Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.2007, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2007 11
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Ljóðaforlagið Deus gaf nýverið útljóðabók Þórs Stefánssonar,
Hlaupár, sem inniheldur 366 hækur,
jafnmargar dögunum í hlaupári, og
er bókinni skipt í fjóra kafla eftir
árstíðunum.
Hlaupár er sjö-
unda ljóðabók
Þórs en auk
þeirra hefur hann
sent frá sér sjö
bækur með þýdd-
um ljóðum. Fyrir
ekki svo löngu
sendi hann frá
sér sýnisbækur
íslenskra skálda á
frönsku og Quebec-skálda á ís-
lensku.
Útlit bókarinnar er hannað af Sig-
urði Þóri og myndskreytingar eru
sömuleiðis eftir hann en þetta er í
þriðja skipti sem þeir vinna saman
að ljóðabók.
Yrkisefnið er margvíslegt í Hlaup-
ári en þarna er að finna ýmsar hug-
leiðingar um hvunndaginn og sömu-
leiðis er tilfinningaflóra manneskj-
unnar rannsökuð. Ástin er að sjálf-
sögðu í stóru hlutverki en þarna er
einnig ort um hatrið.
Nýja ljóðabókin er að miklu leyti
ort í Frakklandi en Þór hefur gegnt
stöðu sendikennara við háskólann í
Lyon síðastliðin þrjú ár.
  
Ljóðaunnendur ættu jafnframtveita annarri nýútkominni
ljóðabók eftirtekt en sú heitir hinu
einfalda og fallega nafni Blóm, með
undirtitilinn The Shadowline –
Klæðnaður fyrir
miðnætti. Ljóðin
eru eftir Bjarna
Bernharðsson en
hann sendi frá
sér sína fyrstu
ljóðabók, Upp og
ofan, árið 1975,
sem þá þótti
furðuþroskuð á
ungæðislegan
hátt. Síðan þá
hefur hann sent frá sér fjölmargar
ljóðabækur þar sem skáldið fer víða
með lesendur sína, meðal annars í
sálardjúp og draumaheima og ber
þar á talsverðri þjóðfélagsgagnrýni.
Blóm er gefin út af Ego-útgáfunni
í Reykjavík.
  
Einstaklega forvitnileg er bókinStærð Veraldar sem Salka for-
lag gaf út fyrir skemmstu en mark-
mið hennar er að gera grein fyrir því
hvernig fólk markaði sér heims-
mynd í fornöld.
Höfundur er
myndlistarmað-
urinn Pétur Hall-
dórsson og bygg-
ir hann verkið á
kenningum
fræðimannsins
Einars Pálssonar
um hvernig töl-
fræði og tákn
voru notuð til að
reikna út staðsetningu heimsmynd-
ar menningarsamfélaga. Þar var
miðað við gang himintungla, höfuð-
áttir og hlutföll mannslíkamans.
  
Í bókinni Akademísk helgisiða-fræði er farið í saumana á virkni
háskólasamfélagsins en um er að
ræða einsögurannsókn, sem er skrif-
uð eins og spennusaga, eftir Sigurð
Gylfa Magnússon. Bókin skoðar
hvernig stofnanir, forsvarsmenn og
fræðimenn sem eru hluti af Háskóla
Íslands ráða ráðum sínum þegar ut-
anaðkomandi aðilar knýja þar dyra.
Sigurður Gylfi Magnússon er doktor
í sagnfræði frá Carnegie Mellon-
háskólanum í Bandaríkjunum og
starfar sem háskólakennari og sjálf-
stætt starfandi fræðimaður í
ReykjavíkurAkademíunni.
Akademísk helgisiðafræði er gefin
út af Miðstöð einsögurannsókna í
ReykjavíkurAkademíu og er númer
sjö í bókaflokknum „Nafnlaus ritröð
Miðstöðvar einsögurannsókna“.
