Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.2007, Blaðsíða 5

vondir í að leika Tsjekhov, því þeir leika hann
samkvæmt eigin stéttaskipun. Það verður allt-
af stirðbusalegt. Við reynum að gera verki
Tsjekhovs skil á eins heiðarlegan og einlægan
hátt og við getum, og eins nálægt okkur sjálf-
um og við mögulega getum. Við erum ekkert að
þykjast vera önnur en við erum.“
– Sýnið þið textanum trúnað?
„Já, við erum mjög trú textanum. Það eru
engir stælar eða gallabuxur,“ segir Baltasar og
brosir. „Það eru styttingar og aðlaganir og til-
færslur, en ekkert stórfenglegt. Reyndar eru
leikararnir færri en það er einföldun sem lét
bæði verkefnin ganga betur upp. Að mestu
leyti er verkinu sýnd mikil virðing – og að mínu
mati er það mesta virðing sem þú getur sýnt
verki, að fara inn að kjarna þess og vinna af
heiðarleika, á þínum forsendum. Ekki að
ímynda sér hvernig aðrir settu það upp.“
Hann veltir fyrir sér hugmyndinni um eitt-
hvað sem kallast hefðbundin uppfærsla á leik-
verki. „Ég hef aldrei skilið þetta orð, hefðbund-
inn. Er það samnefnari einhvers sem hefur
verið gert áður? Það er eins og máltækið „eins
og elstu menn muna“. Menn bregða oft fyrir sig
frösum sem þýða ekki neitt. Heiðarleikinn
gagnvart leikverkinu skiptir mestu.“
Vanmáttur og sjálfselska
– Þetta er orðið 120 ára gamalt verk. Hvað í því
hefur kallað svona á þig?
„Til að mynda þessi vanmáttur. Við að taka
ábyrgð á okkar eigin gjörðum, á okkar eigin lífi.
Sjálfselskan. Tvíeðlið í siðferðinu og hvað
manneskjan er breysk. Allt þetta snertir mig í
verkinu. Þetta eru hlutir sem ég sjálfur og fólk í
kringum mig er að fást við daginn út og daginn
inn. Spurningar. Þarna er maður sem er kom-
inn á miðjan aldur og er að gefast upp, hann
hefur orðið fyrir vonbrigðum með sjálfan sig
og líf sitt og er ekki maður til að takast á við
það nema á mjög vandræðalegan hátt. Á sama
tíma og mér finnst Ívanov vera algjör aumingi
finnst mér hann mjög skiljanlegur, og mjög
áþekkur mörgu sem ég þekki í sjálfum mér og
í fólki í kringum mig.“
– Tsjekhov var að skrifa um líf og aðstæður
sem hann gjörþekkti. Í Rússlandi hans tíma
var stór stétt landeigenda og efnafólks sem
vissi ekkert hvað það ætti af sér að gera og
leitaði að tilgangi.
„Ég þekki rosalega mikið af þannig fólki.“
Baltasar kímir. „Flest okkar hér á landi höfum
allt til alls og þá byrjar leitin. Þá kemur tilvist-
arkreppan, leitin að tilganginum.
Í Flatey er margt menntafólk að endurgera
gömul hús til að finna sér einhvern tilgang; til
að berjast til einangrunar og lifa í húsum sem
varla eru í vatn eða rafmagn. Til að búa til
frumstæðar aðstæður.“
Í sumar var það í fréttum að sumir húseig-
endur í Flatey voru óánægðir með að síma-
sambandi var komið á í eyjunni þegar kvik-
myndafólkið var þar að störfum. Baltasar
segir fólk hafa farið að kvarta yfir því að símar
þess tækju að hringja, en þeim datt ekki í hug
að slökkva einfaldlega á símunum.
„Það var sérstakt þegar þingmaður nokkur
fann að því að ekki hafði verið rætt við hana
hvort ætti að koma símasambandi á í eynni,
þar sem hún ætti þar hús. En ég minnist þess
ekki að það hafi verið borið undir mig þegar
ákveðið var að koma á GSM-sambandi í
Reykjavík. Þetta minnti á það þegar bændur
riðu til Reykjavíkur og mótmæltu símanum.
