Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 11
lesbók
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Mannfræðingarnir Jónína Ein-arsdóttir og Þórdís Sigurð-
ardóttir eru ritstjórar bókarinnar
Afríka sunnan Sahara – í brenni-
depli sem kom nýverið út. Er bók-
inni ætlað að
auka almennan
fróðleik og skiln-
ing á álfunni,
sögu hennar og
samtíma. Sigríð-
ur Dúna Krist-
mundsdóttir,
sendiherra í Suð-
ur-Afríku, skrifar
formála bók-
arinnar en þar
segir hún meðal
annars að hung-
ur- og ofbeldismyndin af Afríku,
stundum nefnd Bob Geldof-
heilkennið, hamli framförum í álf-
unni. Hún segir að ímyndin geri það
að verkum að vestræn fyrirtæki
fjárfesti ekki í álfunni, byggi ekki
upp þekkingu og skili ekki arði í
efnahagslífi hennar. Tólf höfundar
skrifa í bókina en henni er skipt í
fjóra hluta. Útgefendur bókarinnar
eru félagið Afríka 20:20, félag
áhugafólks um málefni Afríku sunn-
an Sahara og Háskólaútgáfan.
  
Nú eru komin út 9. og 10. bindi íbókaflokknum Kirkjur Íslands
og er viðfangsefni þeirra Eyjafjarð-
arprófastsdæmi þar sem fjallað er
um tíu kirkjur við vestanverðan
Eyjafjörð og átta kirkjur við inn-
anverðan Eyja-
fjörð. Formáli
fyrir verkinu er í
9. bindi og viðeig-
andi skrár fyrir
bæði bindin í því
10. en í raun er
um eitt heild-
stætt verk að
ræða, enda bæk-
urnar saman í
öskju.
Í bókunum eru
kirkjurnar skoðaðar frá sjónarhóli
byggingarlistar, stílfræði og þjóð-
minjavörslu og jafnframt er fjallað
um sögu þeirra.
Í tilkynningu segir að bókaflokk-
urinn opni „sýn inn í mikilvægan
þátt í menningarsögu okkar Íslend-
inga heima í héraði, því kirkjan er
ekki aðeins musteri trúar, heldur
einnig sýnileg táknmynd þess besta í
byggingar- og listasögu þjóðarinnar
á hverjum tíma“.
Bækurnar eru prýddar fjölda ljós-
mynda, sem Ívar Brynjólfsson, ljós-
myndari Þjóðminjasafns, hefur tek-
ið, ásamt teikningum af kirkjunum.
Bækurnar eru gefnar út með styrk
frá Eyjafjarðarprófastsdæmi en höf-
undar eru m.a. starfsmenn Þjóð-
minjasafns, Húsafriðunarnefndar og
byggðasafna við Eyjafjörð. Hið ís-
lenska bókmenntafélag gefur bóka-
flokkinn út.
  
Í bókinni Um lög og lögfræði IGrundvöllur laga – Réttarheim-
ildir leitast höf-
undurinn Sig-
urður Líndal,
fyrrverandi laga-
prófesor, við að
skýra nokkur
grundvallaratriði
í lögskipan þjóð-
félagsins með
megináherslu á
helstu rétt-
arheimildir. Um
er að ræða aðra
útgáfu bókarinnar en þau fræði sem
hér er fjallað um má kalla inngangs-
fræði og hafa þá sérstöðu að ná með
einum eða öðrum hætti til allra sér-
greina lögfræðinnar. Auk þess eru
þau í nánum tengslum við greinar
utan hennar svo sem guðfræði,
sagnfræði, félagsfræði, stjórn-
málafræði, sálfræði og heimspeki og
er þó engan veginn allt talið. Meg-
ináherslan er á gildandi lögskipun,
en að auki er gerð grein fyrir sögu-
legum og stjórnspekilegum rótum
hennar.
BÆKUR
Jónína
Einarsdóttir
Sigurður Líndal
Bægisárkirkja
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
Ég var að hlusta á útvarpið um daginnog þá fór maður að hlæja. Það varsöngvarinn sem fór að hlæja í miðjulagi, það var Elvis Presley og hann
hló svo mikið að hann ætlaði aldrei að geta
haldið áfram með lagið sitt, Are You Lonesome
Tonight. Ég veit ekki hvað það var sem hlægði
hann svona, hann fékk bara beinlínis það sem
kallað er hláturskast í miðju lagi og félagarnir
áttu í mestu vandræðum með sig líka. En þeir
héldu áfram undirleik, Elvis líka með gítarinn
og svo hlógu þeir sig í gegnum lagið.
Hefði þetta mátt, ef þetta hefði verið einhver
annar en Elvis? Spurning hvort slík útgáfa
væri enn í spilun, eða hefði nokkurn tíma kom-
ist á þrykk.
Þetta minnti mig á frábæra uppákomu í Bíó-
höllinni á Akranesi, fyrir sennilega fimmtán ár-
um, þegar ég var stödd á einhverri af árshátíð-
um skólans eða hæfileikakeppnum. Þá birtust á
sviðinu tvíburarnir Arnar og Bjarki Gunnlaugs-
synir, þá þegar orðlagðir fyrir boltameðferð og
almenna prúðmennsku. Þeir voru drengir hlé-
drægir, létu ekki mikið fyrir sér fara, og því
var veruleg stórfrétt að þeir skyldu komnir upp
á svið með hljómsveit. Á þessum tíma var að-
alslagarinn á öllum útvarpsstöðvum (I’m Gonna
Be) 500 Miles með tvíburunum hressu í The
Proclaimers – og það lag hugðust tvíburarnir
Gunnlaugssynir taka, okkur til einskærrar
skemmtunar. En það var ekki langt liðið á lagið
þegar þeir byrjuðu að hlæja og svo hlógu þeir í
gegnum allt heila lagið, því líklega fannst þeim
alveg jafn fyndið og öllum öðrum að vera þarna
staddir laglausir og feimnir og sláandi líkir
uppi á sviði að herma eftir skoskum tvíburum.
Þetta er í mínum huga eftirminnilegt atvik.
Því stundum er allt í lagi að eitthvað „fari úr-
skeiðis“.
Ég á plötu með slóvensku hljómsveitinni
IMT Smile, hún er ekki tekin upp læf en samt
byrja hljómsveitarmeðlimir þrisvar á lokalagi
plötunnar, þeir hætta við og telja í aftur, hætta
við, spila. Um slíkt eru mýmörg dæmi. Ég las
einhvern tíma í umsögn um tónleika Mugisons,
að það væri síður en svo til vansa þegar hann
væri með eitthvert fum á sviðinu, eða segði
sögur sem leiddust út í ekki neitt, það væri
partur af sjarmanum, jafnvel prógramminu.
Ekki að hann ruglist viljandi, heldur væri yfir
því einhver galdur.
Það má ruglast. Ef maður kann að vanda sig.
En þetta er vandmeðfarið, auðvitað. Og svo
vaknar spurningin: Má þetta í öðrum list-
greinum líka? Í bókmenntum? Ég tók viðtal við
Braga Ólafsson við útkomu Sendiherrans og þá
kom fram að hann hafði verið óvenju fljótur að
skrifa þá bók, kannski tæpan vetur, hefði svo
notað sumarið til að fínpússa. Ég spurði hvort
hann væri samt ekki ánægður með bókina.
Hann svaraði: „Ég hef góða tilfinningu fyrir
sögunni, þegar ég les hana. En eftir á sér mað-
ur alltaf ýmislegt sem hefði mátt hnykkja á,
svona smærri atriði, en mér finnst að það megi
vera hnökrar á texta, líka í ljóðum.“ Þetta var
athyglisvert svar, kom jafnvel á óvart. Ég hef
hugsað um það svolítið síðan. Hversu margir
höfundar fá hláturskast í miðri smásögu og
hiksta út í gegn? Hvernig kemst upp um
hnökra á ljóði, sem enginn veit af nema skáld-
ið?
Vissulega ber hér að taka tillit til þess eðl-
ismunar sem er á listgreinum; sumar eru
nefndar list augnabliksins, leiklist, lifandi tón-
listarflutningur, gjörningar, aðrar eru meira
klappaðar í stein, bækur, kvikmyndir, málverk.
Á öllu eru samt undantekningar. Erum við þess
umkomin að segja að kvikmyndagerðarmaður
megi ekki gera krúttleg mistök eins og Elvis á
sviði? Þetta er skemmtilegt. En líka hárfínt.
