Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.2007, Blaðsíða 11

Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Í
LITBRIGÐI galdranna kasta guðirnir
teningum um leið og þeir spila upp á ör-
lög sögupersónanna. Í síðustu viku féllu
teningarnir svo óheppilega fyrir höf-
undinn sjálfan, Terry Pratchett, sem
greindist með sjaldgæft afbrigði af alz-
heimer-sjúkdómnum. Þessi breski fantasíuhöf-
undur á sér stóran aðdáendahóp hérlendis, en
þeir sem gerst þekkja setja hann oft á sama stall
og höfunda á borð við Tolkien og Douglas Adams.
Hann er brattur þrátt fyrir veikindin og hyggur á
áframhaldandi skriftir. Íslenskir aðdáendur hans
fengu þó góðar fréttir á móti – fyrsta bókin í Disk-
heimaseríunni er loksins komin út á íslensku. Lit-
brigði galdranna heitir hún, The Colour of Magic
á ensku, en það er Jón Daníelsson sem þýðir. Þar
er þó heilmikið verk óunnið enn, því serían telur
nú þegar einar 36 bækur – en hingað til hafa að-
eins komið út á íslensku tvær bækur eftir Pratc-
hett, báðar úr minna þekktari seríu (Ævintýri
nálfanna).
Heimurinn sem Pratchett skapar er ævintýra-
legur og íbúar hans eru ekki síður hræddir við að
falla af brún flatrar jarðar en íbúar miðalda voru.
Diskheimurinn sækir í goðsöguna um veröldina á
baki fjögurra fíla sem sjálfir hvíla á baki risa-
skjaldböku og innan þessa heims má finna ill-
skeyttar ferðakistur, tröll og villimenn. Í aðal-
hlutverki í þessu fyrsta ævintýri seríunnar er
mislukkaður galdramaður og ferðalangur sem
ávallt trúir á hið góða í öllum, líka þeim sem vilja
hann feigan, og minnir sá óneitanlega nokkuð á
Altúngu, lærimeistara Birtíngs. Vinsældir Pratc-
hetts eru miklar í Bretlandi og hann er meðal
annars stolnasti höfundur Bretlands og virðast
búðahnuplarar hafa sérstakt dálæti á Disk-
heimum hans.
Endurbætur á Snorra-Eddu
Ævintýraheimurinn sem Joanne Harris skrifar
um í Rúnatáknum er öllu nærtækari okkur Ís-
lendingum en Diskheimar Pratchetts. Fremst í
bókinni má finna kunnuglegan heim Snorra-Eddu
þar sem Ásgarður, Bifröst, Hel og Niflheimar
hverfast utan um Yggdrasil, tré heimsins. En
þarna eru líka aðrir heimar sem hvergi finnast í
handritunum, enda gerist sagan eftir Ragnarök,
þar sem goðin hafa lifað af en eru ekki máttug
sem fyrr og í stað þess að trúa á goðin þá trúa allir
á Regluna, sem vísar eilíflega í hina góðu bók og
virðist óneitanlega standa fyrir kristnina sem
hrakti hina norrænu guði úr átrúnaði manna.
Upphafleg hvöt Harris til þess að skrifa bókina
var hversu rýr henni þótti goðafræðin vera í Edd-
unni og segir hún hina kristnu miðaldaskrásetj-
ara, sumsé Snorra Sturluson, afbaka ýmislegt. En
aðalpersóna Rúnatákna er þó ekki komin úr goða-
fræðinni, heldur er það Malla Smiðs, ung stúlka
sem lærir um rúnagaldra og gömlu goðin af föru-
manni nokkrum.
Harris var raunar aðeins nítján ára þegar hún
kláraði þúsund síðna handrit að bókinni Nornaljós
(Witchlight), verki sem hún hafði byrjað að hug-
leiða fjórtán ára gömul. Hún fékkst ekki útgefin
þá en mörgum árum seinna, þegar Harris var orð-
in vel þekktur höfundur fullorðinsbóka, fór hún að
lesa upp úr handritinu fyrir unga dóttur sína sem
í kjölfarið lagði að mömmunni að gefa þetta út.
Það er Kristín R. Thorlacius sem þýðir bókina.
Sú bók sem kom Harris á kortið var þó Choco-
lat, sem margir kannast við sem bíómynd með
hinum súkkulaðisætu Juliette Binoche og Johnny
Depp. Sú saga kemur einnig út á íslensku fyrir
þessi jól undir heitinu Súkkulaði, en það er ein-
mitt varan sem Vianne Roth hefur að selja í
franska smábænum Lansquenet. Búðin stendur
beint á móti kirkju staðarins og lítur séra Rey-
naud á súkkulaðisöluna sem sérstaka ógn við
kristnina og góða siði, enda öllum ljóst að súkku-
laðiástríðan er rammheiðin eins og öll þessi vafa-
sömu páskaegg vitna um. Þegar blásið er til
súkkulaðihátíðar er guðsmanninum svo nóg boðið.
Það er ísfirska skáldið í Helsinki, Eiríkur Örn
Norðdahl, sem þýðir en hann lætur sér bresk-
franskt súkkulaði ekki duga heldur þýðir einnig
eina strákasögu af gamla skólanum.
Aldrei of ungur til að deyja
Umrædd strákasaga heitir Heljarþröm og er önn-
ur bókin í seríu Anthonys Horowitz um Alex Ri-
der. Alex þessi er skólapiltur í gagnfræðaskóla en
sinnir einnig leyniþjónustustörfum fyrir bresku
leyniþjónustuna MI6. Fyrsta bókin hét Þrumu-
fleygur og kynnti káputextinn Rider til sögunnar
með þessum orðum; þú ert aldrei of ungur til að
deyja. Slík ljóðlist minnir óneitanlega á njósnara
hennar hátignar, James Bond, og er Rider aug-
ljóslega hugsaður sem eins konar drengjaútgáfa
af Bond, þótt hann sé öllu nútímalegri í háttum og
ekki sami kvennabósinn enn – þótt það komi
kannski með aldrinum. Umrædd Heljarþröm er
einkaskóli hátt í svissnesku Ölpunum fyrir vand-
ræðadrengi frá ríkmannsheimilum. Feður tveggja
nemenda á Heljarþröm eru myrtir hvor í sínu
heimshorninu og vera sona þeirra beggja í skól-
anum er það eina sem tengir morðin tvö – og skilj-
anlega er Rider sjálfkjörinn í verkefnið, enda
leyniþjónustumenn á heimavistarskólaaldri ekki á
hverju strái. Rider þráir þó það heitast að vera
bara venjulegur unglingur – og raunar má ímynda
sér að þetta ástand sé hreinlega uppskriftin að
ógæfu manneskjunnar, á meðan hetjurnar
dreymir um að vera venjulegar lýsir dómur In-
dependent on Sunday ágætlega draumum með-
aljónsins: „Dagdraumur hvers einasta skóla-
stráks.“
Titill bókarinnar á frummálinu er Point Blanc,
en það vekur nokkra athygli að bandaríska útgáf-
an heitir Point Blank, og ljóst að bandarísk ung-
menni hafa ekki verið talin líkleg til þess að skilja
orðaleiki sem vísa í hæsta fjall Alpanna. Leslata
lesendur má svo gleðja með því að þegar er búið
að kvikmynda Þrumufleyg og mynd byggð á Helj-
arþröm er á leiðinni.
Horowitz nægir ekki að skrifa eina seríu og
Þorvaldur Kristjánsson hefur þýtt fyrstu bókina
úr annarri seríu höfundarins. Bókin heitir Gátt
hrafnsins og er hluti af seríunni Máttur fimm-
unnar. Þessi máttuga fimma samanstendur af
fimm fjórtán ára unglingum sem berjast við yf-
irnáttúrlega reglu sem kallast einfaldlega „Hinir
gömlu“. Á frummálinu hafa þegar verið skrifaðar
tvær bækur til viðbótar og sú fyrri er væntanleg á
íslensku á næsta ári undir heitinu Helstjarnan,
það er meira að segja búið að hanna kápumynd og
hana má sjá aftan á bókarkápu fyrstu bókarinnar.
Heimurinn eftir ragnarök
Hér skoðum við þrjá breska höfunda sem herja
nú stíft á Íslandsmarkað, en eftir þessa þrjá höf-
unda koma fimm bækur út á íslensku fyrir þessi
jól. Flestar eru þær helst stílaðar á börn og ung-
linga en þó er einn ljúffengur súkkulaðimoli fyr-
ir hina fullorðnu – sem þeir geta þóst borða á
meðan þeir stelast í bækur afkvæmanna.
