Morgunblaðið - 18.01.2007, Síða 30

30 FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FYRIR allnokkru var þáttur um
kvikmyndagerðarkonu í umsjá Við-
ars Eggertssonar. Í þessum þætti
Viðars, sem er ágætur útvarps-
maður, var fjallað um kvikmynd föð-
ur okkar Ágirnd og aðkomu Svölu
Hannesdóttur að gerð hennar.
Þar sem umfjöllunin var full af
röngum fullyrðingum hafði ég sam-
band við þáttarstjórnandann, sem
tók vel í að gera þátt um föður okkar
Óskar Gíslason ljósmyndara og kvik-
myndagerðarmann.
Ég var að vonum ánægður með að
nú yrðu leiðréttar þær ambögur sem
komu fram í fyrri þætti. Satt best að
segja hélt ég að nú yrði rætt um kvik-
myndir föður okkar, afrekin sem
hann vann á því sviði.
Það var nú öðru nær. Viðar fékk til
þeirrar upplýsingar Gísla Alfreðsson
og Sigríði Óskarsdóttur. Með hvaða
hætti þau voru valin var ekki við mig
eða systur mína rætt.
Þvílík firra, í stað þess að fjalla um
kvikmyndirnar og afrekin sem hann
vann á því sviði án nokkurra styrkja
eða aðstoðar þess opinbera, var með
mjög ósmekklegum hætti fjallað um
veikindi systkina okkar og andlát, um
skilnað foreldra okkar, sem kom
kvikmyndagerð föður okkar ekkert
við.
Það er alveg víst að þær mann-
eskjur sem faðir okkar átti mest að
þakka voru móðir okkar og Þorleifur
Þorleifsson, sem var snillingur en
hann gerði öll kvikmyndahandritin
fyrir myndir pabba. Þá leikstýrði
Ævar Kvaran flestum leiknu mynd-
um hans.
Kvikmyndin „Ágirnd“
Forsagan var sú að til pabba kom
ung stúlka, sem verið hafði í leiklist-
arskóla Ævars frænda okkar. Svala
Hannesdóttir hét hún. Hún sýndi
pabba handrit að látbragðsleik. Ekki
þarf að orðlengja það frekar. Pabbi
ákvað að gera kvikmynd um verkið
og að ráði Ævars leikstýrði Svala
leiknum.
Ég ítreka það að hennar eina að-
koma að gerð myndarinnar var hand-
rit, sem Þorleifur Þorleifsson byggði
kvikmyndahandritið á.
Eins og áðan var sagt voru engir
sjóðir eða opinberir styrkir. Þess
vegna fékk pabbi lítt eða óþekkta
leikara (allir góðir) til að leika í
myndum sínum. Fólk sem var ekki
með háar launakröfur og vissi það
fyrirfram að launagreiðslur færu eft-
ir gengi myndanna.
Þetta var nokkuð, sem allir sættu
sig við að örfáum undanskildum og
var Svala ein þeirra.
Á þessum tíma var yfirstjórn ís-
lensku kirkjunnar full af íhaldssemi,
hræsnisfull og kannski ekki mikið
þróuð frá aflátstökum eða galdra-
brennum.
Það var því ekki furða þó þáver-
andi biskupi fyndist það mikil ósvinna
að gera og hvað þá sýna almenningi
kvikmynd, þar sem prestur sést stela
hálsfesti af deyjandi konu. Og að
beiðni biskups stöðvaði lögreglustjór-
inn í Reykjavík sýningar á myndinni.
Þegar sýningar hófust eftir þessa
stöðvun var lítil aðsókn
þannig að hún bar sig
aldrei.
Ég vil, svo ekki verði
um villst, segja að pabbi
var mjög trúaður þó
hann bæri það ekki á
torg. Einnig fannst mér
út í hött að ætla að það að
koma að gerð mynd-
arinnar hefði valdið þeim
pabba og Svölu ógæfu.
Þvílíkt bull. Það rétta er
að Svala var, að því er
mér skilst, ólánsmann-
eskja, en ég fullyrði að
það tengist myndinni
„Ágirnd“ ekki á nokkurn
hátt.
Hvað pabba varðar þá
var hann gæfumaður alla
tíð. Hann fékk að starfa við það sem
hann elskaði og átti hug hans allan.
Pabbi var tvígiftur og ekki var hann
lánlaus þar.
