Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.2007, Side 2

2 LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
!
Heimspekingar hafa kannski
aldrei alveg skilið metafórískt
tungumál en í seinustu Lesbók
birtist hér á þessum stað pistill
eftir Ólaf Pál Jónsson heim-
speking sem bendir til þess að
hann skilji að minnsta kosti ekki
myndhverfingar.
   
Pistillinn hét „Er heimurinn að
minnka?“ og innihélt svolítið skrýtinn út-
úrsnúning á algengu orðalagi sem haft
hefur verið um áhrif nýrrar tækni á það
hvernig við skynjum heiminn. Stundum
er til dæmis talað um að ný sam-
skiptatækni á tuttugustu öld hafi breytt
heiminum í lítið þorp. Talað er um heims-
þorp í þessu tilliti.
   
Þegar talað er um að heimurinn hafi
minnkað með tilkomu nýrrar tækni þá er
það myndhverfing sem notuð er til þess
að lýsa áhrifum þessarar tækni á það
hvernig við skynjum heiminn. Við gætum
líka notað samlíkingu og sagt: Það er eins
og heimurinn hafi minnkað. Þetta þýðir
ekki að heimurinn hafi minnkað í raun og
veru heldur að okkur finnist eins og
heimurinn hafi minnkað. Og okkur finnst
það vegna þess að við eigum auðveldara
með að ferðast – það tekur styttri tíma að
fara til Kína núna en fyrr á tímum – og
vegna þess að miðlar eins og sími, sjón-
varp og net hafa veitt okkur ákveðna inn-
sýn í fjarlæga menningarheima. Við eig-
um líka auðveldara með að eiga samskipti
við fólk þar. Þetta hefur haft raunveruleg
áhrif á það hvernig við skynjum tíma
okkar og rúm; það verður meira úr tíma
okkar og það er eins og rýmið hafi
skroppið saman. Það er skrýtið að heyra
heimspeking mótmæla þessu.
   
Takmörk þeirra miðla sem verið er að
vísa í eru allt annað mál. Það vita allir að
sjónvarpið og aðrir fjölmiðlar geta ekki
sýnt okkur nema brotabrot af því sem er
að sjá í heiminum. Fjölmiðlar hafa að
auki sitt sjónarhorn. Það eru menn á bak
við fjölmiðlana. Þar af leiðandi sjáum við
ekki endilega hlutina eins og þeir eru
heldur eins og viðkomandi fjölmiðill og
fjölmiðlamenn sjá þá og skilja.
   
En Ólafur Páll segir reyndar að heim-
urinn geti stækkað. Og það er jafn rétt og
að heimurinn geti minnkað. Hann getur
stækkað vegna þess að þegar maður fer
að kynna sér eitthvert ákveðið efni, hvort
sem það er fræðasvið, menningar-
samfélag eða tækni, þá víkkar það eftir
því sem maður fer dýpra. Þannig getur
einfrumungur virst gríðarlega stórt og
merkilegt fyrirbæri þegar maður fer að
rannsaka það en í huga þess sem hefur
bara yfirborðsþekkingu á því virðist það
harla lítið og jafnvel ómerkilegt. Les-
endur kannast líka við það að eftir því
sem þeir fara nær einhverjum hlut því
stærri verður hann. Ólafur Páll ætti bara
að prófa að fara upp að Esjunni.
   