Anthonys Horowitz Joanne Harris Terry Pratchett
MORGUNBLAÐIÐ SATURDAY 22. DECEMBER 2007 11
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Hið íslenska bókmenntafélagsendir nú frá sér þrjú ný rit
í flokki Lærdómsrita Bókmennta-
félagsins.
Óraplágan eft-
ir Slavoj Žižek,
Haukur Már
Helgason þýddi
en inngangur er
eftir Andra
Fannar Ottósson
og Steinar Örn
Atlason.
Slóvenski
heimspeking-
urinn Slavoj Žižek er í hópi þekkt-
ustu samfélagsrýna samtímans og
vakti mikla athygli þegar hann
sótti Ísland heim í mars á þessu
ári. Hér birtist loks fyrsta rit hans
á íslensku. Óraplágan er vits-
munalegt ferðalag þar sem vís-
unum í alþekktar kvikmyndir og
hversdagsleg menningarfyrirbæri
er blandað saman við kenningar
heimspekinga. Þess má geta, að
Slavoj Žižek mun verða gestur
Hins íslenska bókmenntafélags
hérlendis í lok janúar næstkom-
andi og flytja fyrirlestra, sem nán-
ar verða auglýstir síðar.
Um holdgun Orðsins eftir Aþan-
asíus frá Alexandríu, Kristinn Óla-
son Skálholtsrektor þýddi en inn-
gangur er eftir Einar
Sigurbjörnsson.
Aþanasíus frá Alexandríu, einn
kirkjufeðranna, var einn áhrifa-
mesti hugsuður frumkristninnar.
Hugmyndir hans um eðli heilagrar
þrenningar höfðu mótandi áhrif á
helstu kennisetningar kirkjunnar
og má t.d. sjá merki þeirra í
trúarjátningu kristinna manna nú-
tímans.
Um trúarbrögðin: Ræður handa
menntamönnum sem fyrirlíta þau
eftir Friedrich Schleiermacher.
Jón Árni Jónsson þýddi en inn-
gangur er eftir Sigurjón Árna
Eyjólfsson.
Schleiermacher (1768–1834) var
þýskur guðfræðingur og heim-
spekingur og hefur stundum verið
kallaður faðir nútíma mótmæl-
endaguðfræði. Í þessu riti rís
Schleiermacher gegn skynsem-
ishyggju og kaldri rökhyggju upp-
lýsingarinnar og skilgreinir trúar-
brögðin í tengslum við upplifun
mannsins, það sem snertir hjarta
hans eða innsta veruleika.
  
Söngvarnir frá Písa teljast tilstórvirkja í ljóðabókmenntum
Vesturlanda og eru að margra
mati hápunkturinn í hinu mikla
æviverki Ezra Pound sem hann
nefnir Cantos. Ljóðaflokkurinn er
ortur í fangabúðum Bandaríkja-
hers norðan við Písa á Ítalíu 1945,
en þar sat Pound um nokkurra
mánaða skeið, ákærður fyrir land-
ráð og með dauðadóm vokandi yfir
sér. Hann gerir upp líf sitt og les
brot úr því saman við rústir Evr-
ópu sem og við leiftur úr liðinni
sögu og þá goðsagnakjarna sem
hann taldi óforgengilega.
Þýðandi er Magnús Sigurðsson
sem einnig ritar ítarlegan inn-
gang. Ritstjóri er Ástráður Ey-
steinsson.
  
Komin eru út hjá Stofnun ÁrnaMagnússonar í íslenskum
fræðum Ljóðmæli séra Einars
Sigurðssonar
(1539-1626) sem
jafnan er kennd-
ur við Eydali
(Heydali) í
Breiðdal en þar
var hann prestur
frá 1590 til dán-
ardægurs.
Einar Sigurðs-
son var höfuð-
skáld þjóðarinnar í árdaga lút-
ersks siðar hér á landi og í
miklum metum hjá Guðbrandi
biskupi Þorlákssyni sem sést af
því að megnið af fyrri hluta Vísna-
bókar, þeirrar sem biskup gaf út á
Hólum 1612, er eftir séra Einar.
BÆKUR
Slavoj Žižek
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
Heilsíður í Fréttablaðinu stóðu vandræða-lega nálægt hvor annari laugardaginn15. des: Önnur kynnti bókina Hnotiðum hamingjuna eftir Daniel Gilbert
(Skuggi 2007) og hin auglýsti kvikmynd um bókina
Leyndarmálið eftir Rhonda Byrne (Salka 2007).