Föstudaginn 29. desember síðast-
liðinn birtist grein í Morgunblaðinu
eftir Bergþóru Jónsdóttur, þar sem
kom fram eins og fyrr segir að Svala
hefði komið að handriti að „Ágirnd“
(leikverki) sem notað var sem grunn-
ur að kvikmyndahandriti, sem eins
og áður var sagt var samið af Þorleifi
Þorleifssyni. En víst er um það að
hún leikstýrði myndinni. Ég held að
þeir sem hafa verið að reyna að upp-
hefja Svölu á kostnað föður okkar
ættu að líta til þess, að hann var einn
af örfáum, sem gáfu henni tækifæri.
Varðandi fáránlegar vangaveltur um
hver sé höfundur kvikmyndar þá er
það augljóst að kvikmynd verður
ekki gerð nema framleiðandi fáist.
Það verður ekki kvikmynd þó ótal
handrit séu gerð. Að endingu vil ég
benda á að pabbi var fyrstur kvik-
myndagerðarmanna til að fá fálka-
orðuna.
Hins vegar hefur íslenska ríkið
(menntamálaráðuneytið) ekki sýnt
minningu pabba eða verkum hans
þann sóma sem hann á skilið.
Þess má geta að við erfingjar Ósk-
ars Gíslasonar þurftum að fá lög-
fræðiaðstoð til að stöðva síend-
urteknar gripdeildir RÚV á verkum
pabba. Síðan hafa verk pabba verið
ósýnileg á þeim bæ.
Um kvikmyndina Ágirnd
Alvar Óskarsson og Klara J.
Óskarsdóttir gera athugasemd-
ir við umfjöllun um kvikmynd
Óskars Gíslasonar, „Ágirnd“, í
þætti Viðars Eggertssonar og
skrifum í Morgunblaðinu
» Þess má geta að viðerfingjar Óskars
Gíslasonar þurftum að
fá lögfræðiaðstoð til að
stöðva síendurteknar
gripdeildir RÚV á verk-
um pabba. Síðan hafa
verk pabba verið ósýni-
leg á þeim bæ.
Óskar Gíslason
Höfundar eru börn Óskars Gíslasonar
kvikmyndagerðarmanns.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Á UNDANFÖRNUM árum hefur
ferðaþjónusta á Íslandi vaxið mjög
hratt. Fjölgun ferða-
manna hefur verið um-
talsvert meiri en spár
gerðu ráð fyrir. Í fyrra
fjölgaði ferðamönnum
til landsins um 12,9%,
en þá komu um 420
þúsund erlendir gestir
til Íslands. Við þá tölu
má svo bæta ferða-
mönnum sem komu
með skemmti-
ferðaskipum, en þeir
voru um 55 þúsund,
skv. frétt frá Ferða-
málastofu.
Á síðustu árum hafa ýmsir aðilar
spáð um þróun fjölda ferðamanna til
Íslands. Reyndin hefur orðið sú að
oftast hefur fjöldi ferðamanna til
landsins verið mun meiri en þær
spár hafa sagt til um. Með hliðsjón
af spám og fjölgun á undanförnum
árum, má gera ráð fyrir að ferða-
menn hingað til lands verði orðnir
um milljón árið 2015.
Þetta leiðir hugann að því hvort
við verðum í stakk búin til að taka á
móti öllu þessu fólki, þegar þar að
kemur. Hafa þessar spár verið tekn-
ar með í reikninginn þegar unnið er
að stefnumótun byggðarlaga og
skipulagi til framtíðar. Nú, árið
2007, greinir menn á um hvort
ástæða sé til að byggja tvær akrein-
ar í hvora átt á Hellisheiði, eða hvort
ein og hálf akrein sé nægileg. Ótrú-
legt, á sama tíma og það getur tekið
á annan klukkutíma að komast ak-
andi milli Selfoss og
Reykjavíkur á föstu-
dags- og sunnudags-
kvöldum yfir sumarið.
Tvöföldun fjölda ferða-
manna á komandi árum
mun leiða af sér að bíl-
um í umferðinni á eftir
að fjölga gríðarlega.
Verður vegakerfið á Ís-
landi tilbúið að taka á
móti þeirri fjölgun?
Ferðavenjur fólks
hafa verið að breytast á
undanförnum árum.
Nú, meðal annars með
tilkomu Internetsins, eru ferðamenn
mun sjálfstæðari en áður hvað
skipulagningu ferðalaga varðar.
Fleiri ferðamenn koma nú á eigin
vegum, þeir velja bílaleigubíla frek-
ar en rútur, og koma á öllum tímum
árs.