Ný tækni hefur þannig ekki bara
minnkað heiminn heldur líka stækkað
hann. Hún hefur gert það að verkum að
við eigum meiri möguleika en áður fyrr á
því að komast nær hlutunum. Þetta vita
allir og skrýtið að halda öðru fram.
Heimur-
inn hefur
minnkað
Kristján B. Jónasson
kbjonasson@gmail.com
A
f hverju varð fólk svona reitt?
Morguninn eftir að fréttir
bárust af sameiningu Geysir
Green Energy og Reykjavík
Energy Invest átti ég leið um
bæinn. Allir sem ég hitti virt-
ust snarlega þurfa súrefnismeðferð bara til
að ná andanum því fréttirnar af kauprétt-
arsamningum úrvalshóps borgarstarfsmanna
og athafnafólks virtust standa í jafnvel víð-
ustu hálsum. Ég hafði séð fyrirsagnirnar í
Blaðinu þá um morguninn (sem síðan þá er
horfið inn í gráa fortíðina og dvelur nú í all-
raguðahofi dáinna prentmiðla við hlið Dags,
Tímans, Eintaks og fleiri góðra) og verð að
viðurkenna að ég skildi þær eignlega ekki.
Merking orðsins kaupréttarsamningur var
þarna á vissan hátt á reiki þrátt fyrir að
njóta hins góða gagnsæis sem íslenskum
orðum er gefið. Nafngreint fólk hafði í raun
ekki enn gert neina samninga, heldur hafði
aðeins völ á slíkum samningum. Nokkrum
dögum síðar kom mótleikur frá leikstjórum
þessa skuggaleikhúss þar sem allir sáu
þræðina og heyrðu raskið á bak við tjöldin
þótt augun beindust áfram að sviðinu. Þeir
gáfu eftir þumlung til að geta síðar sótt
fram, eitt skref afturábak til að taka tvö
skref áfram eins og Lenín sagði. Ákveðið var
að bjóða öllum starfsmönnum Orkuveitu
Reykjavíkur kaupréttarsamninga. Maður
getur spurt sig svona eftir á. Af hverju báð-
um við ekki um meira? Allir Reykvíkingar
hefðu átt að fá rétt til að gera kauprétt-
arsamning. En auðvitað var búið að gera OR
að hlutafélagi svo tæknilega voru Reykvík-
ingar ekki lengur eigendur félagsins, heldur
Reykjavíkurborg sem er annað, eins og frá-
farandi borgarstjóri vissi mætavel og hafði
greinilega sem meginreglu í sínu starfi.
Firring er ljótt og gamalt kommaorð yfir
tilfinningu „fólksins á götunni“ þennan rign-
ingarlega septembermorgun, en ég held að
það hafi fyrst og fremst verið á reiki. Og líka
reitt. Eftir að hafa glaðst nú um nokkurt
skeið yfir að nokkrir af glæstustu sonum
þessa lands skuli njóta ávaxtanna af vinnu
sinni og berast eilítið á sneri þjóðin, þetta
viðkvæma blóm, nú við blaðinu. Það er ekki
nóg með að börnin okkar þræli sér út
myrkranna á milli til að eiga fyrir símreikn-
ingum og afborgunum af neyslulánum svo
þau verða að sofa bak við skjána á fartölv-
unum sínum í hátæknivæddum framhalds-
skólum til að jafna sig. Það er ekki nóg með
að við sjáum mánaðarlaunin komplett fara í
að fylla gatið á yfirdrættinum. Nú hafa þess-
ir sömu eigendur Íslands sem hafa heft
bankareikningana sína við símtólin, bens-
íntankinn og húsnæðislánin okkar líka áhuga
á hitaveituleiðslunum. Jafnvel þótt Bjarni
Ármannsson og Hannes Smárasona hafi í
gær verið reikimeistarar númer eitt með
fullt hús plússtiga á ímyndarskalanum dugði
það ekki til. Og Vilhjálmur gamli góði gat
ekki notað Guiliani-ljómann þegar hann stóð
á Ground Zero miðbæjarins og sagði að eng-
inn þyrfti að óttast. Skyndilega fannst öllum
þeir hafa misst af einhverju, að það væri bú-
ið að plata þá lengi og að nú væri komið nóg.
Ég held að ef þetta hefði gerst bara nokkr-
um mánuðum fyrr hefði enginn látið svona.
En tilfinning almennings fyrir því að það
væri verið að hafa þá að fífli var nú full-
þroskuð og æt. Og þá skipti í raun engu að
það ætlaði enginn að fara að eignast hita-
veituleiðslur, heldur fara í útrás og þá skipti
engu að stór hluti þess fjármagns sem fór
inn í batteríið var alls ekkert í opinberri
eigu. Hið óljósa er hinu augljósa svo miklu
yfirsterkara.
Og þarna koma fjölmiðlarnir sterkir inn,
eins og sagt er. Þeir vildu atburðarás og í
raun hrintu henni af stað. Hlutafélagavæð-
ing OR sem fór fram á meðan Svandís og
Dagur voru ekki viðstödd vakti þrátt fyrir
allt litla athygli. Þetta var bara enn einn
leikurinn, enn ein hræringin og við erum
flest of upptekin við hversdaginn til að
nenna endalaust að hafa áhyggjur af svona
smotteríi. En þessi fyrsti leikur varð í raun
dýrkeyptur, það sér maður nú þegar borg-
arstjórnarmeirihlutinn varð að víkja. Því í
staðinn fyrir að búa til almennilegan leikþátt
var gamla reykvélin bara sett í gang. Það
var svo miklu auðveldara að stjórna OR þeg-
ar félagið hafði verið hlutafélagavætt, o.s.frv.
Svo kom REIkihneykslið mikla og þá hélt
maður á tímabili að makkararnir hefðu búið
til eina glæsilegustu fléttu í seinni tíma sögu
einkavæðingar og afhendingar almannafjár
til fjárfesta. Fyrst allir voru á móti kauprétt-
arsamningum og þetta var svona mikið ha-
varí allt saman, þá varð bara að selja OR og
búta fyrirtækið upp. Hugmynd sem almenn-
ingur var svo æstur yfir nokkrum dögum áð-
ur var skyndilega mjög þekkileg. Þarna virt-
ist í uppsiglingu alslemma.
Borgarstjórnameirihlutinn ekki lengur á
reiki og öll þjóðin sammála um að eina leiðin
væri að selja megnið af Orkuveitunni. En
reikið var of sterkt. Og nú er runninn upp
nýr Dagur. Og líkt og morgunsólin sem skín
á okkur Vesturbæingana kemur hann ofan
úr Árbæ.
Reiki
Ljósmynd/Gísli Sigurðsson
Orkuveitan „En auðvitað var búið að gera OR að hlutafélagi svo tæknilega voru Reykvíkingar ekki lengur eigendur félagsins, heldur Reykja-
víkurborg sem er annað,“ segir greinarhöfundur.
FJÖLMIÐLAR » Firring er ljótt og gamalt
kommaorð yfir tilfinningu
„fólksins á götunni“ þennan
rigningarlega septembermorg-
un, en ég held að það hafi fyrst
og fremst verið á reiki. Og líka
reitt.
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins