Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.2007, Page 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 3
Eftir Aðalstein Ingólfsson
adalsteinn@honnunarsafn.is
Þ
egar Sigurður Gúst-
afsson, arkitekt og
húsgagnahönnuður
frá Akureyri, hlaut
sænsku Söderbergs-
verðlaunin árið 2003
var það fyrir „ríkulega tjáning-
arhæfileika og afbyggingarlegt snið
húsgagna sinna, þar sem hann
reynir á þanþol formanna og sam-
hæfni efniviða og sýnir af sér bæði
dirfsku og leikgleði í umritun sinni
á formgerðum og litrófi póstmód-
ernismans“, eins og segir í úrskurði
dómnefndar.
Þótt þessi verðlaunaafhending
hafi ekki farið alveg framhjá Ís-
lendingum er ekki víst að allir hafi
gert sér grein fyrir mikilvægi henn-
ar, ekki einasta í norrænu, heldur
einnig í alþjóðlegu samhengi. Sö-
derbergs-verðlaunin eru oft og tíð-
um nefnd „Nóbelsverðlaun hönn-
unargeirans“ vegna þess hve
höfðinglega er staðið að veitingu
þeirra – sænska kóngafólkið bland-
ast inn í hana – auk þess sem verð-
launaupphæðin er snöggtum hærri
en menn eiga að venjast þegar
hönnun er annars vegar, eða litlar
fimm milljónir íslenskra króna á
gengi dagsins í dag. Verðlaununum
er fylgt eftir með sýningu í helsta
listiðnaðarsafni Svía, Röhsska-
safninu í Gautaborg, og útgáfu á
bók um hönnuðinn.
Raunar var þetta ekki í fyrsta
sinn sem Svíar heiðruðu Sigurð, því
árið 2001 hafði hann hlotið önnur
eftirsótt hönnunarverðlaun, kennd
við sænska húsgagnahönnuðinn
Bruno Mathsson. Fjórum árum áð-
ur hafði Sigurður hlotið viðurkenn-
ingu sem ekki hafði minni þýðingu
fyrir hann, persónulega og faglega,
þegar hugsjónamaðurinn og hús-
gagnaframleiðandinn Sven Lundh
tók hann upp á arma sína og hóf
framleiðslu á húsgögnum hans hjá
fyrirtæki sínu, Källemo. Þar eru
þau enn í framleiðslu og alþjóðlegri
kynningu á vegum fyrirtækisins.
Fagurfræði brotajárna-
hauganna
Þessi skjóti frami Sigurðar á vett-
vangi norrænnar hönnunar verður
að teljast næsta ævintýralegur,
ekki síst vegna þess að hann er
arkitekt en ekki húsgagnahönnuður
að mennt, hóf ekki að fást við hús-
gagnahönnun af alvöru fyrr en á tí-
unda áratug síðustu aldar, og ekki
eru liðin nema tíu ár síðan fyrstu
húsgögn hans komu á markað.
Á móti kemur að Sigurður er
nánast alinn upp á trésmíðaverk-
stæði föður síns í Glerárþorpinu á
Akureyri, í næsta nágrenni við
skipasmíðastöðina á staðnum og til-
heyrandi brotajárnshauga. Þar, og
raunar einnig á fleiri stöðum, varð
hann sér úti um heilmikla verklega
þekkingu löngu áður en hann lærði
til arkitekts. Þessa þekkingu á
hann sameiginlega með öðrum ís-
lenskum arkitekt, Valdimar Harð-
arsyni, sem einnig hefur notið vel-
gengni á alþjóðlegum vettvangi
fyrir hugvitssamlega hönnun.
Um þennan innblástur segir Sig-
urður: „Á brotajárnshaugunum
varð ég mér úti um fagurfræði sem
er kannski dálítið naíf. Allt þetta
ryðgaða dót í kringum mig sagði
mér eitthvað um innsta eðli hlut-
anna. Ég sá hvernig partar voru
skeyttir saman og hvernig ólík efni
tengdust innbyrðis.“
Í þróunarvinnu sinni með hús-
gögn, sem oft á sér stað í hléum
milli byggingarverkefna á borð við
Víkurskóla, er notagildi þeirra ekki
alltaf efst í huga Sigurðar, heldur
verða þau til sem úrlausnir á ýmiss
konar byggingarfræðilegum og
formrænum vanda, gjarnan sem til-
brigði um kafla í nútíma listasögu.
„Sérhver hönnuður verður að
þekkja þá hefð sem hann er sprott-
inn úr og söguna í stærra sam-
hengi, bæði til að öðlast ferska sýn
á samtímann og til að geta sagt
eitthvað markvert um hann. Auðvit-
að er ekkert nýtt undir sólinni, en
það má alltaf sjá nýja fleti á þekkt-
um og velheppnuðum nytjahlutum.“
Viðræðusamband við
konstrúktífismann
Hann er í sérstaklega frjóu við-
ræðusambandi við arfleifð konst-
rúktífismans svokallaða, en hann
var viðleitni framúrstefnulista-
manna í Hollandi, Rússlandi og
Þýskalandi á öðrum og þriðja ára-
tug síðustu aldar til að skapa nú-
tímalega mynd- og byggingarlist
með nútímalegum aðferðum og nú-
tíma efniviði á borð við stál, gler og
plast.
„Þegar kemur að hreinu sam-
ræmi formrænna og bygging-
arfræðilegra þátta voru listamenn
De Stijl, Bauhaus og konstrúktíf-
ismans rússneska miklir snillingar.
