Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.2007, Page 6

6 LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Olivia Harrison, ekkja bítilsinsGeorge Harrisons, var hér á
landi við vígslu friðarsúlunnar í Við-
ey í vikunni en hún hefur auk þess
verið að vinna með leikstjóranum
Martin Scorsese að gerð heimild-
armyndar um
Bítilinn látna.
Scorsese fær að-
gang að ítarlegu
myndasafni
Harrisons en auk
þess mun hann
taka viðtöl við
eftirlifandi Bítl-
ana tvo, Paul
McCartney og
Ringo Starr, auk
fjölda annarra enda mun myndin
fjalla um Bítlaárin sem og sólófer-
ilinn að ógleymdum afrekum Harr-
isons sem kvikmyndaframleiðanda
en hann framleiddi meðal annars
Monthy Python-myndina Life of
Brian. Scorsese sjálfur hefur nokk-
uð reglulega leikstýrt heimild-
armyndum á milli þeirra skálduðu
og skemmst er að minnast myndar
hans um Bob Dylan, No Direction
Home. Æstum Bítlaaðdáendum er
þó ráðlagt að æsa sig ekki um of þar
sem útlit er fyrir að nokkur ár taki
að klára myndina. Menn geta nátt-
úrulega bara skoðað friðarsúluna á
meðan.
  
Kvikmyndin Cocaine Cowboys,sem sýnd var á Bíódögum
Græna ljóssins
nýlega, sagði for-
vitnilega sögu
ekkert sér-
staklega vel en
vakti óneitanlega
þá spurningu af
hverju í ósköp-
unum enginn
hefði ennþá gert
almennilega
mynd um kók-
aínbaróninn Pablo Escobar. Og það
virðast ýmsir hafa hugsað slíkt hið
sama í Hollywood enda eru nú tvær
myndir í vinnslu um Escobar. Ann-
ars vegar mun Joe Carnahan, leik-
stjóri Narc, leikstýra Killing Pablo
þar sem spænski stórleikarinn Jav-
ier Bardem leikur eiturlyfjabar-
óninn en hann verður með Batman
sjálfan á hælunum, en Christian
Bale mun leika Steve Jacoby, lög-
reglustjórann sem elti Escobar
uppi. Þessi mynd er hins vegar í
samkeppni við Escobar sem Antoine
Fuqua (Training Day) leikstýrir og
Oliver Stone framleiðir. Það er allt
óvíst með leikhópinn þeim megin en
þeir hafa Escobar-fjölskylduna í liði
með sér enda myndin byggð á bók
bróður Pablos, Robertos Escobars
Gaviria, sem sömuleiðis var endur-
skoðandi athafnamannsins vafa-
sama. En það verður forvitnilegt að
sjá hvor myndin kemst fyrr í tökur
því það er iðulega svo þegar jafn-
líkar myndir eru í pípunum að að-
eins önnur þeirra skili sér í bíó.
  
Afgansk-ameríski rithöfundurinnKhaled Hosseini hefur verið
uppgötvaður af kvikmyndagerð-
armönnum ekki síður en öðrum les-
endum. Um jólin
verður Flug-
drekahlauparinn
(The Kite Run-
ner) frumsýnd
ytra í leikstjórn
svissneska leik-
stjórans Marcs
Forsters (Find-
ing Neverland) –
en Forster mun í
kjölfarið leik-
stýra 22. myndinni um njósnara
hennar hátignar James Bond. En
nú þegar er búið að ganga frá samn-
ingum um kvikmyndun nýjustu bók-
ar Hosseinis, A Thousand Splendid
Suns, sem kom út núna í vor. Það er
Steven Zaillan sem mun leikstýra
en þrátt fyrir nokkur ágætis leik-
stjóraverk er hann ennþá hvað virt-
astur fyrir handrit sín að myndum á
borð við Schindler’s List.
KVIKMYNDIR
Marc Forster
Pablo Escobar
Martin Scorsese
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Skáldið Charles Bukowski og kvikmynda-maskínan sem kennd er við Hollywoodtilheyra andstæðum pólum bandarískr-ar menningar. Bukowski heitinn var
hálfgerður öreigi, forfallinn alkóhólisti sem skrif-
aði af viðlíka krafti og hann teygaði úr glasi.
Síðbúin frægð færði honum nokkur lífsgæði en
stíllinn hélst beinskeyttur og miskunnarlaus.
Hollywood var ekkert nema glamúr, ríkidæmi
kvikmyndamógúla og stjarna. Ríkidæmi sem var
reist á íhaldssemi, formúlum og ritskoðun.
Kannski lítil furða að ungur hafi Bukowski átt
erfitt með að sitja undir herlegheitunum:
I had seen most of my movies as a kid, all
very horrible movies. Fred Astaire and Ginger
Rogers. Jeanette McDonald and Nelson Eddy.
Bob Hope. Tyrone Power. The Three Stooges.
Cary Grant. These movies shook and rattled yo-
ur brains, left you without hope or energy. I sat
in those movie houses, sickened in the gut and
soul.
Já, lítið fer fyrir nostalgíunni hjá Bukowski
rosknum er hann rifjar upp sígildu Holly-
woodmyndirnar. Í eitt einasta skipti áttu þó
Hollywood og skáldið samleið, en það var er
hann skrifaði handrit byggt á ævi sinni fyrir
mynd Barbet Schroeder Barfly (1987). Þeim
gjörningi lýsir hann í bókinni réttnefndu Holly-
wood, sem tilvitnunin hér að ofan er sótt í.
Sagan hefst á því að leikstjórinn Schroeder
telur Bukowski á að skrifa handrit fyrir sig með
því m.a. að sýna honum heimildamynd sína um
harðstjórann Idi Amin Dada (sem Forrest
Whitaker lék nýlega í The Last King of Scot-
land). Af návægi leikstjórans við þennan al-
ræmda múgmorðingja þykir Bukowski ljóst að
hann óttist ekkert og því rétti maðurinn til að
kvikmynda líf sitt. Ekki dettur mér í hug að líkja
þeim saman harðstjóranum og rithöfundinum, en
það má vera ljóst að Schroeder heillast af per-
sónuleikum handan normsins. Hann er þó sjálfur
ekkert meðalmenni og eiga þeir Bukowski skap
(og skál) saman og bókin reyndar tileinkuð leik-
stjóranum. Bukowski stendur með sínum manni
sama hvað tautar og raular, t.d. þegar Sean
Penn vill gera myndina ásamt leikstjóra sem ég
á erfitt með að ráða í hver er, en nöfn persóna
birtast undir misjafnlega augljósum dulnefnum
(eitt af því skemmtilega við bókina er að ráða í
þessi nöfn sem stundum geta verið ansi skondin
líka). Penn neitar að gera myndina með Schroe-
der og Mickey Rourke leikur á endanum rithöf-
undinn – Faye Dunaway spúsuna.
Ástríða Schroeder fyrir myndinni og kvik-
myndagerð almennt er reyndar með ólíkindum
og nær líklega hámarki þegar hann hefur sett
vélsög í samband hjá lögfræðingi framleiðanda
myndarinnar og hótar að saga af sér litla fing-
urinn fái hann ekki lagalega staðfestingu á því
að myndin sé hans. Félagarnir mæta hverri mót-
stöðunni á fætur annarri en myndin er á end-
anum frumsýnd með pomp og prakt. Hvort
Barfly stendur undir öllum þessum ósköpum er
ég ekki viss um, en Hollywood er sannarlega
stórskemmtileg lesning og gefur þekktari bókum
Bukowskis svo sem Post Office, Factotum (kvik-
mynduð árið 2005 með Matt Dillon í hlutverki
skáldsins) og Women lítið eftir í herlegheitum.
