Lesbók Morgunblaðsins - 15.12.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Í einum þætti bresku gaman-seríunnar Extras tekur Andy
Millman feil á Samuel L. Jackson og
Laurence Fishburne. Og vandræði
þeirra sem ruglast á þessum ábúðar-
fullu svörtu leik-
urum munu
væntanlega að-
eins aukast í kjöl-
far myndarinnar
Jumper – en þar
fer Jackson með
lærimeist-
arahlutverk
keimlíkt Morfeusi
Fishburnes í The
Matrix. Líkindin
með myndunum eru fleiri og eru
þeir bjartsýnustu farnir að spá við-
líka vinsældum. Stökkvarinn sem
titillinn vísar til tekur sín stökk með
hugarfluginu og getur komist hvert
á land sem er í einu stökki – en hann
er ekki einn og umræddir stökkv-
arar hafa barist í þúsundir ára við
reglu nokkra sem vill þá feiga, án
þess að mannkynið hafi orðið bar-
dagans vart, og virðist myndin
ganga jafnt í smiðju Highlander og
The Matrix. Á veggspjaldinu má sjá
stökkvarann á höfði hins egypska
sfinx með pýramídana í Giza í bak-
sýn. Þeir eru sem kunnugt er það
eina sem eftir stendur af sjö undrum
veraldar og stiklur sem birst hafa úr
myndinni gefa vísbendingu um af
hverju hin undrin eru öll horfin – því
þar sem stökkvararnir geta stokkið
hvert á land sem er þá berjast þeir
vitaskuld á eins fótógenískum stöð-
um og kostur er, með tilheyrandi
eyðileggingu. Leikstjóri mynd-
arinnar er Doug Liman sem hóf fer-
ilinn í djössuðum indímyndum en
hefur undanfarið verið að leikstýra
álíka djössuðum hasarmyndunum.
Þá er það sjálfur Anakin Skywalker,
Hayden Christensen, sem fer með
hlutverk aðal-stökkvarans og spurn-
ing hvort þessi ræma megni að gera
hann að stjörnu eða hvort hann eigi
eftir að eyða lífinu í að vera álíka
frægur og Mark Hamill.
  
Sænski leikstjórinn Lasse Hall-ström vakti fyrst athygli um-
heimsins með Mit liv som en hund.
Þótt lofið sem hlaðið var á myndina
hafi virst nánast einróma hafa vafa-
lítið einhverjir hundaáhugamenn
orðið fyrir miklum vonbrigðum með
það að myndin var barasta alls ekki
um hund heldur sænskan unglings-
pilt að nafni Ingemar (sem vissulega
er mjög umhugað um hunda og þá
sérstaklega rússneska geimfarann
Læka). Þessum svekktu hundaunn-
endum hefur Hallström nú rétt
sáttahund því næsta mynd hans mun
í raun og sann vera um hund, nánar
tiltekið japanska hundinn Hachiko.
Ásamt hinum skoska Greyfriars
Bobby (sem lá fjórtán ára banalegu
á leiði eiganda síns í Grayfriars-
kirkjugarðinum) hefur Hachiko lík-
lega unnið hunda mest fyrir við-
urkenningunni hundtryggur, en tíu
árum eftir lát eigandans mætti hann
ennþá á Shibuya-lestarstöðina til
þess að taka á móti honum eftir erf-
iðan vinnudag. Meðal mennskra
leikara sem hafa skrifað undir að
leika á móti Hachiko eru þau Joan
Allen og Richard Gere, en leitt er
líkum að því að Gere leiki eigandann
í endurliti þótt ekki hafi það fengist
staðfest – en Gere lék einmitt aðal-
hlutverkið í nýjustu mynd Hall-
ström, The Hoax. Gere hefur áður
komið að endurgerðum japanskra
mynda í Shall We Dance og lék auk
þess í næstsíðustu mynd Akira
Kurosawa, Rapsódía í ágúst, þar
undir nafninu Richâdo Gia.
KVIKMYNDIR
Hayden
Christensen
Richard GereHachiko
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Nei, lesandi góður, það er ekki svo að éghafi fundið týnda hlekkinn á milli vís-indamyndarinnar Blade Runner semfrumsýnd var árið 1982 og leikstjórans
góðkunna Johns Ford sem lést tæpum áratug fyrr.