BÆKUR
Þór Stefánsson
Bjarni Bernharður
Pétur Halldórsson
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
NÝAFSTAÐIN Bókmenntahátíð í Reykjavík
hefur farið alveg öfugt ofan í suma. Viðar
Hreinsson, forsvarsmaður Nýhilhópsins, kallaði
hana „reaksjónera kaupstefnu“ í Lesbók fyrir
tveimur vikum og hefur nú fært rök fyrir þeim
dómi í grein á vefritinu Kistunni. Þar segir Við-
ar að hátíðin megi muna fífil sinn fegurri. Hátíð-
irnar 2003 og 2005 hafi prýtt margir heims-
þekktir skáldsagnahöfundar og minna þekktir
menn sem þó voru á hátindi ferils þegar þeir
sóttu landið heim. Nú hafi hins vegar verið gerð-
ar stefnubreytingar á vali gestanna. „Þær breyt-
ingar fólust annars vegar í mjög íhaldssömum
pólitískum áherslum og hins vegar í listrænu
metnaðarleysi,“ segir Viðar.
Sú íhaldssama pólitík sem Viðar talar um birt-
ist í málflutningi sómalísku baráttukonunnar
Ayan Hirsi Ali og kínverska rithöfundarins
Jungs Chang en báðar hafa þær nýlega gefið út
bækur sem hafa vakið heimsathygli. Hirsi Ali
hefur ritað bækur þar sem hún segir meðal ann-
ars uppeldissögu sína í múslímsku ríki. Hún er
afar gagnrýnin á íslam og segist hafa fundið
frelsi á Vesturlöndum sem hún hafi aldrei
kynnst í hinum múslímska heimi. Svo virðist
sem Viðar líti þannig á að með málflutningi sín-
um sé það fyrst og fremst markmið Hirsi Ali að
réttlæta Íraksstríðið og stuðning Bandaríkjanna
við Ísraelsríki en Viðar hefur verið virkur í bar-
áttunni fyrir málstað Palestínumanna hérlendis
undanfarin ár. Hann telur að Bókmenntahátíðin
hafi farið „illilega útaf sporinu með því að bjóða
hingað Hirsi Ali, sem fer fram af hroka, yfirlæti
og fjandsemi, auk þess sem hún dylur ekki fylgi-
spekt sína við þau íhaldsöfl í okkar samfélagi
sem réttlæta stríð og ofsóknir gegn múslimum
innanlands jafnt sem í Írak og Palestínu“.
Viðar skammar Egil Helgason sjónvarpsmann
fyrir að hafa fjallað um Hirsi Ali á jákvæðum
nótum og kallað hana „hugrökkustu konu á
Vesturlöndum“. Egill svarar fullum hálsi í pistli
á Eyjunni.is: „Hvort erum við að tala um hátíð
sem snýst um áhugaverðar bækur og höfunda
eða hópefli hjá Palestínufélaginu?“
Jung Chang og eiginmann hennar Jon Halli-
day kallar Viðar höfunda „níðrits um Maó Ze-
dong“ en þau eru höfundar bókarinnar Maó:
Sagan sem aldrei var sögð sem hefur nýlega
komið út í íslenskri þýðingu eins og bók Hirsi
Ali. Hann telur bók Chang og Halliday vera ein-
hvers konar friðþægingu fyrir Vesturlönd og
segir: „Það skyldi þá aldrei vera að fyrir þá sem
græða nú sem mest á viðskiptum við Kína sé það
heppileg friðþæging að djöflast sem mest á
minningunni um Maó formann, en sjá um leið í
gegnum fingur sér með annað sem aflaga fer í
gúlaginu í austri?“
Egill svarar einnig árásum Viðars á Chang og
bendir á að hún sé „einn harðasti gagnrýnandi
núverandi stjórnarfars í Kína – jafnvel þótt hún
hafi eytt mörgum árum í að skrifa um ævi
Maós?“
Viðar skýtur yfir markið í gagnrýni sinni á
Hirsi Ali og Chang. Það var mikill fengur í komu
þeirra. Þær voru framúrskarandi og áhugaverð-
ar á allan hátt. Það hlýtur að vera hlutverk Bók-
menntahátíðar að flytja hingað höfunda eins og
þær. Og höfundar á Bókmenntahátíð hljóta að
hafa hinar ýmsu pólitísku skoðanir. J.M. Coet-
zee, sem Viðar var mjög ánægður með að hafa
fengið á hátíðina, lýsti einnig sterkum pólitísk-
um skoðunum, sumum umdeildum. Það sem var
gagnrýnivert við þessa hátíð – og þar erum við
Viðar sammála – var að ekki skyldu koma fleiri
höfundar sem virkilega kvað að. Að því leyti
stóðst þessi hátíð ekki samanburð við síðustu
tvær hátíðir. Roddy Doyle er til dæmis enginn
stórhöfundur þótt skipuleggjendur hátíðarinnar
hafi trommað hann upp sem slíkan. Það má hins
vegar ekki gleyma því að áhersla hátíðarinnar
að þessu sinni var ekki síst á unga höfunda sem
hafa vakið athygli upp á síðkastið og valið á
þeim tókst vel. Þar lá listrænn metnaður hátíð-
arinnar kannski fyrst og fremst. Daniel Kehl-
mann er mjög áhugaverður höfundur og einnig
landi hans Robert Löhr. Hið sama má segja um
Sasa Stanisic. Kirsten Hammann, Yasmin
Crowther og Marina Lewycka eru líka skáld-
konur sem við eigum eftir að heyra meira af.