Til þess að taka á móti ferðamönn-
um þurfa ákveðnir grunnþættir að
vera í lagi. Hér á ég ekki einungis
við gott samgöngukerfi í víðasta
skilningi þess orðs, sem vissulega er
algjör forsenda fyrir því að ferða-
mönnum fjölgi, en fjölmargt annað
kemur einnig til. Hvernig er staðan
hvað varðar vatnsveitur, frárennsl-
ismál, sorphirðu og förgun úrgangs,
að ekki sé minnst á mengunarvarnir
og verndun lífríkis á fjölförnum
ferðamannastöðum. Fjarskipti og
GSM-samband er víða erfitt um
byggðir landsins, hvað þá um
óbyggðir þessa lands, en þangað
sækja einmitt margir ferðamenn.
Hafa spár um fjölgun ferðamanna
verið hafðar í huga við gerð skipu-
lags og áætlana, eða er gengið útfrá
þörfum íbúanna á hverjum stað?
Hafa þarf í huga að uppbygging
vegna ferðaþjónustu mun einnig
koma íbúum þessa lands til góða
með einum eða öðrum hætti.
Hér hefur ekkert verið minnst á
markaðssetningu eða menntun í
ferðaþjónustu. Aðeins verið tæpt á
örfáum atriðum þar sem opinberir
aðilar koma að uppbyggingu. Ekki
er heldur minnst hér á áætlanir eða
stefnumótun vegna afþreyingar,
hótela eða annarrar þjónustu, en sú
uppbygging, þó á hendi einkaaðila
sé, þarf að haldast í hendur við op-
inbera uppbyggingu, ef vel á að
vera.
Verðum við í stakk búin?
Björn B. Jónsson skrifar um
ferðaþjónustu og samgöngumál » ...má gera ráð fyrir að ferðamenn
hingað til lands verði
orðnir um milljón
árið 2015.
Björn B. Jónsson
Höfundur sækist eftir 2.sæti
á lista Framsóknarflokksins í
Suðurkjördæmi.
Í GREIN sem birtist í Morg-
unblaðinu á aðfangadag lýsir höfund-
urinn, Jón Björnsson, þeirri skoðun
sinni að næg nýtanleg orka sé við
Húsavík og bygging álvers sé besti
kosturinn til að nýta þá orku. Hann
bendir meðal annars á að dreifa megi
framkvæmdum á langan tíma og því
sé hægt að forðast nei-
kvæð þensluáhrif og
notkun erlends vinnu-
afls. Álver kalli á 300
ný störf auk margfalt
fleiri afleiddra starfa á
Norðurlandi. Loks sé
nýting jarðhita til
orkuframkvæmda aft-
urkræf framkvæmd.
Þrátt fyrir þessa kosti
sýnir höfundurinn ekki
fram á að orkusala til
álvers gefi mestan af-
rakstur af fjárfestingu
á svæðinu. Að dómi
undirritaðs þarf að
færa mun betri rök fyr-
ir því að bygging álvers
sé besta leiðin til að
nýta jarðhita og stuðla
að framförum á Húsa-
víkursvæðinu. Hér á
eftir fara nokkrar at-
hugasemdir þessu til
áréttingar.
1. Þótt orkuöflun
með jarðhita sé að
mestu afturkræf hvað
umhverfisáhrif varðar
þá verður álver ekki
byggt nema til komi
orkusamningar til
mjög langs tíma. Slíkir
samningar miða að því
að tryggja lágmarkstekjur en jafn-
framt er búið að festa mikið fjármagn
í áratugi og lítið svigrúm til annarra
og hagkvæmari nýtingarkosta sem
fram kunna að koma. Nú þegar hefur
stærstum hluta af hagkvæmustu
orkunýtingarkostum landsins verið
ráðstafað um árabil til erlendra ál-
framleiðenda á verði sem ekki hefur
verið sýnt fram á að standi undir
kostnaði.
2. Vera má að það sé rétt hjá höf-
undinum að engar tæknilegar hindr-
anir séu á því að hægt sé að framleiða
næga orku fyrir heilt álver við Húsa-
vík. Talið er að fjárfestingarkostn-
aður sé lægri í jarðhitavirkjun en
rekstrarkostnaður hærri samanborið
við vatnsaflsvirkjun. Engar sannanir
hafa komið fram hér á landi um að
viðunandi arðsemi fáist með því að
framleiða orku fyrir álver hvort held-
ur sem er með jarðhita eða vatnsorku.