Ég þykist ekkert of góður til að
læra af þeim.“ Sigurður flokkar
hluta húsgagnahönnunar sinnar
þráðbeint undir konstrúktífa bygg-
ingarfræði, en þar er um að ræða
skápa og stóla á borð við Skylark
og Skyscraper. „Þar gengur allt út
á jafnvægi, hreina liti og innra
skipulag. Allir fletir eru annaðhvort
láréttir eða lóðréttir.“
Í þessu lærdómsferli og með-
fylgjandi rannsóknarvinnu hefur
Sigurður enga þörf fyrir að vera
samkvæmur sjálfum sér:
„Ég hef engan áhuga á því að
skapa einhvern persónulegan stíl
eða ímynd. Efinn rekur mig áfram,
ég prófa og prófa aftur, tek áhættu
og leyfi mér að vera ósammála síð-
asta ræðumanni. Ég nenni ekki að
vera í einhverju jábræðralagi hinna
sanntrúuðu hönnuða sem hæla hver
öðrum.“
Það er í samræmi við þversagna-
kenndan – eða póstmódernískan –
hugsanagang Sigurðar að hann lít-
ur á meinta andstæðu konstrúktíf-
ismans, dekonstrúktífismann, sem
bókmenntamenn hafa nefnt afbygg-
ingu, sem órofa hluta af bygging-
arlegri heild en ekki sem atlögu að
henni. Með „afbyggingu“ á Sig-
urður við húsgögn þar sem ekki er
að finna það sem hann nefnir „stýr-
andi línur“, heldur ganga fletir og
form í þeim út og suður. Þetta á við
um fataskápinn Twist, fatahengið/
lampann Henry og ekki síst nýjasta
stól hans, Cut & Paste, sem frum-
sýndur var í Mílanó fyrr á þessu
ári.
Húsgögn sem dansa
Í nokkrum húsgögnum sínum
freistar Sigurður þess að sameina
byggingu og afbyggingu. Sem er
skýringin á því hvers vegna mörg
þeirra virðast í senn styrk og óstöð-
ug, sterkbyggð og veikbyggð. Gott
dæmi er hin óborganlegi stóll,
Tangó, sem við fyrstu sýn virðist að
hruni kominn, en reynist svo
rammgerðari en flestir aðrir stólar
á markaðinum. „Í honum dansar
tréð á móti stálinu. Karlinn er stíf-
ur og leiðir dansinn, en konan er
mýktin og kynþokkinn.“ Sigurði
verður iðulega hugsað til dans og
tónlistar þegar hann vill hrista upp
í húsgögnum sínum, fataskápurinn
Twist og hengið Henry eru frekari
dæmi um taktföst húsgögn, að
ógleymdum stálruggustólnum Rock
N Roll.
Það gefur augaleið að óstýrilátur
þankagangur Sigurðar er ekki lík-
legur til að leiða af sér söluvænleg
húsgögn með alþýðlegu sniði – jafn-
vel þótt þau séu öll ágætlega þægi-
leg – heldur miklu frekar húsgögn
á mörkum myndlistar og hönnunar.
Þar á Sigurður ýmislegt sammerkt
með öðrum hönnuðum sem Sven
Lundh hefur tekið upp á arma sér,
til að mynda Jonas Bohlin, Mats
Theselius og Johan Linton. Sem
betur fer fyrir þá hefur Lundh og
fyrirtæki hans tekist að skapa
markað fyrir húsgögn þeirra meðal
áhugafólks um listræna hönnun,
t.d. með því að framleiða þau í tak-
mörkuðum og númeruðum upp-
lögum. Nokkur eintök af hús-
gögnum Sigurðar hafa ratað til
Íslands, m.a. hefur EPAL verið
með nokkur þeirra til sýnis og sölu.
Efasemdarmaður
hannar húsgögn
Í dag verður opnuð sýning á hús-
gögnum Sigurðar Gústafssonar,
allt frá vinnumódelum og upp í hús-
gögn í framleiðslu, í Hönnunarsafni
Íslands í Garðabæ, þar sem er að
finna bæði „byggð“ og „afbyggð“
verk, en að auki húsgögn þar sem
Sigurður vinnur út frá viðhorfum
sínum til neyslusamfélagsins og
bernskuminningum frá Akureyri.
Sigurður hlaut sænsku Söderbergs-
verðlaunin árið 2003 en þau eru
stundum kölluð „Nóbelsverðlaun
hönnunargeirans“.
Sigurður Gústafsson: „Ég nenni
ekki að vera í einhverju jábræðra-
lagi hinna sanntrúuðu hönnuða sem
hæla hverjir öðrum.“
Cut & Paste Stóllinn er dæmi um afbyggingu þar sem ekki er að finna það sem Sigurður nefnir „stýrandi línur.
Höfundur er forstöðumaður
Hönnunarsafns Íslands.
» „Á brotajárnshaug-
unum varð ég mér
úti um fagurfræði sem
er kannski dálítið naíf.
Allt þetta ryðgaða dót í
kringum mig sagði
mér eitthvað um innsta
eðli hlutanna. Ég sá
hvernig partar voru
skeyttir saman og
hvernig ólík efni
tengdust innbyrðis.“
Orðabrellur
Einstök bók með
bráðsnjöllum
þrautum sem fá
okkur til þess að
gefa íslenskri
tungu betri gaum
en ella, spá og
spekúlera í
merkingu orða og
orðasambanda og
beita hugmynda-
flugi og kímni við
lausn þeirra.
holar@simnet.is