Bækur eftir alla þessa sex höfunda hafa komið
út í íslenskri þýðingu, sumar á meðan á hátíðinni
stóð. Að telja það hátíðinni til vansa er stór-
undarlegt.
Yfir markið
» Það má hins vegar ekki
gleyma því að áhersla hátíð-
arinnar að þessu sinni var ekki
síst á unga höfunda sem hafa
vakið athygli upp á síðkastið og
valið á þeim tókst vel.
ERINDI
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
V
iku eftir að ég tala við Marinu Le-
wycka í anddyri hótels í miðbæ
Reykjavíkur er ég í rútu á leiðinni
til Bosníu og maðurinn í næsta
sæti er að lesa Two Caravans, sem
á íslensku hefur verið nefnd Tveir
húsvagnar. Áður hafði ég séð króatíska þýðingu
frumraunar hennar í glugga bókabúðar í Split.
Svona er að vera metsöluhöfundur, hugsa ég með
mér. Það hefði máski verið meira viðeigandi að
fullvinna viðtalið í Úkraínu en það er hins vegar
helst þar sem Lewycka hefur verið gagnrýnd.
„Úkraína er ungt lýðveldi og þeir taka sjálfa sig
oft ansi alvarlega á alþjóðavettvangi – og þetta er
sannarlega ekki alvarleg bók.“
Umrædd bók er Stutt ágrip af sögu traktorsins
á úkraínsku, þótt bókin sé sannarlega ekki á úkra-
ínsku og fjalli afskaplega takmarkað um traktora
– svo lítið raunar að einn af fyrstu dómunum sem
birtust á vefsvæði Amazon-bókabúðarinnar (sem
lengi flokkaði bókina undir landbúnaðarsagn-
fræði) hljóðaði upp á aðeins eina stjörnu og inni-
hélt varnaðarorðin: „Varúð! Þessi bók er alls ekki
um traktora og höfundurinn ætti að skammast
sín.“ „Sem ég og gerði,“ fullyrðir Lewycka kímin
en hún hefur ólíkt meira gaman af því að rifja upp
neikvæðu dómana heldur en þá jákvæðu þótt þeir
síðarnefndu hafi verið mun fleiri, neikvæðu dóm-
arnir eiga það nefnilega til að vera mun fyndnari.
„Við erum ekki allir brjóstgóðar ljóskur sem vilj-
um giftast eldri mönnum til þess að erfa þá,“ nefn-
ir hún sem dæmi um þá gagnrýni sem úkraínskir
lesendur hafi haft uppi um bókina. Hún gengst þó
fúslega við því að nota oft staðalmyndir en leggur
áherslu á að hún geri það til þess að snúa út úr
þeim. En sagan hefur líka sitt sannleikskorn, faðir
Lewycku eignaðist líka unga ástkonu á gamals
aldri og hún var líka frá gamla föðurlandinu,
Úkraínu.