3. Árin 2003 og 2004 var framlag ál-
framleiðslu til vergrar landsfram-
leiðslu aðeins um 1,4% að meðaltali
samkvæmt framleiðsluuppgjöri Hag-
stofu. Fyrir utan tekjur af orkusölu
sem fara að mestu í afborganir af lán-
um þá eru vinnulaun helstu tekjur
landsmanna af álframleiðslu. Afurða-
og aðfangatengslum er þannig háttað
í álframleiðslu að útflutningur frá ál-
verum bætir ekki erlenda stöðu þjóð-
arbúsins sem nokkru nemur.
4. Atvinnutækifæri og byggðaþró-
un hafa vegið þungt í réttlætingu
stjórnvalda fyrir uppbyggingu álvera
hér á landi. Hægt er að færa rök fyrir
því að stjórnvöld skuli hafa bein af-
skipti af atvinnusköpun á krepputím-
um en engin þörf hefur verið fyrir slík
afskipti á undanförnum árum. Sam-
kvæmt Hagstofu fjölgaði starfandi
fólki um ríflega nítján þúsund á vinnu-
markaði frá 1995 til 2005. Á þeim tíma
hefur atvinnuleysi verið í lágmarki.
5. Ekkert bendir til að margföld-
unaráhrif frá álverum séu meiri en frá
öðrum útflutnings-
greinum. Ef tilgang-
urinn er eingöngu að
fjölga störfum er hægt
að ná sama árangri með
mun minni beinni fjár-
festingu heldur en að
byggja orkuver sem á að
selja ódýra orku til ál-
vers (í eigu útlendinga)
sem svo á að veita at-
vinnu í héraði.
6. Í þróuðum hag-
kerfum fer hlutfallslegt
mikilvægi frum-
vinnslugreina ört minnk-
andi. Einkenni frum-
vinnslugreina er stöðluð
framleiðsla þar sem not
og notandi eru ekki
þekkt við upphaf fram-
leiðslu. Verð ákveðst á
heimsmarkaði og er
mjög sveiflukennt. Ál-
og tengd orkufram-
leiðsla eru hreinrækt-
aðar frumvinnslugrein-
ar. Í upphafi síðustu
aldar var lögð mikil
áhersla á frumfram-
leiðslugreinar sem tæki
til hagþróunar. Oft urðu
náttúruauðlindir ofnýtt-
ar fyrir vikið án þess að
örva vöxt í öðrum hlut-
um hagkerfisins. Í stað frumfram-
leiðslugreina er efling úrvinnslu- og
þjónustugreina nú talin betri leið til að
auka fjölbreytni í atvinnulífi og
minnka hagsveiflur.
7. Á sínum tíma markaði bygging
álversins í Straumsvík ákveðin tíma-
mót í atvinnumálum. Flutt var inn ný
tækniþekking, stuðlað að framförum í
virkjanagerð og bætt úr atvinnuleysi.
Þau sérstöku skilyrði sem lágu að
baki byggingu álversins í Straumsvík
eru ekki lengur fyrir hendi. Erlendir
aðilar sækjast eftir að byggja ál-
bræðslur hér á landi eingöngu vegna
ódýrrar orku og fórnfýsi stjórnvalda í
umhverfismálum. Í framtíðinni munu
álver á Íslandi sækja vinnuafl til ann-
arra landa ef það er ódýrara en inn-
lent vinnuafl.
8. Á síðustu árum hefur einka-
framtakið skapað öflugar nýjar út-
flutningsgreinar svo sem í fjár-
málaþjónustu, lyfjagerð og verslun.
Jafnframt hafa miklar framfarir orðið
í framleiðslu og markaðssetningu fisk-
aflans þar sem stór hluti framleiðsl-
unnar er sérunninn og seldur milli-
liðalaust til notenda. Orkusala til
álvers er engin forsenda fyrir fram-
förum á Húsavík þótt orkuvinnsla úr
jarðhita gefi vissulega nýja mögu-
leika. Hagnaður á að vera leiðarljós
við nýtingu orkunnar en ekki þrá-
hyggja um gildi álvera.
Eru álver besti
kosturinn til
orkunýtingar?
Björn Gunnar Ólafsson fjallar
um álver við Húsavík
Björn G. Ólafsson
»Engar sann-anir hafa
komið fram hér
á landi um að
viðunandi arð-
semi fáist með
því að framleiða
orku fyrir álver
hvort heldur
sem er með
jarðhita eða
vatnsorku.
Höfundur er stjórnmálahag-
fræðingur.
SANDUR MÖL
FYLLINGAREFNI
WWW.BJORGUN.IS
Sævarhöfða 33,
112 Reykjavík,
sími 577 2000