Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2007, Blaðsíða 5
Baráttusaga
Margrét J. Benedictsson
helgaði líf sitt
jafnréttisbáráttu kvenna.
Saga hennar má ekki
gleymast.
holar@simnet.is
sagt tók andvörpin út úr hversdags-
legu tilverunni.“
Þegar Stefán var loks ferðbúinn á
leiksviðið hringsnerist allt fyrir aug-
um hans, og hann gat ekki hreyft sig
úr sporunum. Hann heyrði ekki
lengur mannamálið í kringum sig,
heldur aðeins óljósan klið. Það virð-
ist sem nærstöddum hafi ekki verið
farið að lítast á blikuna, en þeir voru
öllu vanir, og áður en Stefán varði
höfðu þeir hellt vænum snafsi af ko-
níaki ofan í nýliðann. Síðan var hon-
um hrundið inn á sviðið, segir í bók-
inni Áfram veginn.
Blaðið Il nouvo Giornale í Flórens
sagði í umsögn sinni um sýninguna
að hinn kornungi tenór, Stefán Guð-
mundsson, hefði verið mjög öruggur
og við hann væru bundnar ákveðnar
framtíðarvonir sem lýrískan ten-
órsöngvara. Hann kunni að koma
fram á leiksviði og sé fullkominn
Cavaradossi. Honum hefði ákaft
verið fagnað vegna blæmýktar radd-
arinnar, fegurðar, fínleika og tilfinn-
ingahita.
Hófst nú ferill Stefáns á óperusv-
iðum Ítalíu. Í fjölmiðlum var hann
ýmist nefndur Stefán Guðmundsson
eða Stefán Islandese. Fljótlega fór
líka að bera á heitinu Stefano Islandi
og þegar leið að árslokum 1933 var
hann yfirleitt aldrei nefndur annað.
Stefano Islandi söng á ýmsum
stöðum á Ítalíu á árunum 1933 og
1934 en þá fór að þrengja að útlend-
ingum þar í landi og ekki bætti úr
skák að Stefán sinnti ekki ábend-
ingum um að ganga í flokk fasista
sem um þessar mundir réð lögum og
lofum á Ítalíu.
Elskaður og dáður
meðal þjóðarinnar
Árið 1935 sneri Stefán heim og hélt
tónleika í Gamla Bíói við mikla hrifn-
ingu og er óhætt að segja að hann
hafi slegið í gegn. Hann varð að end-
urtaka tónleikana þrisvar og var
alltaf troðfullt hús en ekki var ráð-
rúm til að halda fleiri konserta að
sinni. Framundan var söngför með
Karlakór Reykjavíkur um Norður-
lönd. Í sumarlok kvaddi hann lands-
menn með tónleikum þar sem hann
söng tólf aríur í einni striklotu. Í
sögu Stefáns lýsir Indriði G. Þor-
steinsson því hvernig tónleikagestir
röðuðu sér upp báðum megin Ing-
ólfsstrætis og hylltu söngvarann er
hann gekk yfir á Hótel Skjaldbreið
að þeim loknum. „Hvorki fyrr né síð-
ar hefur maður verið jafn innilega
hylltur og Stefán á þessari stundu,
a.m.k. ekki í Ingólfsstræti og þá ekki
í Reykjavík,“ ritar Indriði. Skagfirð-
ingurinn ungi var orðinn ástsælasti
söngvari þjóðarinnar.
Næstu ár kom Stefán fram víða
um Evrópu en vorið 1938 söng hann
hlutverk Pinkertons í Madame But-
terfly í Konunglega leikhúsinu í
Kaupmannahöfn og var það stór-
sigur fyrir hann. Sýningarnar urðu
fleiri en áætlað hafði verið og upp-
selt á þær allar. Var ekki farið leynt
með að þetta var þakkað Stefáni.
Upp frá þessu má segja að Kon-
unglega leikhúsið hafi verið að-
alstarfsvettvangur Stefáns Íslandi,
þótt hann kæmi fram við ýmis tæki-
færi víða annars staðar, allt þar til
hann fluttist heim árið 1966. Hann
lést 1. janúar árið 1994.
Í hópi með Björling og Gedda
Stefán Íslandi hafði óvenju háa og
glæsilega tenórrödd, var frábær
túlkandi, jafnvígur á óperuaríur og
einsöngslög, og gerði gífurlegar list-
rænar kröfur til sjálfs sín. Hróður
Stefáns barst víða um lönd, allt til
Ástralíu nútímans, þar sem aðeins
fremstu söngvarar sögunnar fá inni.
Þótt sjálfur sé hann horfinn af svið-
inu munu upptökur með söng hans
halda nafni hans á loft um ókomnar
tíðir. Þær er meðal annars að finna í
safni útgáfurisans EMI, The Record
of Singing, þar sem safnað er saman
helstu söngvurum veraldar á fyrri
hluta 20. aldar. Þar er Stefán fulltrúi
„norræna skólans“ ásamt ásamt Ni-
colai Gedda, Jussi Björling og fleiri
góðum.
Sveitungi Stefáns og ævisögurit-
ari, Indriði G. Þorsteinsson, lýsir vel
í eftirmála bókar þeirra hver staða
söngvarans var meðal þjóðarinnar.
„Í æsku minni þekkti ég ekki til
Stefáns nema sem þjóðsögu. Hann
kom og heilsaði upp á frændfólk
mitt á nágrannabæ og svo var hann
farinn, eins og draumur eða fyrirheit
um íslenska stærð. Sonur vinnuhjú-
anna í Krossanesi hafði náð lengra á
listamannsbrautinni en nokkurn
hafði órað fyrir.“
Inn í annarlegan heim „Mér fannst ég vera að líða burt úr þessari tilveru, sem ég lifði í dags daglega, inn í nýjan annarlegan heim. Um leið og andlitsfarðinn lagðist á kinnar mér, saup ég hvelj-
ur, eða réttara sagt tók andvörpin út úr hversdagslegu tilverunni.“ Þannig lýsir Stefán fyrstu reynslu sinni af því að stíga á svið. Hér er Stefán í Rigoletto í Þjóðleikhúsinu 1951.
» Það er athyglisvert hvað Stefán hefur verið
kröfuharður á kennara sína á Ítalíu og verið viss
um hvað hann vildi. Þarna stendur hann liðlega tví-
tugur að aldri í höfuðvígi óperulistarinnar, ný-
sloppinn úr vinnumennsku í Skagafirði, og þykist
vita hvernig kennari hentar honum best. Höfundur er bókmenntafræðingur og bóka-
útgefandi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2007 5