En bókin er líka með betri heimildum um kvik-
myndagerð í Hollywood, enda blessunarlega laus
við yfirborðsmennsku þá sem einkennir oftar en
ekki frásagnir af þessu tagi. Þess í stað lætur
hún marga hafa það óþvegið, og birtir í heild
sinni heldur nöturlega (en stundum reyf-
arakennda) mynd af Hollywood. Hollywood er
því bæði framleiðslusaga myndarinnar Barfly
sem og „svört skýrsla“ um draumaborgina
sjálfa.
SJÓNARHORN » Bukowski heitinn var hálfgerður öreigi, forfallinn alkóhólisti
sem skrifaði af viðlíka krafti og hann teygaði úr glasi. Síðbúin
frægð færði honum nokkur lífsgæði en stíllinn hélst beinskeyttur
og miskunnarlaus. Hollywood var ekkert nema glamúr, ríkidæmi
kvikmyndamógúla og stjarna. Ríkidæmi sem var reist á íhaldssemi,
formúlum og ritskoðun.
Barflugurnar Bukowski og Schroeder
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Í
nýrri heimildarmynd James Crump,
Black White + Gray, er einkum leitast
við að bregða birtu á samband hins
áhrifamikla sýningarstjóra og listasafn-
ara, Sams Wagstaff (1921-1987) og ljós-
myndarans Roberts Mapplethorpe, en
á áttunda og níunda áratugnum höfðu þeir um-
talsverð áhrif á stöðu ljósmyndarinnar í samfélagi
listanna, a.m.k. í Bandaríkjunum. Enda má segja
að saman hafi þeir unnið sleitulaust að því að
auka veg og virðingu ljósmyndarinnar sem list-
forms, þótt þeir hafi leitað fram með ólíkum
hætti.
Staðurinn var New York
Samband mannanna tveggja var þó afar flókið og
náði langt út fyrir sýningarsalinn og sameig-
inlega ástríðu fyrir ljósmyndun. Í ljósmyndinni er
þó upphafspunktinn að samslætti þeirra að finna.
Þegar leiðir Wagstaffs og Mapplethorpes liggja
fyrst saman á öndverðum áttunda áratugnum er
sá fyrrnefndi um fimmtugt, áhrifamikill í lista-
heiminum en Mapplethorpe óþekktur og ald-
arfjórðungi yngri. Þeir verða elskendur og óað-
skiljanlegir um langt skeið. Mapplethorpe verður
einn þekktasti ljósmyndari heims, Wagstaff um-
svifamesti ljósmyndasafnari heims.
Staðurinn er New York, Mapplethorpe býr í
risíbúð rétt hjá hinu goðsögulega Chelsea-hóteli á
23. stræti, íbúðina leigir hann með Patti Smith,
og þau eru bæði beintengd þeim uppreisnaranda
sem einkenndi neðanjarðarkreðsur borgarinnar á
þessum tíma. Þau áttu reyndar eftir að teljast til
forsprakka hinnar miklu endurreisnar New York-
borgar sem eins af helstu miðpunktum lista-
heimsins. Nóttunum var varið í Verksmiðjunni
hans Warhols eða á Max’s Kansas City, Mapp-
lethorpe þekkti vel svokallaða „undirheima“
S&M-sins en áhrifa þaðan gætti í listsköpun hans
út ferilinn. Þetta er að sumu leyti „ófágað“ um-
hverfi en það var frjálst, villt og undir niðri virtist
krauma gríðarlegur sköpunarkraftur. Svona er
myndin sem Crump dregur upp af borginni, und-
ir yfirborðinu mátti finna leikvöll ástríðna og
óheftra hvata þar sem listamenn drógu sig saman
í grúppur sem áttu eftir að breyta heiminum,
a.m.k. splundra heimssýn millistéttarinnar – og
skemmta sér konunglega á meðan verkefninu
vatt fram. Eilítið rómantískt viðhorf, á því leikur
enginn vafi, en sjarmerandi á sinn hátt. Allt kjar-
nast þetta svo í ákveðnu sakleysi; þetta er tíma-
bilið rétt áður en eyðni skellur á þessari afmörk-
uðu og innilokuðu veröld og tortímir henni.
