Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.2007, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 15
MARY Ellen Mark (f. 1940) er
bandarískur ljósmyndari, kunn á
alþjóðlegum vettvangi fyrir að
taka ljósmyndir af jaðarhópum,
eða fólki sem hefur orðið undir í
þjóðfélagi sínu, og sækir hún
nokkuð í hefð bandarískra ljós-
myndara á kreppuárunum s.s.
Walker Evans og Dorothea
Lange. Í verkum sínum hefur hún
varpað ljósi á ýmis viðkvæm mál-
efni og gefið sláandi innsýn í fíkn-
ir, vændi, geðveiki, ofbeldi barna,
heimilisleysi, fátækt, o.fl.
Í fyrra gekk Þjóðminjasafn Ís-
lands í samvinnu við Mark fyrir
verkefni er nefnist „Undrabörn“
sem felst í útgáfu ljósmyndabókar
og sýningar sem nú stendur yfir á
jarðhæð Þjóðminjasafnsins og
sýnir hversdagslíf barna í Öskju-
hlíðarskóla, Safamýrarskóla og
Lyngási sem stríða við fötlun og
þroskahömlun. Mark er heimild-
arljósmyndari (documentary pho-
tography) og sem slíkur tekur
hún ekki beina afstöðu til málefnis
í myndum sínum heldur beinir
hún áhorfanda að völdu efni með
töfrum fagurfræðinnar. En eins
og ég hef margoft sagt í skrifum
mínum um listir þá er fegurð afar
máttugt fyrirbæri sem m.a. vekur
hjá manni réttlætiskennd.
Undirritaður á að baki starfs-
feril með fötluðum og mun því að
mörgu leyti varinn fyrir „sjokki“
sem áhorfandi kann að verða fyrir
þegar hann skoðar sýninguna, þ.e.
ef hann hefur ekki umgengist fatl-
aða. En angur og erfileikar sem
fylgja þroska- og líkamshömlun er
mjög áþreifanlegt í myndunum og
rífur í tilfinningar manns. Engu
að síður heldur listakonan sig
nokkuð innan ímynda sem sýna
lífsgleði, húmor, sigra og hugrekki
barnanna sem vekur mun heldur
áhuga á þeim sjálfum en fötlun
þeirra. Til þess hefur listakonan
lagt sig fram við að kynnast börn-
unum og umhverfi þeirra og hjó
ég sérstaklega eftir því að sumir
titlar myndanna vísa til beinna
samskipta á milli fyrirsætnanna
og listakonunnar, eins og; „Kristín
veifar til mín á köldum degi“ eða
„Íris sem skellti alltaf upp úr þeg-
ar hún sá myndavélina“. Þetta
gefur nánd við fyrirsæturnar þar
sem þær eru í beinum sam-
skiptum við myndavélina og
manneskjuna þar að baki sem gef-
ur manni jafnvel tilfinningu fyrir
því að þær séu í samskiptum við
mann sjálfan.
Þjóðfélagslega snertir sýningin
umræðu um fjölda fóstureyðinga
eftir að fóstur greinist með mögu-
legan erfðagalla. En tæknin gerir
fólki kleift að sjá og meta hvort
hætta sé á fötlun. Þetta er afar
snúið og viðkvæmt málefni þar
sem foreldri vill eðlilega að börn
sín hafi óskerta líkamlega og
vitsmunalega getu, en í
áðurnefndu starfi kynntist ég þó
ekki mörgum foreldrum sem elska
börn sín eitthvað síður ef þau eru
fötluð. Þá er þetta líka partur af
þeirri þjóðfélagslegu þróun að
vilja fletja allt út í eitt eiginlegt
og fullkomið viðmið, eða að
„normalisera“ allt og alla, eins og
það kallast á slangurmáli. En
hvers kyns fötlun er vissulega
áreiti og ögrun við slík viðmið.
Í heimildamynd Martins Bells,
eiginmanns Mary Ellen Mark, um
Alexander sem sýnd er með
reglulegu millibili í fyrirlestrasal
safnsins er einmitt farið ítarlega í
fjölskyldulíf fatlaðs barns og
hvaða áhrif fötlun þess hefur haft
á foreldana, s.s. sorg og brostnar
vonir en líka gjafir og gleði. Þessi
hrífandi mynd Bells tengist þann-
ig sýningu Mark og mæli ég tví-
mælalaust með að menn sjái hana
um leið þannig að heimsóknin
verði enn ríkulegri. Sama má
segja um sýningu á list fatlaðra
og ljósmyndasýningu Ívars Brynj-
ólfssonar á „Veggnum“. Myndir
Ívars sýna innvið (interior) og að-
stæður í skólunum þremur og er
hann traustur fyrir á heimavelli
þegar kemur að slíkum myndlýs-
ingum og maður finnur vel fyrir
þessu framlagi hans til verkefn-
isins þótt fókusinn kunni fyrst og
fremst að vera á heimilda-
ljósmyndir Mary Ellen Mark.
Er sýningin í heild sinni, falleg,
málefnaleg og átakaleg og var ég
verulega snortinn eftir þessa
heimsókn mína í safnið. Rifjaðist
þá upp fyrir mér viðhorf aust-
urríska mannspekingsins Rudolfs
Steiners sem fyrir ríflega hundrað
árum sagði fatlaða vera sálir sem
hefðu fengið skert verkfæri og
þyrftu því aukinn stuðning til að
þroskast. Er það þjóðfélagsleg
skylda okkar sem ráða yfir
óskertu verkfæri að sjá til þess að
svo verði raunin. En máski þarf
að áminna okkur reglulega þannig
að viðhorfið verði eðlislægt og
komi frá okkar eigin réttlætis-
kennd og samkennd en ekki
samviskubiti. Ég er ekki frá því
að þessi sýning hitti marga
þannig.