Bækurnar eiga það sammerkt að fjalla báðar um
leitina að hamingjunni. Leyndarmálið um lykilinn
að farsælu lífi og Hnotið um hamingjuna um efann
og sjálfsblekkinguna í þessari endalausu leit.
Leyndarmálið er meðal mest lesnu bóka ársins á
Íslandi og því er svo sannarlega tími til kominn á
bók sem veitir innsýn í annað leyndarmál.
Flestar bækur um leitina að hamingjunni veita
uppskriftir að gæfuríku lífi og höfundar þeirra
birta jafnvel topp tíu lista yfir helstu leiðirnar. Bók
bandaríska sálfræðingsins Daniels Gilberts gengur
þvert á þessa hefð og fjallar fremur um helstu
hætturnar á veginum til betra lífs. Hún fjallar um
mannsheilann og nauðsyn þess að þekkja völund-
arhús hugans.
Fyrirframgefin forsenda í mannlífinu er að allir
leiti, þrái og stefni að hamingju. Ýmsar aukaverk-
anir fylgja þessari innri þrá einstaklingana. Flestir
virðast hafa tilhneigingu til að vera bjartsýnir og
opnir fyrir möguleikum og margir temja sér að sjá
ævinlega fyrir sér: bjarta framtíð. „Maður verður
að vera bjartsýnn – er það ekki eina sem dugar?“
segir fólk. Það ímyndar sér sig sjálft þar sem mark-
miðum er náð og sælan breiðist út. Sá er galli á gjöf
Njarðar að slík bjartsýni er blind á ókostina sem
fylgja með. Óneitanlega verða margir því fyrir von-
brigðum.
Enginn getur upplýst hvaða líferni leiðir óyggj-
andi til gæfu– það er leyndarmálið. Flestar vís-
bendingar sem greina má í umhverfinu veita upp-
lýsingar um hvað beri að forðast. Boðorðin tíu til
dæmis fjalla fremur um hvað beri að forðast en
hvað beri að sækjast eftir. Þau eru ytri rammi
mannlegrar athafnasemi. Góð bók um farsælt líf-
erni varpar því fyrst og fremst ljósi á þennan
ramma. Höfundur slíkrar bókar getur þó ef til vill
bent á einstaka vænlega möguleika til vinnings.
Viðhorf Vesturlandabúa til tímans er ein af meg-
inástæðum eirðarleysis og því að hugur manns er
iðulega hálfur utan seilingar. Tíminn í huga okkar
er lína sem liggur þráðbeint inn í endalausa framtíð
sem virðist full af feikilegum tækifærum. Van-
sældin felst aftur á móti í glötuðum tækifærum til
að njóta nýliðinna stunda og að framtíðin er ekki öll
þar sem hún er séð.
Ef rannsóknarniðurstöður um mannsheilann eru
skoðaðar kemur margt undan hugarteppinu. Kost-
urinn við bókina Hnotið um hamingjuna er að höf-
undurinn fjallar um ókosti mannshugans. For-
dómar og sjálfsblekking leynist í skúmaskotum og
minnið skáldar upp fortíð sem aldrei var og áttaviti
ímyndunaraflsins vísar oft þangað sem ekki er land
fyrir stafni.
Þrátt fyrir allt virðast flestallir nokkuð sáttir
óháð stöðu eða búsetu. Sennilega er það vegna þess
að þeir skapa sér lífsramma og búa innan hans
misseri eftir misseri, hring eftir hring og njóta end-
urtekningarinnar. Jafnvel þótt reglulega sé breytt
til hefur það ekki veruleg áhrif. Og þó!
Fullyrðingin „Loksins! Loksins!“ var yfirskrift
auglýsingarinnar um bókina/myndina Leynd-
armálið. „Vonbrigði með hamingjuna“ var yf-
irskriftin á kynningu bókar Daniels Gilberts. Hvor
er marktæk? Hvorug eða báðar. Bjartsýnin og ef-
inn mega gjarnan haldast í hendur á veginum til
hamingju.
En hvert er þá leyndarmálið? Sagnarandinn let-
ur en hvetur ekki. Hann býr aðeins yfir upplýs-
ingum um hvað skuli forðast en veit ekki hvað beri
að gera. Hamingjuleitin er af þeim sökum spenn-
andi tilraun sem verður ekki endurtekin.
ERINDI »Enginn getur upplýst hvaða
líferni leiðir til hamingju – það
er leyndarmálið!
Hamingjuleitin er
spennandi tilraun