Hvenær – af virðingu við áhorfendur og list-
greinina og sjálfan sig – á listamaðurinn að
ganga fallega frá og reyna að nálgast full-
komnun? Og hvenær má fá hláturskast?
Þarf endilega að klára?
» Það má ruglast. Ef maður
kann að vanda sig. En þetta er
vandmeðfarið, auðvitað. Og svo
vaknar spurningin: Má þetta í
öðrum listgreinum líka?
ERINDI
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@googlemail.com
D
ie Habenichtse eftir Katharinu
Hacker var valin besta skáld-
sagan af 120 skáldsögum sem
tilnefndar voru í byrjun til
þýsku bókmenntaverðlaunanna
í fyrra. Hvað verðlaunin sjálf
varðar er fyrirkomulagið þannig að bókaforlög
í Austurríki, Sviss og Þýskalandi geta sent
tvær bækur í keppnina. Dómnefnd skipuð sjö
mikilsmetnum aðilum úr bókmenntalífi land-
anna sér svo um að velja þær bækur sem kom-
ast áfram og að lokum sigurbókina.
Katharina Hacker fæddist í Frankfurt am
Main árið 1967. Hún lærði heimspeki, sagn-
fræði og gyðingleg fræði í Freiburg og Jerú-
salem. Á síðarnefnda staðnum bjó hún í nokk-
ur ár og skrifaði til dæmis bókina Tel Aviv
(1997), sem byggist á þeirri reynslu og inni-
heldur frásagnir úr borginni. Árið 1996 fluttist
hún til Berlínar þar sem hún býr enn, líkt og
svo margir úr hennar starfsstétt. Á undan Die
Habenichtse hefir hún gefið út þrjár skáldsög-
ur: Morpheus oder Der Schnabelschuh (1998),
Der Bademeister (2000) og Eine Art Liebe
(2003). Bækur hennar hafa ekki enn verið
þýddar á íslensku, en einhverjar bækur henn-
ar er að finna í enskum þýðingum. Til að
mynda umrædd bók undir titlinum The Have-
Nots.
Die Habenichtse segir í grunninn frá Jakobi
og Isabelle, framaþenkjandi pari á fertugs-
aldri. Þau hittast aftur eftir langan aðskilnað
11. september 2001 í teiti í Berlín. Í kjölfar
þess verða þau ástfangin, taka saman, búa
saman, giftast og flytjast til London þar sem
Jakob hefir fengið starf sem lögmaður. Hún
vinnur áfram í London fyrir vinnuveitanda
sinn í Berlín sem grafískur hönnuður. Lög-
mannsstarfið hefði Jakob reyndar ekki fengið
ef starfsfélagi hans, Robert, hefði ekki látist í
árásinni á Tvíburaturnana, þar sem Jakob var
reyndar staddur deginum áður. Hann fór fyrr
til Þýskalands út af teitinu. Þannig eru skap-
aðar vangaveltur um örlög og áform sem spil-
að er á bókina á enda.
Jakob og Isabelle hafa allt til alls efnislega
séð. Samt virðist þau skorta eitthvað inn á við.
Þau virka tóm og hafa litla meðlíðan gagnvart
öðru fólki. Enda er það fyrsta sem Jakobi
dettur í hug, eftir að hafa frétt af dauða Ro-
berts, að nú hljóti hann líklega starfið í Lond-
on. Fjölmörg slík dæmi er að finna, þannig að
lesandinn veltir fyrir sér hví svona sé komið
fyrir þessu venjulega fólki. Um það hverfist
bókin um margt; fólk sem lesandinn getur séð
sjálfan sig í; vestrænt fólk sem einhverra hluta
vegna þjáist af markmiðsleysi og skorti á sam-
líðan með öðrum, enda er eins og þau séu
stödd þar sem þau eru fyrir tilviljun. Bókin
forðast þó að leggja dóm á líf þeirra og svara
þeim tilvistarvandaspurningum sem settar eru
fram. Það er blessunarlega lesandanum falið.
Er það raunar eitt af því sem dómnefndin
taldi bókinni til tekna.
Yfirborðslega séð virðast þau vita nákvæm-
lega að hverju er stefnt. En þegar til kastanna
kemur er málunum öfugt farið; þau eru sál-
arlega tóm; hafa ekkert og vita ekki hví þau
eru þar sem þau eru. Titill bókarinnar vísar til
þess ástands. Stendur og samband þeirra á
brauðfótum án þess að þau geri sér grein fyr-
ir því.
Í London búa þau við hlið vandræðafólks.
Þau eru hin hliðin á teningnum hvað efnisleg
gæði varðar. Eru blátt áfram fátæk og er fjöl-
skylduumhverfið mettað ofbeldi og áfeng-
isneyslu. Vísar titillinn ekki síður til þeirra
sem ekkert hafa. Inn í söguna blandast svo
tveir aðilar til viðbótar; dópsalinn og smág-
læpamaðurinn Jim, sem Isabelle á í nánu sam-
bandi við, og yfirmaður Jakobs á lög-
fræðiskrifstofunni, Bentham, sem Jakob
heillast mikið af. Hvorugt þeirra veit þó af
hverju þau laðast að þessum mönnum. Um-
hverfi bókarinnar er stríðið í Írak og á stór
hluti sögunnar sér stað skömmu áður en
Bandaríkjamenn, Bretar og hinar viljugu
þjóðir láta til skarar skríða árið 2003. Skerpir
það umhverfi enn meira á aðstæðunum.
Bókin er vel byggð. Frásagnir af persónum
eru hver í sínu lagi til að byrja með og er
flakkað á milli sjónarhorna. Byrjað í London
þegar börn nágrannanna, Sara og Dave, flytj-
ast á ný til „vandræða-foreldra“ sinna. Er svo
flakkað á milli sjónarhorna; frá London til
Berlínar uns sjónarhornið er að mestu leyti
komið til London þar sem frásagnir persón-
anna blandast saman og byrja að hafa áhrif
hver á aðra. Þannig er sýnt hvernig óskyldir
atburðir og óskyld líf geta haft áhrif hvort á
annað; afleiðing verður ekki til án orsakar,
þótt alltaf sé spurning hvað komi orsökinni af
stað. Tilviljun eða örlög?
Líkt og gefur að skilja hefir Katharina
fengið mikið lof fyrir bókina. Vilja margir
meina að henni auðnist að þræða milliveg fag-
urfræði og „konkret“ frásagnar; að lýsa and-
legri og veraldlegri fátækt, ásamt því að ná að
lýsa heimi þar sem hræðslan felst í því að
hafa ekkert að óttast. Slíkur heimur felur í
sér átakaleysi. Og heimur þar sem lítt þarf að
hafa fyrir hlutunum er viðkvæmur. Þannig
vilja gagnrýnendur meina að Katharinu takist
að skapa raunsæjan samtímaspegil á okkar
allsnægtafullu en oft innantómu og mark-
miðslausu tilveru.
Nokkuð hefir borið á því sem kalla mætti
tilvistarvangaveltu bókmennta undanfarið inn-
an vestrænna bókmennta og litast það að
sjálfsögðu af því þjóðfélagslega umhverfi sem
við búum við. Tilheyrir umrædd bók aug-
ljóslega þeim hópi. Þessari bók tekst þó að
vera meira en einfaldur söguþráðurinn býður
upp á; meira en það sem í textanum er að
finna. Það er merki góðra bókmennta, þótt
undirritaður hafi að vísu verið hrifnari af Wie
der Soldat das Grammofon repariert, eftir
Saša Stanisic, sem einnig var tilnefnd til um-
ræddra verðlauna 2006. En það er önnur saga.
Án markmiðs, ástæðu og innihalds
Nú stendur yfir stærsti bókmenntaviðburður
Þýskalands, Bókamessan í Frankfurt. Þá verða
þýsku bókmenntaverðlaunin (Der Deutsche
Buchpreis), sem eru ígildi Booker-verð-
launanna fyrir hið þýska málsvæði, afhent í
þriðja sinn. Í fyrra hlaut þýski rithöfundurinn
Katharina Hacker verðlaunin. Hér verður
fjallað aðeins um hana og skáldsöguna Die
Habenichtse (Þau sem ekkert hafa), sem hún
hlaut verðlaunin fyrir.
Katharina Hacker Hún er fædd í Frankfurt am
Main árið 1967. Hún lærði heimspeki, sagnfræði
og gyðingleg fræði í Freiburg og Jérúsalem.
TENGLAR
...............................................................
http://www.deutscher-buchpreis.de