sér á hendur langt ferðalag
um Mið-Vesturríkin. Eastern Promises
krafðist meiri fyrirhafnar, því Mortensen
lagði land undir fót og hélt einn síns liðs
til Moskvu, St. Pétursborgar og Úral-
fjallahéraðanna í Síberíu. Hann eyddi
mörgum vikum í ferðalagið, keyrði um sveitir og
borgir án þess að hafa túlk með sér. Mortensen
er góður tungumálamaður og talar reiprennandi
dönsku og spænsku utan enskunnar, og kann
hrafl í einum fjórum málum til viðbótar. Þá las
hann sér til um fangelsismenninguna þar eystra
og mikilvægi húðflúrs í glæpasamfélaginu. Hann
lagði sig eftir síberískum framburði Nikolais og
lærði setningar á rússnesku, úkraínsku og ensku.
Í myndinni ber hann hálsmen gert úr bræddum
plastkveikjurum, unnið af fanga í Síberíu. Til að
lifa sig enn frekar inn í manngerðina hengdi leik-
arinn upp íkona á veggi hjólhýsisins sem hann
bjó í á meðan á tökum stóð.
Öll undirbúningsvinna Mortensens varð und-
irstaða hlutverksins og knúði fram breytingar á
handritinu og hjálpaði Cronenberg við leikstjórn-
ina. Leikarinn er Cronenberg þakklátur fyrir að
gefa sér svigrúm til að móta Nikolai og koma
persónunni í óvæntar kringumstæður. Hvort
frelsið og raunveruleikaleitin duga til stór-
vinsælda á eftir að koma í ljós, en verðlaun eru
þegar farin að berast þeim félögum í hendur.
Cronenberg og Mortensen
skjóta aftur í mark
Cronenberg „Þrátt fyrir raunsæislegan hnífabardagann
og óyndislegt efnið er Eastern Promises spáð meiri vel-
gengni en Sögu af ofbeldi.“
GLÆNÝ kvikmynd Davids Cronenbergs verður
tekin til sýninga hér á landi í lok október. Mynd-
in heitir Eastern Promises og var frumsýnd á
kvikmyndahátíðinni í Toronto fyrr í mánuðinum
þar sem hún hampaði verðlaunum sem besta
mynd ársins.