Ævintýrið um Úkraínu
Það land hafði Lewycka þó aldrei heimsótt þegar
hún skrifaði bókina. „Úkraína var mér eins og
draumur, ævintýrið sem foreldrar mínir sögðu
mér sem barn,“ en sjálf var hún fædd í Þýskalandi
og flutti svo barnung með úkraínskum foreldrum
sínum til Englands. Og þeim var vel tekið í fyrstu,
Sovétmenn höfðu fært miklar fórnir í heimsstyrj-
öldinni og Bretar töldu sig því standa í þakkar-
skuld við þá. En það breyttist fljótt og fyrr en
varði hófst kalda stríðið og annaðhvort var hún
uppnefnd út af gamla óvininum, Þýskalandi þar
sem hún fæddist, eða hinum nýja í austri sem hún
rak ættir sínar til. „Mér var strítt og mér var lítið
um það gefið að vera innflytjandi – enda faldi ég
það vel,“ segir Lewycka með breskum hreim þar
sem hvergi má greina slavneskan uppruna. En
það hefur breyst og núna er hún stolt af upprun-
anum og segir þetta dýrmætan brunn fyrir sög-
urnar sínar. En þessar sögur voru lengstum dýrt
tómstundagaman.
„Ég átti fjölmargar ókláraðar skáldsögur og
tvær náði ég að klára. En ég fékk 36 hafnanir,“
segir Lewycka og aðalástæðan var raunar sú að
hún hafði engin sambönd og í Bretlandi eru inn-
send handrit oftast dæmd til að liggja í óreiðu-
kenndri, ólesinni hrúgu hjá
forlögunum nema stöku sinn-
um þegar einhver lærling-
urinn er settur í að lesa nokk-
ur þeirra. En hún kenndi hins
vegar í háskóla og ákvað einn
daginn þegar hún var alveg
að gefast upp á skrifunum að
prófa að taka námskeið í
skapandi skrifum – sem ger-
breytti lífi hennar. „Það var
þó ekki aðallega námskeiðið
sjálft – heldur sú staðreynd
að prófdómarinn var einnig
umboðsmaður rithöfunda –
og hann las fyrsta uppkast af
traktorabókinni og bauðst til
þess að taka mig að sér sem
kúnna.“
Í kjölfarið fylgdi frægðin
og önnur bók, Tveir hús-
vagnar. Þar er innflytjenda-
hópurinn orðinn fjölbreyttari
og Lewycka tekur þar á
sjálfri alþjóðavæðingunni
með pólskum og asískum inn-
flytjendum. Bókin sjálf var
raunar skrítinn innflytjandi í
Bandaríkjunum því þar þurfti
að breyta nafninu í Straw-
berry Fields. „Í Bandaríkj-
unum er „caravan“ eitthvað
sem þú finnur í eyðimörkinni.
Þar eru húsvagnar kallaðir
„trailers“ en við ákváðum að
Two Trailers myndi ekki
virka – og þau eru jú að vinna
á jarðaberjaakri.“ Henni er
umhugað um muninn á inn-
flytjendum nú og þá – en seg-
ir einkenni þeirra að þeir
komi nær ávallt af tveimur
ástæðum: stríði eða atvinnu-
leit. „En ef foreldrar mínir
hefðu ekki flutt á sínum tíma
þá er ekki ólíklegt að ég hefði
verið hluti af þessari seinni bylgju austur-
evrópskra innflytjenda og ég velti því fyrir mér
hvernig líf mitt væri þá.“ Hún telur að aðrir séu
líka forvitnir. „Við lifum í alþjóðasamfélagi og við
erum umkringd innflytjendum, en þeir eru okkur
ókunnugir og fólk vill fá að lesa sögur sem veita
því innsýn í þessa menningu.“
Og þriðja bókin er þegar í smíðum. „Hún er enn
án titils en hún fjallar um gamla konu sem býr í
húsi með sjö köttum, en er einnig myrk sýn á
átökin í Mið-Austurlöndum – og gamansaga um
leið.“ Enda er tíminn naumur. „Ég sé þessa ungu
höfunda og þeir hafa 40-50 ár til þess að skrifa
meistaraverkið á meðan ég hef kannski ekki nema
tíu ár og ég legg því hart að mér.“
Alþjóðavæðing og dráttarvélar
Marina Lewycka var farin að nálgast sextugt
þegar hún fékk sína fyrstu skáldsögu útgefna;
Stutt ágrip af sögu traktorsins á úkraínsku. Fá-
einum árum síðar er hún orðin metsölubók, önn-
ur bók, Tveir húsvagnar, er komin út og sú þriðja
langt á veg komin. En þetta var erfið fæðing.
Marina Lewycka „Ég sé þessa ungu höfunda og þeir hafa 40-50 ár til
þess að skrifa meistaraverkið á meðan ég hef kannski ekki nema tíu
ár og ég legg því hart að mér.“