Aristókratinn í ræsinu
Wagstaff kom úr allt annarri átt, í raun kom
hann frá allt öðrum stað í heiminum. Hann til-
heyrði forréttindastétt samfélagsins, hann var al-
inn upp í allsnægtum en svo kom að því að silf-
urskeiðin fór að standa í honum, en sú staðreynd
að hann var samkynhneigður hefur án efa skipt
miklu máli þar. Wagstaff þurfti að forða sér til að
bjarga geðheilsunni og hafnaði því lífsstílnum
sem stóð honum til boða. Hann gerðist frömuður
á sviði lista, stýrði mikilvægum söfnum og reynd-
ist mikilvægur talsmaður nýrra strauma (popp-
listar og mínimalisma, svo dæmi séu nefnd). Síð-
ast en ekki síst gerðist hann hreinlega bóhem, og
þegar sjöundi áratugurinn rann upp var hann
reiðubúinn, hárið síkkaði, fataskápurinn varð
ansi litskrúðugur og einkum og sérílagi umfaðm-
aði Wagstaff eiturlyfjakúltúrinn en ákveðinn
veikleiki fyrir efnum virðist hafa fylgt honum alla
tíð. Um miðjan áttunda áratuginn tæmdist hon-
um arfur og það er þá sem hann gerist einn
helsti listasafnari síns tíma, og áherslan var strax
lögð á ljósmyndun en safn Wagstaffs á því sviði
reyndist eitt það mikilfenglegasta sem um getur.
Það sem þó gerir sögu Wagstaffs sérlega
áhugaverða er áðurnefnt samband hans við Ro-
bert Mapplethorpe, en á köflum er bókstaflega
ýjað að því að sá síðarnefndi hafi meðvitað nýtt
sér auðmagn og tengslanet eldri mannsins til að
koma sér á framfæri í upphafi. Slíkri nálgun
fylgir þó ákveðin einföldun, og er kannski við-
bragð við þeirri staðreynd að með árunum hefur
Wagstaff fallið í skuggann af frægð vinar síns.
Myndinni er ljóslega ætlað að rétta hlut hans í
listasögunni, og leiðrétta að einhverju leyti sögu
Mapplethorpes.
Eins og áður segir voru þeir elskhugar um
langt skeið en nánd mannanna var þó aldrei ein-
vörðungu líkamleg heldur virðast þeir hafa verið
eins konar fagurfræðilegir sálufélagar og vin-
skapurinn hélst óslitinn til æviloka, en báðir urðu
þeir alnæmi að bráð á ofanverðum níunda ára-
tugnum.
Þetta er fyrsta mynd leikstjórans, James
Crump, en áður hefur hann starfað sem listfræð-
ingur og þá einkum sérhæft sig á sviði ljósmynd-
arinnar. Hér er á ferðinni athyglisverð mynd
sem bregður birtu á ákveðið svið listasögunnar
en einnig, og þetta er ekki síður mikilvægt, þá
gefur hún mynd af stund og stað, New York á
áttunda áratugnum, þegar hún var sannarlega
suðupottur ólíkra hreyfinga og hópa.
Lífið ofan- og neðanjarðar
Heimildarmyndin Black White + Gray, sem er
leikstýrt af James Crump, hefur vakið athygli á
kvikmyndahátíðum víða um heim upp á síðkast-
ið, hátíðum á borð við London Film Festival, en
myndin fjallar um ævi og störf hins áhrifamikla
sýningarstjóra og listasafnara, Sam Wagstaff.
Mapplethorpe og Wagstaff „Samband mannann tveggja var þó afar flókið og náði langt út fyrir
sýningarsalinn og sameiginlega ástríðu þeirra fyrir ljósmyndun.“