En það var yndislegt að vera í Flatey og
ábúendur voru okkur mjög innan handar við
alla gerð myndarinnar.“
– Tsjekhov hefur samkennd með fólki í
þessum þjóðfélagshópi og fjallar um það aftur
og aftur.
„Hann sækir persónur í sitt umhverfi. Hann
hæðist til dæmis að læknum – og var sjálfur
læknir. Hann gengur nærri sjálfum sér. Þessi
verk höfða sterkt til mín.Vegna þess hvað
langt er síðan þau voru skrifuð gefa þau manni
líka frelsi, það er hægt að losa um þau í tíma
og rúmi. Þá er sjónarhornið svo vítt í verkum
Tsjekhovs, maður er ekki að fást við einhverja
fáfengilega hluti úr nútímanum.
Raunveruleikaleikhúsi og pólitískum verk-
um hættir til að gera heiminn allan ljótan. En
ef ekki er til fegurð þá er ekki til ljótleiki. Ef
engin er ástin þá eru heldur ekki svik. Kannski
mun fólk eiga erfitt með það í þessari sýningu
að ég skil Ívanov að mörgu leyti. Ég er ekki að
dæma hann heldur leyfi fólki frekar að fara
með honum; það getur þá spurt hverju það tók
þátt í. Getur verið að það hafi vorkennt manni
sem er skíthæll og kemur illa fram við konuna
sína? Þetta er tvíeðlið sem við leikum okkur
með. Ef ástarsaga hans og Sösju væri ekki
hrífandi, þá skildum við ekki af hverju hann
léti freistast. Hún er rómantísk og falleg, en
það gleymist stundum að deyjandi kona bíður
eftir honum. En þannig er lífið. Menn falla inn
í svona lagað, því sumarnóttin getur verið svo
falleg og það getur eitthvað gerst þegar ung og
falleg kona hrífst af þér.
Við höfum forðast að dæma nokkurn af þess-
um karakterum, við höfum frekar reynt að finna
fegurðina í persónunum, án þess að fletja þær
út.“
– Er sú afstaða bæði í leikhúsinu og kvik-
myndinni?
„Já. En á meðan bíómyndin segir: þú ert að
horfa á raunveruleikann geri ég í því að láta fólk
skilja að það er í leikhúsi og það er verið að
ljúga sögu að þér. Það gleymir ekki að það er í
leikhúsi en samt lætur það sýna sér töfrabrögð
og hverfur inn í þennan heim.“
– Þarf fólk ekki að sjá bæði Brúðgumann og
leiksýninguna; báðar hliðar þíns verks?
Baltasar brosir og kinkar kolli. „Bæði verkin
munu standa án hins en ég held það væri for-
vitnilegt að sjá báðar útgáfur. Ég býst við því að
bíómyndin eigi eftir að draga að yngra fólk og
fólk sem þekkir ekki til Tjekhovs, hún gæti
væntanlega freistað þess til að sjá leiksýn-
inguna líka. Það er algjör misskilningur að
Tsjekhov þurfi að vera leiðinlegur, þótt hann
hafi því miður stundum verið settur þannig upp.
Ég vona að ég sé ekki að því núna; ég reyni að
vera heiðarlegur gagnvart verkinu en samt hafa
það skemmtilegt, en þannig er nú lífið líka.“
Það brennur mikið á mér
– Ef við veltum fyrir okkur framhaldinu hafa
þessi tvö form ólík líf. Leiksýningin er frekar
bundin leikhúsinu er bíóið, þótt þú hafir nú
flakkað um með Pétur Gaut. Það er auðveldara
að senda kvikmynd að heiman.
„Þegar er mikill áhugi fyrir myndinni – en
það er áhugi fyrir verkefnunum báðum. Ég hef
þó ekki viljað eyða of miklu púðri í að kynna
þetta fyrr en ég sé endanlega hvað ég er með í
höndunum. Það er ekki að ég efist neitt um það,
heldur að orkan fer þá í vitlausa hluti.
Það væri spennandi að geta sýnt verkin sam-
an, þótt það sé líklegra að þegar upp verður
staðið muni myndin ferðast meira. Hún þarf
bara DVD-disk. Og stendur líka alveg fyrir
sínu.
Í seinni tíð hef ég ekkert lagt neina ofur-
áherslu á það hvert myndirnar mínar fara. Þær
fara víða, víðar en margar kvikmyndir, en ég
hef meiri áhuga á að búa þær til. Framhaldið
verður svo að ráðast.
Á þessum tímapunkti vil ég vinna. Það brenn-
ur mikið á mér og ég vil vinna og skapa verk en
ekki eyða öllum mínum tíma í flugvélum og á
kvikmyndahátíðum.“
– Þú ætlar ekki að ráðast í Tsjekhov-seríu,
taka næsta leikrit fyrir að loknu þessu?
„Nei. Ég er með nokkur leikhúsverkefni í
skoðun úti í heimi og svo töluvert af kvikmynda-
verkefnum sem ég þarf að taka afstöðu til. En
ég ákvað að eftir þessa törn ætlaði ég að draga
andann djúpt og hugsa um hvert leiðin liggur.
Leyfa þessu að klárast og taka eina, tvær vikur
bara í að hugsa.“
Kaffibollinn er tæmdur og í Þjóðleikhúsinu
handan við götuna bíða tæknimenn og leikarar
eftir áliti og hugmyndum leikstjórans. Það
styttist í frumsýninguna en fyrst eru það fleiri
stuttar nætur.
ætta og allt lagt undir
»Kannski mun fólk eiga
erfitt með það í þessari
sýningu að ég skil Ívanov að
mörgu leyti. Ég er ekki að
dæma hann heldur leyfi
fólki frekar að fara með
honum; það getur þá spurt
hverju það tók þátt í. Getur
verið að það hafi vorkennt
manni sem er skíthæll og
kemur illa fram við konuna
sína? Þetta er tvíeðlið sem
við leikum okkur með. Ef
ástarsaga hans og Sösju
væri ekki hrífandi þá
skildum við ekki afhverju
hann léti freistast.
Í HNOTSKURN
» Ívanov var áður drífandi at-hafnamaður en er nú útbrunninn,
aðeins hálffertugur að aldri. Hann
hefur ekki vilja til eins eða neins og
sinnir vart veikri eiginkonu sinni.
Ung og fögur menntakona, Sasha,
verður ástfangin af Ívanov og einset-
ur sér að bjarga honum.
»Leikritinu hefur verið lýst semóvenjulegri ástarsögu þar sem
stutt er milli hláturs og gráts. Verk-
ið fjallar meðal annars um sjálfs-
elsku og vanmátt mannsins til að
takast á við sjálfan sig og umhverfi
sitt.
»Titilhlutverkið leikur HilmirSnær Guðnason og konurnar í lífi
hans leika Margrét Vilhjálmsdóttir
og Laufey Elíasdóttir. Með önnur
hlutverk fara Ilmur Kristjánsdóttir,
Jóhann Sigurðarson, Ólafía Hrönn
Jónsdóttir, Ólafur Egill Egilsson,
Ólafur Darri Ólafsson og Þröstur
Leó Gunnarsson. Leikmyndahönnuð-
ur er Grétar Reynisson, Helga I.
Stefánsdóttir hannar búninga, Sig-
uður Bjóla sér um hljóðmynd og Páll
Ragnarsson lýsingu.
»Aðlögun Baltasars Kormáks á Ív-anov er systurverkefni kvikmynd-
arinnar Brúðgumans,sem var tekin
upp í Flatey á Breiðarfirði í sumar.
Úr Brúðgumanum „Eins og að lifa í draumi,“ segir Baltasar Kormákur um þær vikur í sumar, er unnið var að tökum á Brúðgumanum í Flatey.
MORGUNBLAÐIÐ SATURDAY 22. DECEMBER 2007 5