Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.2007, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Jón Ólafsson
jonolafs@bifrost.is
!
Stundum vildi ég að ég væri
1.000 manns en ekki bara einn
maður. Þá væri miklu auðveld-
ara fyrir mig að skilja hvað
margvíslegar upplýsingar um
áhættu fela í sér. Ef mér væri
sagt að það væru 1,5 prósenta
líkur á að ég fengi tiltekinn
sjúkdóm gæti ég gefið mér að ef stað-
hæfingin er sönn megi búast við því að
15 okkar fái sjúkdóminn. Það er áþreif-
anleg hætta og hægt að bregðast við
henni með skynsamlegum hætti. En þar
sem ég er bara einn breyta upplýsingar
um þetta afar litlu. Er ég (einn og aðeins
einn) í hópi þeirra 15 sem fengju sjúk-
dóminn ef ég væri 1.000? Eða er ég í
hópi hinna 985? Ég get vonað það besta
en ég veit ekkert meira um það heldur
en ég veit þegar ég frétti að allir geta
fengið tiltekinn sjúkóm en aðeins fáir fá
hann.
Ég komst að því um daginn að ég er
8,2 prósentum líklegri heldur en með-
almaðurinn til að fá sjúkdóm sem eru
15,3 prósenta líkur á að geri mig blindan,
21,1 prósents líkur á að geri mig heyrn-
arlausan og 3,7 prósenta líkur á að geri
mig bæði blindan og heyrnarlausan. Lík-
ur meðalmannsins á að fá sjúkdóminn
eru 10,2 prósent ef hann nær 80 ára
aldri, en minni ef hann gerir það ekki.
Þessi forspá er byggð á erfðaupplýs-
ingum og er mjög áreiðanleg.
Tölurnar eru líka mjög skemmtilegar.
Segjum að ég sé 1.000 en ekki bara 1. Þá
veit ég að 102 okkar fá sjúkdóminn ef
þeir lifa nógu lengi, en ég veit líka að
hvað mig varðar er eins og hlutfallið sé
örlitlu hærra, næstum helmingi hærra,
því ég er næstum því helmingi líklegri til
að vera í þessum 102 manna hópi en
flestir aðrir. Segjum að ég sé í þessum
hópi. Þá veit ég að um 16 okkar verða
blindir og um 22 verða heyrnarlausir og
af þeim lenda líklega fjórir í því að verða
bæði blindir og heyrnarlausir. Eða hvað?
Til þess að þetta gangi upp þurfa allir að
ná 80 ára aldri. En hvaða samband
skyldi vera á milli sjúkdómsins og lífs-
líkna? Eru þeir sem fá sjúkdóminn lík-
legir til að verða skammlífari en þeir sem
fá hann ekki? Eða öfugt: Getur verið að
sjúkdómurinn leggist frekar á langlíft
fólk? Getur verið að sjúkdómurinn hafi
áhrif á lífslíkur? Valdi jafnvel langlífi?
Eftir sem áður er ég einn en ekki
1.000 og þess vegna segja tölurnar mér
aðeins að til er sjúkdómur sem ég get
fengið. Og það vissi ég fyrir. Þessar vís-
indalegu upplýsingar eru því gagns-
lausar fyrir mig á meðan ég er bara ég
en ekki til dæmis lýðheilsustofnun eða
tryggingafélag.
Þótt ég hafi mikið dálæti á gagns-
lausum upplýsingum og hafi eytt alltof
miklum tíma í lífinu í að afla slíkra upp-
lýsinga, þá vildi ég samt að ég væri
tryggingafélag. Þá gæti ég virkilega not-
að þær. Þá gæti ég byrjað á að reikna út
hve margir af þeim 1.000 meðalmönnum
sem tryggja sig hjá mér fá tiltekna sjúk-
dóma. Svo gæti ég slegið á hve margir
þeirra sem búa við hina ýmsu áhættu-
þætti fá sjúkdómana sem þeir eiga á
hættu að fá. Og þá myndi ég vita eitt-
hvað um áhættu – það er áhættu mína af
því að selja fólki sem getur fengið sjúk-
dóma tryggingar gegn slíku.