Heilbrigðar sálir en skert verkfæri
Myndlist
Undrabörn „Er sýningin í heild sinni, falleg, málefnaleg og átakaleg og var ég verulega snortinn eftir þessa heim-
sókn mína í safnið,“ segir gagnrýnandinn í umsögn um sýningu á verkum Mary Ellen Mark í Þjóðminjasafninu.
Jón B.K. Ransu
Þjóðminjasafn Íslands
Opið frá kl. 11-17 alla daga nema mánu-
daga. Sýningu lýkur 27. janúar, 2008.
Aðgangseyrir 600 kr.
Ljósmyndir – Mary Ellen Mark
Ljósmynd/Mary Ellen Mark
Morgunblaðið/Frikki
Birgir Ísleifur Er mjög hrifinn af Marc Bolan, söngvara T.Rex, sem lést í bílslysi árið 1977.
Hlustarinn
Það er ótrúlegt að pæla í því hvað ég hef hlustað mik-ið á Marc Bolan sem er þekktastur fyrir að hafa
verið maðurinn á bak við T.Rex. Það er hægt að segja
að þessi hljómsveit hafi orðið fyrsta súpergrúppan á átt-
unda áratugnum í Bretlandi. Með hvern slagarann á
fætur öðrum sem fóru flestir á toppinn. Það skapaðist
æði í kringum hljómsveitina og æðið fékk nafnið T.Rex-
tasy. Æðið var ekki ósvipað Bítlaæði sjöunda áratug-
arins. Æði sem varð til þess að T.Rex þurfti á tímabili
að hætta að spila á tónleikum af hættu við að verða
kramdir af þúsundum ungra æpandi stúlkna. Af hverju
gat ég ekki verið ein af þessum ungu stúlkum? Þá hefði
ég í það minnsta haft tækifæri til þess að sjá Marc Bol-
an á tónleikum. Ég hef aldrei fengið að láta gæsahúðina
hríslast um mig á meðan Marc Bolan gengur inn á leik-
vanginn og heilsar áhorfendum og byrjar síðan á laginu
„Children of the revolution“. Það er óþolandi að hafa
ekki einu sinni séð manninn neins staðar. Aldrei hlaupið
á eftir Rollsinum hans með T.Rex-fánann á lofti æpandi:
„I love you Marc“ eða „sing me a song Mr. Bolan“ eða
„does your car have a big engine?“ Ég hef heldur aldrei
getað augliti til auglitis sagt honum hvað trommurnar í
„Cosmic Dancer“ eru flottar. Hvað þær eru mjúkar.
Sagt honum að þessar trommur séu ástæðan fyrir því að
maður skilur af hverju fólk talar um að lemja húðir.
Allavega eru þessar trommur, sem Will Legend þáver-
andi trommari T.Rex spilar á, alveg einstaklega vel
stilltar. Þær eru eins og vél. Og ég vil biðja ykkur kæru
lesendur að ímynda ykkur vél. Bara einhvers konar vél.
Og við sjáum vélina hamast á fullum hraða og mynda
taktfast hljóð. Og svo ímyndum við okkur að þessi sama
vél sé búin til úr satíni. Það er aðeins þá sem við skiljum
hvernig trommurnar í „Cosmic Dancer“ með T.Rex
hljóma.
Birgir Ísleifur Gunnarsson,
söngvari Motion Boys.
Lesarinn
Ég hef alltaf gaman af ferðasögum og sjálfsævisögum. Ég er nýbúinn aðklára Skáldalíf eftir Halldór Guðmundsson og mér fannst hún svo
spennandi að ég næstum því gleymdi að hún er á íslensku. Eftir mörg ár sem
fararstjóri á Ítalíu kunni ég vel að meta Venice: The Tourist Maze eftir tvo
bandaríska prófessora. Þeir finna ekki bara kirkjur, torg og list í Feneyjum
heldur líka skipulag ferðamannastraumsins þeirra á milli. Ég mæli líka með
The Last Imaginary Place, sem er ný yfirlitssaga norðurskautslandanna eft-
ir kanadíska fornleifafræðinginn Robert McGhee.
Í Borgarbókasafninu rakst ég á Motoring with Mohammed eftir Eric Han-
sen, sem er skemmtileg frásögn óvæntrar ferðar til Jemens. Svo keypti ég
notað eintak af The Snows of Yesteryear eftir Gregor von Rezzori, sem segir
frá bernsku sinni í Bukovínu. Að lokum. Ég hefði átt að lesa Le Grand
Meaulnes eftir Alain Fournier miklu fyrr. Hún er sígild bók og ímyndirnar af
sólríkum vetrardögum í frönsku sveitinni eru svo sannfærandi að ég fékk
hroll og gat næstum því heyrt brakandi laufblöðin.
Ian Watson er lektor í félagsvísindadeild við Háskólann á Bifröst.
Ian „Eftir mörg ár sem farastjóri á Ítalíu kunni ég vel að meta Venice: The
Tourist Maze eftir tvo bandaríska prófessora.“