Það vill aftur á móti svo til að þessi jólin eru Ford
og Blade Runner efst á óskalista kvikmynda-
áhugamannsins – vestur í Bandaríkjunum hið
minnsta. Stóru stúdíóin hafa verið sein til að sinna
meistaraverkum kvikmyndasafna sinna með við-
eigandi hætti á mynddiskum, og smærri fyrirtæki
á borð við Criterion Collection og Masters of Ci-
nema slegið þeim við í matreiðslu ítarefnis og
vandaðra bæklinga. Undanfarið hafa þau þó vakn-
að af dvala og þá einkum Warner og Fox. Ný út-
gáfa Warner á Blade Runner og tuttugu og fjög-
urra mynda sett Fox af myndum sem John Ford
framleiddi á sínum tíma fyrir stúdíóið slá þó öllu
öðru við sem þau hafa boðið kvikmyndaunnendum
upp á fram að þessu. Enda hafa þessar útgáfur
vakið feikna athygli í Bandaríkjunum og víða gerð
góð skil.
Blade Runner: The Final Cut inniheldur ekki
aðeins spánýja útgáfu leikstjórans Ridley Scott af
myndinni heldur hefur hver einasti myndrammi
verið tekinn í gegn – pússaður fram og til baka – og
eitthvað ku vera um smávægilegar breytingar. Þá
fylgja einnig þrjár aðrar útgáfur, upphaflega
bandaríska útgáfan, upphaflega alþjóðlega útgáfan
og endurútgáfa frá 1992, auk tveggja diska út-
troðnum af ítarefni. Þetta er semsagt fjögurra
diska settið, hinir hógværu geta látið sér nægja
nýju gerðina ásamt heimildarmynd í tveggja diska
setti, en sannir aðdáendur myndarinnar munu
væntanlega fjárfesta í fimm diska settinu sem
kemur í formi eftirlíkingar af tösku söguhetjunnar
Deckard og inniheldur filmuramma, myndastillur
og einhyrninginn eftirminnilega svo eitthvað sé
tínt til. Þyki einhverjum þetta óþarfa bruðl fyrir
delludót hefur Warner-fyrirtækið laumað með
fimmtu útgáfunni – sögufrægri (e. workprint)
vinnsluútgáfu af myndinni. Fimm diska lúxussettið
er einnig fáanlegt í háskerpu með eða án tösku.
Það eru ekki aðeins aðdáendur Blade Runner sem
telja þetta bestu mynddiskaútgáfu ársins.
Kvikmyndaunnendur sem rakið geta kvik-
myndasöguna aftur fyrir Blade Runner eru þó
uppteknari af hinu risavaxna safni mynda Johns
Ford sem kemur nú einnig út fyrir jólin. Boxið sem
geymir mynddiskana líkist helst risavaxinni „kaffi-
borðsbók“ og geymir raunar eina slíka ásamt eft-
irprentunum af gömlum prógrömmum. Mestu
skipta auðvitað þó myndirnar sjálfar, tuttugu og
fjórar talsins, frá Just Pals (1920) til What Price
Glory (1952). Nokkrar myndanna hafa vissulega
komið út áður, þ.á m. Drums Along the Mohawk
(1939) og The Grapes of Wrath (1940) hjá Fox-
fyrirtækinu sjálfu en Young Mr. Lincoln (1939) hjá
Criterion og The Prisoner of Shark Island (1936)
hjá Masters of Cinema. Flestar hafa þó verið ófá-
anlegar um áratugaskeið og því hér um að ræða
fjársjóð kvikmynda ekki aðeins fyrir aðdáendur
Ford heldur alla með snefil af áhuga á sögu kvik-
myndalistarinnar. Ennfremur fylgir flestum
myndunum talsvert ítarefni, sumar eru boðnar í
fleiri en einni útgáfu, heimildarmyndir þær er
Ford gerði á árum seinni heimsstyrjaldarinnar er
hér einnig að finna ásamt nýrri heimildarmynd um
samstarf Ford og Darryls F. Zanuck, helsta fram-
leiðanda Fox-stúdíósins. Rúsínan í pylsuendanum:
Ef vel tekst til með sölu (við skulum ekki halda að
Hollywood-risarnir séu að setja þetta á markað af
einhverri greiðvikni…) lofar Fox frekari útgáfu
með ófáanlegum myndum leikstjóra á borð við
Friedrich W. Murnau og Frank Borzage.
John Ford og Blade Runner
SJÓNARHORN »Ný útgáfa Warner á Blade Runner og tuttugu og fjögurra mynda
sett Fox af myndum sem John Ford framleiddi á sínum tíma fyrir
stúdíóið slá þó öllu öðru við sem þau hafa boðið kvikmyndaunnendum
upp á fram að þessu.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
A
llt þar til Todd Haynes réðst í að
gera kvikmyndina I’m Not There
(Ég er fjarverandi) hafði Bob
Dylan staðfastlega neitað að
veita samþykki fyrir dramatískri
kvikmyndaframsetningu af
nokkru tagi á ævi sinni og ferli. Haynes leitaði
fyrst til Dylans í von um að fá leyfi til að nota
eitthvað af tónlist hans í mynd sinni, en Dylan
leist svo vel á bæði söguhugmyndina og kvik-
myndagerðarmanninn að hann gaf Haynes fullt
leyfi til að moða úr ævi sinni og tónlist að vild.
Ástæðan fyrir þessari skyndilegu stefnubreyt-
ingu Dylans er kannski sú að nálgun mynd-
arinnar við Bob Dylan er laus við tilraunir til
þess að upphefja hann eða framsetja endanlega
túlkun eða endursköpun á lífi hans. I’m Not
There má fremur lýsa sem mósaíkmynd sem er
innblásin af ævi og verkum Dylans, en saga
hans er sögð í gegnum ólíkar persónur sem allar
skírskota til ólíkra tímabila í ferli Dylans og
mismunandi hliða á listamanninum og goðsögn-
inni. Fimm ólíkir leikarar bregða sér í táknræn
hlutverk Dylans í myndinni, en þar á meðal eru
leikkonan Cate Blanchett og hinn ellefu ára
gamli Marcus Carl Franklin sem túlkar Bob
Dylan á tónlistarlegum mótunarárum hans.
Kvikmyndin hefur vakið mikla athygli fyrir
skapandi nálgun sína við ævisöguformið og þá
leið sem hún fer í þeirri viðleitni að gera flók-
inni ævi og sköpun eins áhrifamesta tónlistar-
manns 20. aldarinnar skil.
Túlkun Todd Haynes á Dylan
Bandaríkjamaðurinn Todd Haynes á áhugaverð-
an feril að baki, og hafa myndir hans vakið at-
hygli fyrir frumlegar aðferðir og áleitin umfjöll-
unarefni. Næstnýjasta mynd Haynes, Far from
Heaven, er sú sem hvað mesta viðurkenningu
hefur hlotið, en hún fjallar um kynferðis- og
kynþáttatengd boð og bönn á 6. áratugnum í
Bandaríkjunum. Þá hefur Haynes tvívegis áður
tekist á við rokkgoðsagnir á óhefðbundinn hátt.
Í stuttmyndinni Superstar eru barbídúkkur not-
aðar til þess að segja sögu af baráttu söngkonu
hljómsveitarinnar The Carpenters við lystarstol.
Haynes lagði til atlögu við aðra rokkgoðsögn í
kvikmyndinni Velvet Goldmine, sem fjallar á
óbeinan hátt um David Bowie þegar glamrokkt-
ímabilið stóð sem hæst.
Haynes segist fyrst hafa byrjað að pæla í I’m
Not There þegar hann var að skrifa handritið að
Far from Heaven. Eitt af því sem Haynes tók
eftir þegar hann velti ævi Dylans fyrir sér voru
þau stöðugu umskipti sem Dylan hefur farið í
gegnum á ferli sínum. Hann hefur ávallt leitast
við að endurnýja tónlistarsköpun sína, og þá
gjarnan þvert á væntingar áhangenda sinna, en
segja má að hann hafi alla tíð glímt við afleið-
ingar þess að hafa sagt skilið við þá grúppu póli-
tískt róttækra þjóðlagasöngvara sem hyllti hann
sem boðbera nýrra tíma á umrótsskeiði 7. ára-
tugarins. Haynes ákvað að eina leiðin til þess að
takast á við sögu Bobs Dylans væri sú að vinna
út frá þessum umbreytingum, gera hamskipti
Dylans að undirstöðu frásagnarinnar og leið-
arstefi. Úr varð að hann ákvað að lýsa ævi Dyl-
ans í gegnum nokkrar ólíkar sögur, með ólíkum
persónum og leikendum. Þannig á skírskotunin
til ævi Dylans sér ekki stað í gegnum eftirlík-
ingu af veruleikanum, heldur tákn sem vinna
fremur með vísanir í tímabil á ferli Dylans,
texta hans og tónlist, og þá togstreitu sem hann
hefur glímt við.
Blökkudrengurinn Woody (Marcus Carl
Franklin) er aðalsöguhetjan í þætti sem helg-
aður er mótunarárum Dylans sem tónlistar-
manns, og endurspeglar tilraun miðstéttarstráks
af gyðingaættum úr mið-vestrinu til þess að um-
skapa sjálfan sig sem farandsöngvara í anda
Woodys Guthries. Í kafla sem fjallar um tímabil-
ið þegar Dylan vakti fyrst athygli fyrir pólitíska
þjóðlagatónlist leikur Christian Bale hinn dula
og upphafna Jack Rollins, sem hylltur er sem
rödd nýrrar kynslóðar í réttindabaráttu 7. ára-
tugarins. Rollins birtist síðar í myndinni um-
skapaður sem predikari kristins söfnuðar í Kali-
forníu, og er þar með vísað til þess tímabils
þegar Dylan reif sig upp úr vímuefnaneyslu og
frelsaðist til kristinnar trúar. Cate Blanchett
túlkar tónlistarmanninn í hlutverki sem minnir
hvað áþreifanlegast á Bob Dylan. Hún leikur
persónuna Jude, en sá kafli er helgaður tíma-
bilinu eftir að Dylan hélt fyrst rafmagnaða tón-
leika og fékk alla þjóðlagakredsuna og stóran
hluta aðdáenda sinna upp á móti sér fyrir vikið.
Í tónleikaferðalagi til Englands leggst Jude í
sukk, hagar sér eins og asni og snýr út úr
spurningum fréttamanns sem eltir hann á rönd-
um og ávítar hann fyrir að bregðast hugsjónum
sínum. Fjölskyldu- og einkalíf Dylans er tekið
fyrir í gegnum persónuna Robbie (Heath Led-
ger), leikara sem túlkar Dylan í ævisögulegri
kvikmynd um kappann. Sá kafli myndarinnar
sem talist getur einna mest afstrakt er sá sem
fjallar um einsetumanninn Billy (Richard Gere),
sá reynist vera Billy the Kid, sem flúið hefur yf-
irvöld og ofsækjendur og sest í helgan stein í
bæ þar sem tíminn virðist standa í stað og
sveitatónlistin á rætur sínar.
I’m not There tekst tvímælalaust á við goð-
sögnina Bob Dylan, en þó fyrst og fremst í því
skyni að rífa hana niður, velta henni við og síð-
ast en ekki síst draga fram hvernig Dylan hefur
sjálfur verið á stöðugum flótta undan eigin goð-
sagnargervingu, neitar að láta upphefja sig eða
negla sig niður. Sjötti Dylan-persónuleikinn í
myndinni undirstrikar þessar vangaveltur, en
hann situr fyrir svörum í nokkurs konar yf-
irheyrslu um eigið líf. Þetta er Arthur, persóna
sem skírskotar að nafni til og í útliti til franska
ljóðskáldsins Arthurs Rimbauds, sem Dylan
heillaðist af, en þar er jafnframt vísað í bók-
menntalegar vangaveltur um vandamálin sem
fólgin eru í framsetningu á sjálfinu sem lokaðri
heild. Þannig hafnar I’m Not There hefðbundnu
formi hinnar ævisögulegu kvikmyndar um ris og
fall snillingsins, og undirstrikar þess í stað sjálf-
ið sem brotakennt og óstöðugt ferli sem er fyrir
vikið ómögulegt að fanga eða nálgast í bók-
staflegri framsetningu.
Kvikmyndin sem slík er einnig hálfgerður um-
skiptingur, því þar flakkar Haynes milli ólíkra
stíla og notar kvikmyndasögulegar vísanir til
þess að skapa stemningu og andrúmsloft sem
kallast á við feril og tónlist Dylans. Og ekki má
gleyma tónlistinni í myndinni, en þar flytja leik-
arar og ýmsar hljómsveitir lög Dylans, og þess
á milli bregður fyrir rödd Dylans sjálfs, í flutn-
ingi á lögunum sem goðsögnin hverfist um og
segja kannski allt sem segja þarf um kjarnann í
ævi Bob Dylans.
Dylan sem umskiptingur
Í kvikmyndinni I’m Not There (Ég er fjarver-
andi) tekst Todd Haynes á við ævi og feril Bobs
Dylans á vægast sagt óhefðbundinn máta.
Cate Blanchett Túlkar tónlistarmanninn í hlut-
verki sem minnir hvað áþreifanlegast á Dylan.