En ég er ekki lýðheilsustofnun og ekki
tryggingafélag heldur. Ég ætla þess
vegna að halda áfram að fara til spákon-
unnar sem horfir í augun á mér og skynj-
ar hvaða örlög blasa við mér. Það er auð-
veldara að vinna úr upplýsingunum frá
henni, því ég þarf ekki að vera 1.000 til
að skilja þær. Þær eru ekki síður áreið-
anlegar – og miklu ódýrari.
Ef ég
væri
1.000
Eftir Önnu Kristínu Jónsdóttur
anna.kristin.jonsdottir@gmail.com
S
tephanie Pearl-McPhee er frekar
grannvaxin kona á miðjum aldri.
Ég hef aldrei hitt hana en veit
samt ýmislegt um þessa konu.
Ég hef séð af henni myndir,
þetta er lítil kona með gleraugu
og frekar strítt og hrokkið hár. Hún býr í To-
ronto með manni sínum og dætrum og fæst
þar við skriftir og hannyrðir. Pearl-McPhee
er ein af þeim mýgrút af fólki sem býður alla
velkomna til sín í netheimum. Heimboðið er
reyndar sérstaklega ætlað þeim sem eru jafn
helteknir af hannyrðum, prjónlesi og spuna
og hún. Pearl-McPhee er nefnilega spuna-
kerling í orðsins fyllstu merkingu. Hún vekur
líklega sjaldan athygli fyrir klæðaburð sinn,
það er helst að einhver taki eftir því að hún
sé með fallegt sjal, í vel prjónaðri peysu, ja
eða í alveg sérstaklega flottum sokkum. Í
fjögur ár hefur hún bloggað um hannyrðir og
heimilislífið í Toronto og þó að hún sé ekki
mikil fyrir mann að sjá er hún stórstjarna í
heimi innvígðra. Hún er nefnilega óskoraður
leiðtogi, drottning og gyðja þeirra sem fást
við þræði og ull. Á hverjum degi heimsækja
þúsundir bloggið hennar og fjöldinn skilur
eftir athugasemdir. Hún hefur safnað mörg
hundruð þúsund dölum til að styrkja Lækna
án landamæra og í fyrra stóð hún fyrir
prjónaólympíuleikum. Fjögur þúsund þátt-
takendur kepptust við að prjóna heila flík á
sextán dögum á meðan vetrarólympíuleik-
arnir fóru fram í Torino.
Prjónakonur og -karlar hafa breitt úr sér á
netinu síðustu ár. Fólk sem prjónar veit vel
að það gildir það sama um prjónaskap og
mörg önnur áhugamál, þeim sem ekki til
þekkja finnst hann vera hreinasta tímasóun
og jafnvel frekar gamaldags. Eiginlega er
alltaf fljótlegra, auðveldara og ódýrara að
kaupa sér sokka, peysu, trefil, sjal, húfu eða
teppi svo fátt eitt sé nefnt af því sem hægt er
að prjóna. Þetta sjá þeir sem prjóna alveg
eins vel og aðrir. Prjónaskapur getur heltekið
mann. Það er gaman að velja garn, finna upp-
skrift og fitja upp. Vissulega er líka gaman að
fella af þegar verki er lokið en víst er það
upphafið, fitin sem flestum prjónafíklum þyk-
ir sælust.
Þegar búið er að fitja upp kemur það
ósjaldan fyrir að fólk lendir í endemis flækj-
um, veit ekki alveg hvernig á að prjóna hæl,
ganga frá ermi, taka úr, auka út og svo fram-
vegis. Netið býður einmitt upp á ótal mögu-
leika til að leita ráða og aðstoðar ef fólk er
strand. Ekki má gleyma montþættinum, það
er hægur vandi að smella mynd af meist-
araverkinu þegar búið er að fella af, setja inn
á netið og sjá til hvort ekki finnst fleirum en
manni sjálfum, þetta alveg einstaklega vel
prjónað.
Íbúar í prjónasamfélaginu á netinu eru ein-
mitt alveg afskaplega rausnarlegir á hól og
uppörvandi athugasemdir. Þar virðist alltaf
vera einhvern að finna sem er á því að hand-
bragðið á peysunni sé alveg frábært, hællinn
sniðuglega til fundinn og garn og litur vel við
hæfi. Á netinu má líka finna samfélög og
skiptimarkaði. Hægt að auglýsa t.d. eftir
murðuðu garni í grábláum tón. Viðkomandi
vantar bara eina dokku svo hægt sé að klára
seinni ermina á peysu sem var fitjað upp á
fyrir fimm árum. Því miður er hætt að fram-
leiða garnið, það var keypt svona sjö árum
fyrr. Við svona og álíka spurningum er oft
hægt að sjá jákvæð svör. Og ekki má gleyma
ítarlegum leiðbeiningum um það hvernig má
lita garn með Kool-aid svaladrykkjardufti.
Þetta dýrindis duft fæst í ótal bragðteg-
undum og ákaflega skræpulegum litum sem
eru líklega huggulegri á garni en í görnum.
Í heimi netprjónsins líkt og víðar í blogg-
heimum velta menn fyrir sér nafngiftum og
yfirskriftum. Prjónandi bloggarar eru af-
skaplega veikir fyrir yfirskriftum sem minna
á orðaforða í prjónaskap, þar er snúið, brugð-
ið og undið.
Það er eiginlega synd að Pearl-McPhee
skuli ekki blogga á íslensku. Hún bloggar
undir yfirskriftinni www.yarnharlot.ca, garn-
dræsan. Pearl-McPhee hefur gefið út nokkrar
bækur þar sem hún tvinnar saman leiðbein-
ingar um prjónaskap, gamansögur og upp-
skriftir. Á blogginu segir hún oft frá sam-
komum þar sem hún talar og fólk flykkist að.
Frásagnirnar eru oft skreyttar myndum af
ferðasokknum í höndum fólks sem hún hittir
á ferðalögunum. Ferðasokkurinn er sá sokkur
sem er á prjónunum hjá henni hverju sinni.
Þessar myndir af ferðasokknum hafa orðið
fleirum innblástur og nú í vikunni mátti sjá
bandaríska stjórnmálamanninn Barack
Obama halda á sokk fyrir ákafan prjóna-
bloggara. Stringactivity.blogspot.com stóðst
ekki mátið og bað frambjóðandann að sitja
fyrir með sokk á fundi í Illinois. Obama brást
vel við og hélt sokknum á loft. Þótt myndin
hafi ekki tekist neitt sérstaklega vel endar
sokkurinn kannski í Hvíta húsinu og þegar
hefur á annað hundrað prjónabloggara dáðst
að tilburðum ljósmyndarans.
Garndræsan; net-
prjónakona númer eitt
Garndræsan, www.yarnharlot.ca „Prjónakonur og -karlar hafa breitt úr sér á netinu síðustu ár. Fólk sem prjónar veit vel að það gildir það
sama um prjónaskap og mörg önnur áhugamál, þeim sem ekki til þekkja finnst hann vera hreinasta tímasóun og jafnvel frekar gamaldags.“
FJÖLMIÐLAR
» Í heimi netprjónsins líkt og
víðar í bloggheimum velta
menn fyrir sér nafngiftum og
yfirskriftum. Prjónandi blogg-
arar eru afskaplega veikir fyrir
yfirskriftum sem minna á orða-
forða í prjónaskap, þar er snú-
ið, brugðið og undið.
Obama með sokkinn Þótt myndin hafi ekki
tekist neitt sérstaklega vel endar sokkurinn
kannski í Hvíta húsinu.
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins